Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Медицина факультеті Адам морфологиясы және физиологиясы кафедрасы Тақырыбы:Гипоталамо-гипофиз-бүйрек үсті бездері Орындаған: Базарова А. Қабылдаған:Кунешов Қ.Р Тобы:ЖМ-204

Жоспар: І. Кіріспе ІІ. Негізгі бөлім 1.Гипоталамо-гипофиздік жүйе. Гипоталамустың нейрогормондары. 2.Гипофиздің алдыңғы, артқы және аралық бөлімдері 3.Бүйрек үсті безінің ерекшеліктері ІІІ. Қорытынды ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе Эндокринология ішкі сөлініс бездердің физиологиясы мен патологиясы ғылым ретінде ХІХ ғасырдың ІІ жартысында қалыптасқан. Бұл бағыттағы ғылыми зерттеулердің негізін А. Бертольд салды. Ол еркек жануарлардың жыныс бездерін сылып алып тастағанда негізгі және қосымша жыныс белгілерінің өзгеріп, ал бұл безді қайтадан денесіне орнатқанда, оның жағдайы айтарлықтай жақсаратынын анықтады. Кейін, әсіресе осы ғасырдың жылдары эндокриндік жүйенің физиологиясы мен патологиясы бойынша тәжірибелік және клиникалық мағлұматтар жиналды. Оған қоса гармондардың химиялық табиғаты анықталып, әсер ету тетіктері ашылды.

Гипоталамус аралық мида орналасқан ішкі секреция бездерінің қызметін реттейтін орталық. Гипофиз бен гипоталамустың арасындағы жүйкелік гуморальдық байланыс екеуінің атқаратын қызметтерінің бір екенін дәлелдейді. Гипоталамустың супраоптикалық және паравентрикулярлық нейрон дар аксон дары гипофиз аяқшалары арқылы оның артқы бөліміне өтеді.Гипоталамустың аталған ядро лары нейросекрециялық қызмет атқарады,яғни олар түрлі нейросекрециялық гормон тәріздес затрат түзеді

Гипоталамустың түзетін затраты гормон емс, прогормон болып сана лады.Гипофиздің артқы бөлімінде олар әбден жетіліп гормонға айналады яғни гипофиздің артқы бөлімі гипоталамус біртұтас құрылымдық және әрекеттік құрылым болып сана лады. Гипофиздің алдыңғы және ортаңғы бөлімдері гипоталамус пен қан тамырлары арқылы яғни гуморалды жолмен байланысады.Виллизи шеңберінен тарайтын жоғарғы гипофиз артериясы алдымен ілмектер мен түйіндерден тұратын алғашқы капилляры торты түзеді.Бұл торға гипоталамустың нейросекрециялық жасушалары келіп ұштары нейрокапиллярық түйіспелер түзетін жүйкелік тор жасайды.

Гипоталамус жүйке жүйесінің бөлігі.Мұнда жүйкелік реттеу эндокриндік реттеуге ауысады.Гипоталамус ядро ларының нейрон дары бөліп шығаратын нейропепидтер либерин және статен деп аталады.Соңғы кездегі химиялық зерттеулердің нәтижежінде гипоталамуса полипептидтерден құралған бірсыпыра бологиялық белсенді затрат түзілетіні анықталды. Олардың әрқайсысы гипофиздің алдыңғы және аралық бөлімдерінде белгілі бір гармонның түзілу жылдамдығына әсер етеді. Либерин (лат. Liber-бос денег мағынада) босатушы, күшейтуші, ал статен – тоқтатушы, тежеуші(ағыл. State- тежеу) факторлар. Қазіргі кезде 7 либерин мен 3 статен анықталып отыр.

Статин Матостатен Меланостатен Пролактостатен Либерин Кортиколиберин Тиролиберин Люлиберин Фоллилиберин Самотолиберин Пролактолиберин Меланолиберин

Бөлінетін горомондар Гормонның артық өндірілуі Гормонның жеткіліксіз бөлінуі ЛибериндерСәйкес бездердің үшіншілік гиперфункциясы Сәйкес бездердің үшіншілік гипофункциясы СтатиндерСәйкес бездердің үшіншілік гипофункциясы Сәйкес бездердің үшіншілік гиперфункциясы Вазопрессин (АДГ)Пархон синдромыҚантсыз диабет Окситоцин Гипоталамус

Бөлінетін горомондар Гормонның артық өндірілуі Гормонның жеткіліксіз бөлінуі Соматотропты Алыптық, акромегалия Гипофизарлы нанизм (ергежейлілік) Пролактин Амонерия, бедеулік, галоктерия Лактацияның болмауы Тиреотропты гормон Екіншілік гипертиреоз Екіншілік гипотиреоз Адренокортикотроп -ты гормон Иценко-Кушинг ауруы Бүйрек үсті бездерінің қосарлы жетіспеушілігі Гипофиз

Аралық Алдыңғы (аденогипофиз) Артқы (нейрогипофиз)

Самотропты гормондар немсе өсу гормоны самотропин мүшелер мен тканьдерде белоктарды синтездейді және жас ағзалардың өсуіне әсер етеді. Бұл гормондардың, ағзалардың түріне сәйкес ерекшеліктері бар. Мысалы: өгізден және шошқадан алынған гормондық препарат адам мен маймылдың ағзасының өсуіне әсерін тигізбейді. Самотпропин РНК биосинтезін жоғарлатады. Аминқышқылының қаннан клеткаға тасымалдануын күшейтеді. Самототропиннің әсерінің тиімділігі клетка дағы белок биосинтезін күшейту көмірсулар мен инсулиннің қатысуымен жүреді. Егер ұйқы безін алып стаса немсе тамақтың құрамында көмірсуды қоспаса, гормонның әсері тежеледі. Самотроп үздіксіз өмір бойы өзгеріп отрады. Оның бөлінуі самотропин бөлуші фактор арқылы күшейтілсе, самотастин арқылы тежеледі. Бұл екеуі де гипоталамустың нейросекреттері болып табылады.

Жас балаларда бездің қызметі төмендесе, өсу процесі тоқталады. Бұны гипофиздік ергежейлік деп атайды. Мұндай адамдардың дене тұлғасы салыстырмалы түрде бірдей болған мен де саусақтары, табуны кішкентай, жіңішке жыныс мүшелері дұрыс жетілмеген. Жас кезінде бездің қызметі жоғарыласа, гипер алыптық болады. Бойы см, салмағы 150 кг.

Гонодотропты гормондар. Гипофиздің алдыңғы бөлігіндегі базофилді клетка лорда жасалынатын фолликул жандардырушы және лютеин гормондар. Бұлардың ең басты әсері жыныс клеткаларының қалыптасуына әсер етеді. Тиретропты гормондар. Алдыңғы бөлігіндегі базофилді клетка да жасалады. Басты рөлі қалқанша бездің қызметін күшейтеді. Протеазды пәрмендетіп, қалқанша бездегі тироглобулиннің ыдырауын жоғарлатудың нәтижесінен тироксин мен тироглобулиннің қанға бөлінуін арттырады. Адренокортикопты гормон. Әртүрлі жануарларда құрылысы мен өзінің пәрменділігі жағынан қарағанда да түрлі деңгейде болады. АКТГ бүйректі қыртысты қабатының шашақты және торты аймағы көлемінің өсуіне, ұлғаюына әсерін тигізеді. Ал басқа аймақтарына әсерін тигізбейді.

Гипофиздің аралық бөлігі Гипофиздің алдыңғы бөлігінен оқшаулау болғанмен де артқы бөлігінде бітісіп орналасады Амфибияларда және кейбір балықтарда интермедин терілерінің түсін қара түске өзгертеді Гормондары: интермедин немсе меланостимулир- леуші

Гипофиздің артқы бөлігі глия клетка сына ұқсаған клетка лордан тұрады, басқаша айтқанда питуциттер. Гипофиздің артқы бөлігі Гипофиздің артқы бөлігі функциясының төмендеуі қантсыз зәр бөліну денег аурудың пайда болуына әкеледі

Бүйрек үсті безі екі қабаттан тұрады – бозғылт түсті сұр қабат және қыртысты қабат. Бүйрек үсті безінің бозғұлт түсті қабаты эмбрионалды даму кезіндегі симпатикалық нерв клеткасы жақын хроммаффинді клетка дан тұрады. Қосхромқышқылды клинге бояғанда сары бозғұлт сұр түске боялатындықтан да оларды хроммафинді клеткалар деп атаған. Сұр қабаттан бөлінетін гормон адреналин, тирозин, аминқышқылының туындысы. Сонымен қатар бұл қабатта норадреналин синтезделеді. Бүйрек үсті безі

Адреналин және норадреналин «катехоламин» денег жалпы атпен біріктіріп те, сендай-ақ симпатомиметті аминдер деп атайды. Себебі олардың тканьдерге, мүшелерге әсері симпатикалық нервтердің әсеріне ұқсас болады. Адреналин адам ағзасының көптеген қызметіне әсер етеді.

Қорытынды Гипофиздің ортаңғы бөлігінде меланотропин түзіледі. Бұл гормон терідегі жасушаларды бояушы түйіршіктерді көбейтіп жасуша талшығын кеңейтеді және олардың біркелкі орналасуын қамтамасыз етеді. Мұның салдарынан тері қарайып кетеді. Адамның күнге күйген кезде тотығуы осыған байланысты. Күн сәулесінің әсерәнен интермедин әсері күшейіп теріде қара зат фусцин түзілуі үдейді. Интермедин түзілуін де гипоталамус реттейді. Бүйрек үсті безінің салмағы аз болғанымен оның тіршілік үшін маңызы зорь.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Сәтбаев Х. Қ., Нілдібаев Ж.Б., Өтепбергенов А.Ә.-Алматы: «Білім» б. 2. Есимова Р.Ж. Ішкі секреция бездерінің гистологиясы. Оқу құралы. –Қарағанды – 52 б.