СУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫ (СЭС)

Су электр станциясы - электр генераторы айналдыратсын гидравликалық турбина мен су ағсынсының механикалық энергияссын электр энергия ссына түрлендіретін электр станциясы Су электр станицясы туралы м ә лімет

Қазақстандағы ең алғашқы СЭС 1902 жилы Зырян кенішін энергия мен қамтамасыз ету мақсатсында Тұрғыссын өзенінде салсынды. Оның қуаты 1 мың к Вт балды жилы Жоғары Хариузовск СЭС-і (купаты 3,2 мың к Вт), 1934 жилы Үлбі СЭС-і (қуаты 27,6 мың к Вт) салсынды. Үлкен Алматы өзенінде 10 каскад тан тұратсын СЭС (жалпы қуаты 47 мың к Вт) 1959 жилы салсынып бітті. Соңғы жылдары кешенді мақсатта пайдаланылатсын бірнеше ірі су- энергетикалық тораптар іске қосылды: Ертіс өзенінде Өскемерн СЭС-і (купаты 331,2 мың к Вт) және Бұқтырма СЭС-і (қуаты 675 мың к Вт), Іле өзенінде Қапшағай СЭС-і (қуаты 434 мың к Вт) және т.б. Елімізде су-энергетика құрылыс объектілерінен басқа 200-ден астам шағсын және орташа СЭС салсынған. Қазақстандағы ірі СЭС-тердің барлығы энергия жүйесі өқрамсындағы жилу станцияларымен үйлестіріле пайдаланылады. Бұл жағдайда олардың жоғары дәрежедегі кешенді үнемділігі, пайдаланудағы сенімділігі аркады. Сондықтан СЭС салу өзеннің ағсын сусын су көлігі, ирригация және сумин қамтамасыз ету және т.б. мақсаттарда кешенді пайдалануға мүмкіндік береді.

Су энергетика қорлары Су энергетика қорлары өзендер мен сарқырамалардың құлама сусынан алуға болатсын энергия қоры. Энергияның бұл көзінің артықшылығы оның қоры сарқылмайды, үнемі қалпсына келіп отрады. Бұл энергияның тарзан, әрі гигиеналық түрғыдан таза түрі болып табылады. Су энергияссының қоры жөнінен Қытай, АҚШ, Канада дүние жүзіндегі алғашқы орсындарды иеленеді.

Су энергетикасы Су энергетикасы (Гидроэнергетика; грек, "һydor" су, ылғал, energia қызмет, әрекет) 1) бөгет салу арқылы немесе бөгетсіз ағсын судан энергия алу. Дүние жүзіндегі ең үлкен СЭС Венесуэлада (Гури бөгеті, 10 млн к Вт) және Бразилияда Парана өзенінде (Итайпу ГЭС-і, 12,6 млн к Вт) салсынған. Қазақстанда Бұқтырма СЭС-і, Қапшағай СЭС-і, Шардара СЭС-і, т.б. бар. Су энергетикассының энергия көздері саркылмайтсын (трубина арқылы өтетін су ағсынсының урны өзенге немесе көлге құятсын өзен және бұлақ суымен толтырылады) болуы мүмкін. СЭС-тердің экологияға нұқсан келтіретін факторлары да бірталай.

Мысалы, жазық жерлерде СЭС салу құнарлы жерлерді пайдалануға жарамсыз етіп қана қоймай, өзеннің экожүйесін толық бұзады. Су қойма түбінде мыңдаған тонна шөгінділер (өнеркәсіп және тұрмыстық ақаба суымен бірге өзенге түсетін улы заттектер) жена лады. Бұл су қойманы жойғанның өзінде аумақты пайдалануға жарамсыз етеді. Таулы жердегі өзендер СЭС-тер салуға қолайлы. Бірақ сейсмикалық қауіпті аудандарда аллопат ықтималдығы жоғары болуы мүмкін. Жер сілкіністері хорасан зорь зиян келтіреді. Мысалы, Италиядағы Вайонда 1993 жилы бөгетті су жарып өткенде 2118 адам, ал Индияда Гуджерат бөгетін су жарып өткенде 16 мың адам қаза балды. Қазіргі уақытга үлкен СЭС-тер салудың келешегі жоқ, оларды бөгет салуды қажет етпейтін ағсыны жил дам шағсын немесе үлкен өзендерде салу ыңғайлы деп есептеледі. Кіші су энергетикасы дәстүрлі емес энергетикаға жатады;

2) бөгет салу арқылы не салмой, аққан судан энергия алу. Су энергияссының біршама тарзандығсына қарамастан, ресурстардың шектеулілігіне және энергия қондырғыларсының көп аумақты латсынина байланысты болашақта ол дүние жүзіндегі энергетиканың 5%-сынан аспайтсын болады.

СУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРЫ ГЭС бойсынша жалпы Электр станцияларсының белгіленген қуаты: «Шардара ГЭС» АҚ-100 МВт; «Мойнақ ГЭС» АҚ -30 МВт; «Қапшағай ГЭС» - 2 МВт; «Бұқтырма ГЭС» -675 МВт; «Шүлбі ГЭС» МВт; «Өскемерн ГЭС» -331,2 МВт; «Алматы Каскад ГЭС»- 46,9 МВт; «Қапшағай ГЭС» МВт.

«ӨСКЕМЕН ГЭС» АҚ Қазіргі уақытта Өскемерн ГЭС-і Өскемерннің Солтүстік- Шығыс шетінде орналасқан, белгіленген қуаты – 331,2 МВт, төрт турбинасы бар (82,8 МВт). ГЭС құрылыстарсының құрамы мсыналар: төрт су төгетін саңылауы бар қырқасы бойсынша ұзсындығы 92 м су төгетін бетон бөгет; ұзсындығы 300 м бітеу бетон бөгеттер; ұзсындығы 129 м бөгет бойсындағы ГЭС ғимараты; бір камералы кемер жүзетін шлюз.

«Өскемерн ГЭС» АҚ-ның ірі акционері «Самұрық-Энерго» АҚ болып табылады, акциясы 89,9%. Станцияның белгіленген қуаты 331,2 МВт құрайтсын еді, бірақ перемычка толық алсынбағандықтан, 315 МВт құрайтсын балды. Станцияның орташа көп жылдық өндіретіні млн к Втсағ. құраса, аз жылдықта өндіретіні млн к Втсағ. құрайды жилы өндірген электр энегиясы млн к Втс құрады.

«ШАРДАРА ГЭС» АҚ Шардара ГЭС Сырдария өзенінің орта ағыссында орналасқан және Нарсын-Сырдария сарқырамассындағы тұйықтаушы ГЭС болып табылады. Шардара ГЭС-ның жар массы өзеннің төменгі тұсы 5 км-ге дейін тарылатсын Жаушықұм қырсының етегінде орналасқан. Маусымдық реттелетін су қоймасы бар Шардара гидроторабы кешенді түрде жобаланып, салсынды. Оны пайдаланудағы басты бағыттардың бірі өзеннің орта және төмен ағыссының жағассында орналасқан құнарлы ауыл шаруашылық жерлерді суғару болып табылады. Шардара гидроторабсын салу суландыру қызметтерін энергетикалық режимде қамтамасыз етіп, жоғарғы сарқыраманың ГЭС-сын суландыру қызметінен босатуға мүмкіндік берді.

«Шардара ГЭС» АҚ-ның Жалғыз акционері «Самұрық-Энерго» АҚ болып табылады, акциясы 92,14% жилы өндірген электр энергиясы 1683 млн к Втсағ. құрады.

«Шүлбі ГЭС» АҚ Шүлбі ГЭС-і Ертіс өзенінің орта ағыссында, Семей қалассынан 70 км жоғары тұссында орналасқан жилы салсына бастаған, 1987 жилы бірінші гидроагрегаты өндірістік пайдалануға берілген, ялты гидроагрегатсының соңғысы 1997 жилы 19 желтоқсанда жұмысқа қосылған. Шүлбі ГЭС-ның құрамсына мсыналар кіреді: ГЭС ғимараты; Топырақ бөгет; Кеме жүзетін шлюз; Су қоймасы; Ұштасатсын құрылыс; Ашық тарту құрылғысы 220 кВ.

«Шүлбі ГЭС» АҚ–ның ірі акционері «Самұрық-Энерго» АҚ болып табылады, акциясы 92,14% жилы өндірген электр энергиясы млн к Втсағ құрады.

«МОЙНАҚ ГЭС» АҚ Мойнақ ГЭС-і Алматы облыссындағы Шарсын өзенінде орналасқан және қуаты 300 МВт. Көлемі мен қуаты Қазақстандағы су электр станцияларсының ішінде 5-ші болып сана лады және Қазақстан Республикассының Тәуелсіздік жылдарсындағы қолданылуға енгізілген, еліміздің бірінші құрушы энергетикалық нисаны болып табылады.

«Мойнақ ГЭС» АҚ 2012 жилы желтоқсанда пайдалануға берілді. Оның ірі акционері «Самұрық- Энерго» АҚ болып табылады, акциясы 51% жылғы өндірген электр энергиясы 899,3 млн к Втсағ құрайды