ОРЫНДАҒАН: ТНАЛИЕВА С.Т ТЕКСЕРГЕН: ЖАЛПЫ ГИГИЕНА КАФЕДРА ЖЕТЕКШІСІ,М.Ғ.К.,ДОЦЕНТ БЕРДЕШЕВАГ.А ТОБЫ: 210«А» Ақтөбе қ., 2017 жил

ЖОСПАР: Кіріспе бөлім. Гигиена туралы жалпы түсінік Негізгі бөлім. а)Гигиена ғылымының негізгі мақсаты б)Гигиена ғылымының негізгі әдістері в)Санитарлық бақылау қызметтің негізгі міндеті Қорытынды бөлім

Аурудың алтын алу жөніндегі негізгі ғылым - гигиена болып табылады. Гигиена, іске асырылғанда адамның қолайлы өмір сүру жағдайын, денсаулығының нығаюын және ауруларының алтын алуды қамтамасыз ететін, гигиеналық нормативтерді, санитарлық ережелер мен шараларды негіздеу мақсалтында, қоршаған ортаның адам ағзасы мен қоғам денсаулығына әсер эту заңдылықтарын зерттейді. Гигиенаның мақсаты - адамның денсаулығын сақтау және нығайту, аурудың алтын алу. Англиядағы эксперименттік гигиенаның негізін қалаушы Эдвард Паркс гигиенаның мақсалтына өте кең мағыналы және айқын анықтама берген: «Ғылым ретінде гигиена үлкен және игілікті мақсат көздейді – адам ағзасының өсіп-дамуын - әбден жетілген, өмір сүруін - күшті, қартаюын - әбден баяу жүретін эту, өлімін ең ұзаққа сосу» денег.

Гигиена, өзінің алтын «hygieinos» – «денсаулық әкелуші» денег грек сөзінен аллоды. Ежелгі грек мифология сына сәйкес, дәрігерлік іспен айналысалтын құдайы Асклепийдің (Эскулапа) Гигиея денег қызы болған, ол аурудың пайда болуының алтын алып, адамдарға денсаулық сыйлаған. Ежелгі грек тер Гигиеяны аса дәріптеп, денсаулық құдайы деп санаған. Осы денсаулық құдайының атымен аурудың алтын алу жөніндегі медицина ғылымы «гигиена» деп аталған.

Гигиена ғылымының даму тарихы Гигиенаның пайда болуы мен дамуының көп ғасырлық тарихы бар. Алғашқы қауымдық құрылыста, оның негізгі бастауы көптеген ұрпақтардың бүкіл өмірі бойында байқау арқылы алынған эмпирикалық (тәжірибелі) білім баллоды. Осы білімдердің негізінде дағдылар, дәстүрлер, денсаулықты сақтау мен аурудың алтын алуға септігін тигізген діни өкімдер пайда баллоды. Осы білімдердің негізінде дағдылар, дәстүрлер, денсаулықты сақтау мен аурудың алтын алуға септігін тигізген діни өкімдер пайда баллоды. Ерте уақыттардың өзінде-ақ, алтын алу шараларының маңызды ролін жете түсінді. Үйлерді, денені таза ұстау, топырақты ластамау, тамаққа қауіпсіз өсімдік және жануар текті азықтарды пайдалану, ауыз суды алу үшін, батпақталмаған өзендер мен көлдерді таңдау, жұпалы аурулары бар науқастарды оқшаулау және т.б. ұсынылды. Құлиеленушілік кезеңдегі эмпирикалық гигиенаның дамуы туралы Ертедегі Шығыс (Ертедегі Үндістан, Ертедегі Қытай, Ертедегі Мысыр), Ертедегі Греция және Ертедегі Рим елдерінде кеңінен таралған алтын алу шаралары жөніндегі ойлар айқын куә бола аллоды

Феодализм дәуірінде Батыс Еуропада өмір сүрудің барлық салаларында, оның ішінде гигиенаның дамуында да, қараңғы дағдарыс және құлдырау кезеңі бастарды. Құдіретті шіркеу ауруларды емдеуге тыйым саллоды, себебі, бұл «құдайдың ісіне араласу» деп есептеді, ал емденег адамдарды қатаң қуғынға ұшыратты, аскетизмді уағыздап, барлық гигиеналық шаралардан бас тартуға шақырды. Осының нәтижесінде, ертедегі гигиенаның барлық ережелері ұмытыла және жойыла баста ты, ал орта ғасырлық қалалар жұқпалы аурулардың нағыз ордасына айналлоды. 19 ғасырға дейін гигиена эмпирикалық сипота болып келді. 19 ғасырдың орта сында жаратылыс ғылымдарының дамуы, гигиенаны эксперименталлодық жолға қойды да, өз алтына жеке пән ретінде басы на баста ты. Ғылыми-эксперименталлодық гигиенаның негізін қалаушылар Германияда-М.Петтенкофер, К.Флюге, М.Рубнер, Англияда - Э.Паркс пен Дж.Саймон, Францияда - М.Леви, Ресейде- А.П.Доброславин мен Ф.Ф.Эрисман баллоды. Макс Петтенкофер гигиена тарихында құрметті орынға ие болған ғалым. Медициналық білім алған соң ол, атақты химик О. Либихтан тәлім аллоды. Ол 1865 жилы Мюнхен университетінде алғашқы гигиена кафедра сын құрды, ал, 1879 жилы өзінің ұйымдастыруымен құрылған Гигиеналық институттың басқарушысы баллоды.

Гигиенаның даму тарихын шартты түрде ұзақтығы бір-біріне тең емс негізгі екі кезеңге бөлуге болады: 1.Эмпирикалық гигиена 2. ғылымы-эксперименталлодық гигиена Эмпириялық гигиена (тәжірибеге негiзделкен) көп ғасырлар бой на дамыған. Ғылыми - эксперименталлодық гигиена, салыстырмалы түрде қысқа кезеңді қамтиды. Адам табиғатта өтiп жаткан құбылыстардың нағыз себебiн түсiнбей, тек жеке факторларды бiлiп отырған, сөйтiп олардың денсаулыққа зияндылығы немсе пайдалылығы жөнiнде белгiлi бiр тұжырымдамалар жасаған. Вавилон мен Ассирийдiц заңдылы құжаттарында (бiздің эрамызға дейiнгi 19 ғасыр) жекебастың және қоғам гигиенасына қатысты жерлерi болған. Ерте дүниедегi Египетте тағамдық азықтарды, сумин емдеудi, массаж қолдану жөнiнде, базар лорда бақылау жүргiзу т. б. жөнiнде санитарлық ұсыныстар болған. Ерте дүниедегi Қытайдың медициналық трактаттарында, ауруды емдеудiң күрделiлiгiне байланысты, олардың алтын алу қажет екендiгi көрсетiлген. Гипократтың еңбектерiнде (б.э.дейiнгi жилдар) адамның денсаулығына әсер ететiн жалпы (топырақ, су, ауа райы) және жеке бастың (тамақтану, тұкым қуалаушылық, өмiр сүруiндегi әдет-ғұрыптары) факторлары көрсетiлген.

Гигиена адамды қоршаған орта сын - тіршілік ортасы мен өндірістік іс-әрекет орта сын - қорғауға және сауықтыруға бағытталған, ғылыми тұрғыдан негізделкен гигиеналық нормативтерді, санитарлық ережелерді, алтын алу жөніндегі шараларды дайындау және оларды іс жүзіне асуры арқылы өз мақсалтының жүзеге асуына қол жеткізеді. Ол үшін, гигиена ғылымы келесі міндеттерді шешеді: 1. Адамның денсаулығына әсер етеін қоршаған ортаның табиғи және антропогенді факторларын зерттейді. 2. Бұл факторлардың адамның немсе популяцияның денсаулығына әсер эту заңдылықтарын зерттейді. 3. Адам денсаулығына қолайлы әсер ететін қоршаған орта факторларын максималлоды пайдалану және қолайсыз әсер ететіндерін жою немсе қауіпсіз деңгейге дейін шектеу жөнінде гигиеналық нормативтерді, ережелерді және шараларды ғылыми тұрғыдан негіздейді және дайындайды. 4. Дайындалған ұсыныстарды, ережелерді және нормативтерді денсаулық сақтау практика сына және халық шаруашылығына енгізеді, олардың тиімділігін бағалайды және жетілдіреді. 5. Жақын және қашық болашақтағы санитарлық жағдайға болжау жүргізеді.

Гигиена өзінің міндеттерін шешу үшін, тек гигиенаның өзіне тән зерттеу әдістерін де және басқа да медициналық, медициналық емс пәндердің де, әдістерін қолданады. Гигиенаның өзіне тән әдістеріне санитарлық тексеру, эпидемиологиялық, санитарлық сараптау және гигиеналық эксперимент әдістері жатады. Бұл әдістердің ішінде біреулері- қоршаған орта факторларын бағалауға мүмкіндік береді, басқалары- олардың адам денсаулығына әсерін бағалауға мүмкіндік береді. Бұл әдістердің бәрі де спецификалық емс әдістердің кең спектрін: физикалық, химиялық, биологиялық, статисткалық, клинникалық әдістерді және басқаларды қолдануды қарастырады.

Гигиена санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы шараларды ғылыми тұрғыдан негіздеумен айналысады. Гигиеналық іс- әрекеттердің практикалық жағы - санитария деп аталлоды (лалтын сөзінен «sanitas» -«денсаулық»). Жалпы алғанда, санитария – бұл, гигиеналық нормативтердің, талаптардың, ережелердің сақталуын бақылайтын жүйе, оны санитарлық –эпидемиологиялық қызмет іске эстрады. Қазақстан Республикасындағы санитарлық- эпидемиологиялық қызметтің органдары мен мекемелер жүйесіне кіретіндері: ҚР денсаулық сақтау Министрлігінің Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау Комитетінің қарамағына кіретін Қазақ Республикалық санитарлық-эпидемиологиялық станциясы, қалалық департамент термин басқармалар, аудандық сан- эпид бақылау басқармасы. Әрбір басқарма өздеріне тиісті сан-эпид сараптау Орталықтарымен қатар жұмыс істейді.

Санитарлық бақылау қызметтің негізгі міндеті: санитарлық заңнамалардың сақталуын және қоршаған табиғи ортаның – атмосфералық ауаның, су көздерінің және топырақтың ластануының алтын алуға және оны жоюға; елді мекендердің, өнеркәсіп кәсіпорындарының, тұрғын үйлердің, мәдени-тұрмыстық және емдеу-алтын алу мекемелерінің құрылысын салу және абаттандыру кезінде санитарлық нормалар мен ережелердің сақталуын қамтамасыз этуге; жалпы және кәсіби аурушаңдықтың алтын алу және оны азайту мақсалтында халық шаруашылығының әр түрлі салаларында жұмыс істейтіндердің жұмыс жағдайын сауықтыруға; балалар мен жасөспірімдердің дамуы, оларды оқыту және тәрбиелеу үшін қолайлы жағдай жасауға; халықтың тұрмысын санитарлық қорғауға және халықты санитарлық ағартуға; халықтың әр түрлі топтары үшін ұтымды тамақтануды ұйымдастыруға, тамақтану жағдайын сауықтыруға, алиментарлық аурулардың, оның ішінде, тамақтан уланулардың да алтын алуға; санитарлық-эпидемиологиялық аман-саулықты, яғни жұқпалы және паразиттік аурулардың алтын алу мен жоюды, карантиндік инфекциялардың елке кіруінің алтын алуды қамтамасыз этуге; мемлекеттің шекараларын санитарлық қорғауға бағытталған санитарлық-гигиеналық және санитарлық-эпидемияға қарсы шаралардың жүргізілуі мемлекеттік санитарлық қадағалау болып табылады

Санитарлық заңнамаларға кіретіндер: «ҚР азаматтардың денсаулығын қорғау туралы», «Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық аман-саулығы туралы», «ҚР Экологиялық кодексі» және басқа да ҚР заңдары; ҚР Президентінің Жарлықтары және ҚР үкіметінің Қаулылары; Гигиеналық нормативтер: ШРЕК. ШРЕД, ӘШАҚД, ДШ (доза шектері – иондағыш сәулеленулер үшін) және басқалар; Әр түрлі нысандарды орналастыруға, жоспарлауға, салуға, керек-жарақпен жабдықтауға және пайдалануға қойылалтын гигиеналық талаптар жазылған санитарлық ережелер мен нормалар (Сан ЕменН), құрылыс нормалары мен ережелері (ҚНменЕ) әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар, ереже жиынтықтары, нұсқаулар; Тағамдық азықтардың, су құбырлары суларының және басқалардың сапасына арналған мемлекеттік стандарта (ГОСТ-тар), салатық стандарта (ССТ-тар), шикізаттарға, өнімдерге, жабдықтарға арналған техникалық шарттар.

Қазіргі кезде гигиена көп салаты пән, оның құрамына коммуналлодық гигиена тамақтану гигиенасы, еңбек гигиенасы, балалар мен жасөспірімдер, емдеу-алтын алу мекемелерінің гигиенасы, әлеуметтік гигиена, радиациялық гигиена, әскери гигиена және басқалар кіреді. Бұл бөлімдердің өрбірсуі гигиена ғылымы мен практикасының өз алтына жеке салаларын қамтиды. Болашақ дәрігер-гигиена мамандары үшін пропедевтикалық гигиеналық пән және болашақ емдеуші дәрігерді гигиеналық біліммен қаруландыралтын пән болып табылалтын жалпы гигиена олардың ішінде айрықша орын аллодыеңбек гигиенасы

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Гигиена: Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық / У.И.Кенесариев және т.б. – Алматы: 2010 ж. – 656 б. 2. Торгаутов, Б.К. Жалпы гигиена: оқулық. –Шымкент: «Нұрдана – LTD», бет. 3.Бектұрғанов Р.С. Жалпы гигиена пәнінен тәжірибелік сабақтарға арналған нұсқаулық. - Шымкент, 2010.