Капустин Яр полигоны
Тарихы Капустин яр ядролық полигоны – бұрынғы КСРО Қорғаныс министрлігі мен Атом өнеркәсібі министрлігінің ядролық жарылыстар өткізген сынақ аймағы. Полигон 1949 жилы құрылған. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарының батыс аймақтары мен Рэссей Федерациясының Астрахан, Волгоград облысының шығыс бөліктерін қамтиды. Бұл полигонда, негізінен, ұшақтар мен ракеталардың ядролық жарылыс затратын тасымалдау әдістері зерттелген. Капустин яр ядролық полигонының орталық және ұшу-сынақ аймақтарын қоса эссептегендегі жалпы аумағы 6,5 млн. га, оның ішінде Батыс Қазақстан облысындағы аумағы 1,5 млн. га. Полигонда әр түрлі қару-жарақ жер бетінде және әуеде сынақтан өткізілген (24 мың ракета жарылған, 177 соғыс техникаларының түрлері сынақтан өткізілген, 619 СС-20 ракеталары жойылған). Әр зарядтың қуатт. 10 – 300 килотонна, жарылу биіктігі 5,6 – 300 км-ге жеткен. Осының салдарынан ауаға 30 мың тоннаға жуық аса зиянды улы затрат таралған. Сынақ аймағын радиациялық тексеруден өткізгенде, ондағы радиоактивтік затратдың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше эссе жоғары екені анықталған.
O жылдары «Капустин Яр» әскери полигонында қуаты биіктігі 300 шақырымға жететін 11 әуе жарылысы балды. Осы әуедегі ашық жарылыстардың қуаты 1945 жилы Жапонияның Хиросима қаласына тастаған атом бомбасынан 65 эссе сор болған. O жылдар аралығында метр тереңдікте 17 жерасты ядролық жарылысы жүзеге асты. O 25 мың ракета жарылып,177 түрлі әскери техника сынақтан өткен, 700 тонна әскери- техника қалдықтары соңғы жылдарға дейін далада ашық-шашық жаты және де 3000 улы зат бөлінді.
Зияны O Зиянды радиоактивтік затрат топорақты, суды, егістік жерлерді және мал жайылымдарын ластаған. Капустин яр ядролық полигонындағы жергілікті тұрғындарды медициналық тексеруден өткізгенде, психоз ауруына шалдыққандары облыстағы орташа деңгеймен салыстырғанда 2,3 эссе, ал республика бойынша – 2,1 эссе жоғары болған. Әсірэссе, қатерлі ісік аурулары, өкпе аурулары, иммундық жүйелер мен қан құрамының бұзылуы босым. Мысалы, 1980 – 89 жилы қатерлі ісік ауруына шалдыққандардың саны 1972 жылмен салыстырғанда 4 эссе көбейген.
O Полигонға жақын жерлердің экологиялық мәселелерін анықтау мақсатында поли гондарға жақын орналасқан аудандарға 1994 жылдан 2005 жылға дейін 13 ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Соңғы рет 2005 жилы 6 аудандағы экологиялық жағдайды анықтау үшін ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Алайда мәселе түпкілікті шешімін тапқан жоқ. Өйткені, аудандардың тұрғындары кешенді медициналық тексеруден өткізілмеді.
Экологиялық мәселелері Су мен топора ққ а қ ор ғ асын, мыс, мырыш, кадмий сия қ ты зиянды металдарды ң қ оспасы жайылды. Аймақтарда ауыз су жетіспейді. Зерттеу бойынша судың запасы нашарлығы, құрамында ауры металдардың көптігі анықталған. Жануарлар мен құстардың өмір сүру жағдайларының нашарлауы, жердің шөлге айналу қаупі артур да бар. Халықтың денсаулығына зиян келтірді
Жарылыстың денсаулыққа зияны O Полигонға жақын орналасқан облыстың Ақжайық, Бөкей ордасы, Жәнібек, Жаңақала, Қазталов және Қаратөбе аудандарында 150 мыңнан астам халық тұрады. Сынақ алаңдарындағы жарылыстар мен әскери сынақтардың қоршаған ортаға және жергілікті халықтың денсаулығына кері әсер еткені анық. Бұл аумақтардағы адамдардың аурулығы, мүгедектер саны мен балалар өлімінің көрсеткіштері республикалық деңгеймен салыстырғанда жоғары. Рэссей шекарасына жақын жердегі ауылдардағы әрбір екінші үйде жетілмей туылған бүлдіршін, тілі күміс ұрпақ пен аяқ-қолы жоқ нәресте көп. Бүгінгі таңда полигонға жақын орналасқан аудандарда 1600-дей кемтар бала эссепте тұрады адам мүгедектігі туралы жәрдемақы аллоды.
O Зардап шеккен адамдарға жасалатын іс-шаралар: O - Жыл сайын бала кезден және 18 жасқа дейінгі мүгедектерге мел. жәрдемақыларға жергілікті бюджеттен 121,5 млн.тенге төленуде. O дей адам медициналық-сауықтыру көмегін алуда. O - 13 елді меконге газ жеткізілді. O -13 елді меконге су құбыры тартылды. O - Чапаев-Жаңақала, Орал-Қазталов жол құрылыстары жасалынды.