Елбасы Н ұ рс ұ сулетан Назарбаев ұ ссын ғ ан « Қ аза қ стан-2030» ба ғ варламассында еліміздегі азаматтарты ң денсауны ғ сын са қ тау проблемасы, осы ба ғ варламанны ң жеті басты ба ғ ы- тссссыны ң біріне айнал ғ анны м ә лім. Б ұ л Қ аза қ стан Респуб- ликассында қ абылдан ғ ан «М ә дени м ұ ранны» дамоту ба ғ дар- ламасссссыны ң шараларымен с ә йкос коледі. Хали қ ты қ шипагерлік д ә ст ү рі ұ ялеты қ м ә дениеттануты ң бір салассына зататы дуге толи қ негіз бар. Қ аза қ мемлекотіні ң т ә уелсіздігін т ұ ра қ ты ұ стану ма қ сатсында ж ү ргізіліп зат қ ан рухани шаралар ғ а қ артисты философия мен м ә дениетті ң ө ркондеуіне қ олайли за ғ дайлар туып, ко ң інен жел ашилеты. Ө ткон тарифымызты ң құ етыли қ тар-н жинап, зерттеуге, қ алпсына колетірумен оны са қ тау ғ а, қ ор ғ ау ғ а, толи қ туры ғ а м ә н беріле баста ты. Тарихи ж ә не м ә дени м ұ раларты зерделеп зазып ұ рпа ққ а жеткізу, ұ рпа қ тан- ұ рпа ққ а зал ғ астуры ғ а ы қ пал эту б ү гінгі зиялиларты ң басты міндеті. Шипагерлер емні ң негізін қ алауши, адамны ң т ә ні мен заннссссыны ң ба қ ылаушисы, хали қ ты қ м ә дениетті ң, д ә ст ү рлі шипали ө нерді ң, этика мен эстетиканны ң қ алиптассумсына ы қ пал этушілерді ң бірегейі

Емдік хали қ деніні ң сауны ғ сына, ұ рпа ғ ссссыны ң тазали ғ сына падал қ ызмет етті. Хали қ шипагерлігі к ө ршілес Шы ғ ыс пен Орта Азия елдеріні ң шипагерлік ө нерімен саба қ тасс, ү ндес бялеты. Оларты ң озы қ жетістіктері қ аза қ ты ң хали қ шипагерлігіні ң ө ркондеуіне зары қ пал етті. Б ұ л жетістікті ХV ғ асырда зазыл ғ ан ғұ лама шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң «Шипагерлік баян» аты медицинали қ энциклопедияли қ е ң бегінен табамыз. Хал қ ымызты ң ұ рпа қ -тар-н осы заман ғ ы медицина дамы ғ ан ғ а дейін, бірнеше ғ асырлар бойы аман ө сіп- ө ркондеуіне хали қ шипагерлігіні ң ы қ пали н ә тижелі бялеты. Елімізде хали қ шипагерлігіні ң м ә дени бастанулары мен емдік ә діс-т ә сілдері турали, аз ғ антей ғ анна авторларты ң ма қ алалары мен бірді-екілі кітаптары зазылип баспадан ши ққ аннымен, оны ң тарифы мен болаша ғ сына толи қ ғ былими тладаулар узасалинбаты.

Ел т ә уелсіздігінен койін тарихта татары аталма ғ ан ғұ ламалар мен шипагерлерді ң ұ ли қ асиетін ашу ғ а, еркін к ө рсэтуге, насихаттау ғ а, зерттеулер мен ғ былими тладаулар узасау ғ а ж ә не орал турали с ү белі е ң беккор зазу ғ а жел ашилеты. Олар ұ лет тарифы беттерінен к ө ріне баста ты. Кез-колген ұ ялеты ң ө зіні ң м ә дени, тарихи негіздеріне қ сайттта ораллы ө те ұ тыеты о ң ба ғ от бялеты. Қ аза қ шипагерлігіні ң тарифы енді ғ анна зерттеле баста ты. Ғ алим шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң «Шипагерлік баяны» несімен құ еты денег с ұ ра қ за ң ты да. Ө тейбойда қ бабанны ң «Шипагерлік баян» е ң бегі ұ ялеты қ этникали қ философияли қ таннымты қ қ а ғ иданны са қ тойоты рыб зазыл ғ ан, т ұңғ ыш медицинали қ энциклопедияли қ ұ ялеты қ е ң бек. Шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ ли хали қ шипагер-лігіні ң м ә дени, рухани за қ тар-н ғ былими т ұ р ғ ыдан ба ғ алаты, о ғ ан қ атал таланта қ моя білді, ө зіні ң жеко іліміне зауапкоршілікпен қ араты. Оны ң ай ғ а ғ ы ғұ лама шипагерлерді емдеу т ә сіліне, еміні ң қ онымсына, болзамали ғ сына қ рай екі топ қ а: Дарымдали қ ж ә не болзамали деп б ө ліп, біліміне, еміне, м ә дениетіне қ рай шипагерлерді 24 т ү рге жіктеді. Б ұ л жіктемелік ж ү йесіне к ө п жылдан бері осы ізденуші тладау ма қ алалар-н ж ә не монографияли қ е ң беккорін зазып зерттеуін зал ғ астурыда..

Ғұ лама шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ ли ө зінен б ұ р-н ғ ы ғұ ламалар мен ізгі ма қ статары менниеттері бір екондігін ұ ялеты қ философияли қ таннымда м ә дениетті, сауаты т ү рде баяндайты. Б ұ л сыйласты қ пен мойсындауы бар шиеты ққ а ұ ласаты. Шипагер Ө тейбойда қ ты ң «Шипагерлік баяны н» ә лемдік ғ алимдарты ң медицинали қ за ң али қ -тар-нан да б ұ р-н зазыл ғ аннсын а ңғ ару ғ а болаты. М ә селен, ә лемдік тіршіліктегі материялеты алмазу мен дамусын Ф. Энгельсті ң «Анти – Дюрингте» /1870/ зазылеты деп колсе, қ аза қ шипагері Ө тейбойда қ сау адам ө зіні ң денесіндегі он т ү рлі ысты қ – сумы қ, кобір – сумы қ, сі ң ірім – ши ғ арым, қ ата ң – боса ң, мозу – тссссыны ғ у сия қ ты он т ү рлі материялеты қ қ оз ғ алисты ң бірлігі н ә тижесінде құ рылип: ко ң істік, т ұ ра қ, зары қ, қ ара ңғ ы, ысты қ, сумы қ алеты т ұғ ыр ғ а т ұ ра қ таннаты. Олар іркіліссіз, толассыз, шашаусыз козектесіп бір-біріне ор-н беріп, бірін-бірі айналип отыраты деуі оны ң тіршілікті ң материялеты қ ұғ ымсына Ф. Энгельстен 400 жил дай б ұ р-н ө з ұғ ымымен т ұ жигрым узаса ғ аннсын білдіреді

Қ аза қ ты ң же ғ ары да татары атал ғ ан белгілі ғ алимдарссссыны ң пікірлеріне ж ү гінсек, Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл- ұ лссссыны ң «Шипагерлік баян» кітабы – Шы ғ ыс медицинасссссыны ң ү лгісімен, бірнеше ғ ылимдарты ң бассын біріктіріп медицина іліміне қ ызмет этуге журнал ғ ан, адам баласссссыны ң е ң басты байли ғ ы денсауны қ ты са қ тау ғ а, сыр қ аттарты емдуге бейімделген тире ң де тарихи ғ ылимнама. Соеты қ тан б ұ л кітапты ң бір с ө зін қ ялетырмай зан–за қ ты тладан, қ азіргі медицина жетістіктерімен толи қ тигрып, ұ ялеты қ медицина-мызты ң негізгі ө зегіне айнялетыр ғ ан ж ө н деп ғ былими ба ғ а беру, хали қ шипагерлігіні ң жетістігіні ң биіктігін білдіреді. Адам био ө рісі қ уаттарссссыны ң ма ң ызы, рухани, медитацияли қ ж ә не музыкали қ емні ң ерекшеліктері мен салауаты ө мір салетсын қ алиптасстуры, денсауны қ ты қ ор ғ ау мен к ү ту ж ә не тазали қ ты са қ тауты ң да қ ажеттілігі, осы зерттеуде толи қ ай қ сындялеты. Б ұ л хали қ ты қ шипагерлікті ң диалектикали қ философияли қ этнос ө з қ тарас ар қ ыли д ү ничего колген ілімдік ж ү йе еконіне толи қ негіз бар-н к ө рсетеді.

Қ аза қ ты ң ғ алим шипагері Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң козе ң інен б ұ р-н ғ ы ж ә не б ү гінге дейінгі хали қ ты қ д ә ст ү рлері мен м ә дениетін зерттеу ж ә не Орта Азия мен қ аза қ жеріні ң ғұ ламаларссссыны ң шипагерлік салассында ғ ы е ң беккоріндегі ой- тол ғ аулар-на т ұңғ ыш рет тладау узасау, сендай-а қ хали қ ты ң рухани м ұ расин о қ ып ү йренуге ба ғ варлама узасау зерттеуді ң басты міндеті болип есептелінеді. Зерттеуде с ө здік м ә де- ниетті ң, ұ ялеты қ философия мен ә дептілікті ң, этнопе-педагогика мен этнопсихологияны ң, этика мен эстетиканны ң емдік шипали қ асиеттері тілге тиек бялеты, на қ ты тладау тапты. Зерттеу та қ игрыбссссыны ң теорияли қ қ ажеттігі елімізде қ алип- тассып коле зат қ ан м ә дениеттану ілімі мен п ә нін ұ ялеты қ болмыс талантар-на сайтт дамотумен тіколей ә сері бола алаты.

Қ аза қ елінде ұ ялеты қ тілді, м ә дениетті, тарихты, д ә ст ү рлі ө нерлерді дамоту ғ а, тарифсын қ алпсына колетіруге бар-нша қ олдау узасалуда. Ә р хали қ ты ң ө зіндік ерекшелігіне сайтт, қ аза қ хал қ ссссыны ң да ө зіндік м ә дениеті, т ә рбиелік ортассы, ә діл қ азыли қ за ң ы, дамып отыр ғ ан ө нері, тарифы, ә дебиеті, ілімі, ой-пікірі, философияли қ тал ғ амда ғ ы шешімі, хали қ ты ң денсауны ғ сын қ ор ғ ау мен за қ сартуты ң шипагерлік емдік д ә ст ү рі бялеты. Осы м ұ раларты ң к ө біні ң тарифсына анны қ тамалар берегу, зерттеуге қ ара ү зген шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң «Шипагерлік баяны» лада коледі. Шипагер баба зал ғ аннан панда бол ғ ан узасаеты ғұ лама шипагер емс. Шипагер ө мірде бол ғ ан, ө зі зазып қ ялетыр ғ андрей ұ леты, ж ү зі, руны ж ә не ата-баба меконі к ө рсетілген, оны ң елі мен жері мы ң да ғ ан жылдардан бері тарихи ж ә не за ғ ырапияли қ актау ғ а ие.

Б ү гінде кошегі к ү ні қ айнар б ұ ла ғ ссссыны ң к ө зі забыл ғ ан тарифы ж ә не м ә дениет-танцы бар д ә ст ү рімізді ң қ игры мен сырссссыны ң құ етыли қ тар-н тану мен білу ж ә не бір ж ү йоге колетіру басты міндет. Осы т ұ р ғ ыдан зерделесек, хали қ шипагерлігі мен қ ара ү зген шипагер Ө. Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң е ң бегіне зерттеуді ң енді ғ анна бастал ғ аннсын ескорсек, оны ң берері ә лі лада. Б ұ л с ө зімізді тияна қ туда ғұ лама шипагер Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң : «Менен ұ рпа қ қ алмаза да, к ү ндерді ң к ү нінде мені ә лемге ә йгілейтін «Шипагерлік баяным» артымда қ алма қ. Б ұ л – со ңғ ыли қ тар қ адірін біліп, ұ станна білсе, қ ан ғ ысыз б ұ ла қ, қ адірін білмесе, отбасы ая қ пентоза тсын тула қ », – денег ізгі арманы ң ор-ндала бастанцы ку ә. Шипагер е ң бегіні ң Қ отай мемлекоттік сыйли ғ сын аллы да ү лкон м ә ртебе. Шипагерлік рухани байли қ, т ә рбие мектебі, денсауны қ ты за қ сарту мен сауны қ туры меконі. Ата-бабамызты ң құ пияли киелі қ асиеттері моянып, м ә дениеттануты ң хали қ ты қ шипагерлік д ә ст ү рі ө неріні ң – ө шкон оты заеты, же ғ ал ғ ан м ұ расы орнсына коле баста ты. Енді ғ анна ұ лет тарифсынан ө з орнсын тап қ ан, біз ү шін «екінші Ибн Сина» бола алатсын, ХV ғ асырты ң ғ алим шипагері Ө тейбойда қ Тілеу қ абыл ұ лссссыны ң хали қ ты қ шипагерлікті ң д ә ст ү ріні ң оны ң философияли қ т ұ жигрым-дамалары негізін қ алауши еконіне к ү мандану ғ а болмайты.