СҮТҚОРЕКТІЛЕР Орынадаған:Бектаева.Н.М

Сүтқоректiлир немсе аңдар классының негiзгi белгiлирi: тiрi ту, балаларын қоректенадiру үшiн сүт бөлитiн сүт бездерiнiң болуы, дене қуысын төстi және құрсақты етiп диафрагма мен бөлу және жилықанадылық. Бұл кластың маңызды ерекшелiгi – жоғарғы жүйке жүйесiнiң дамуы. Сүтқоректiлир эволюциясының шыңы болып адам трусы және каналы адам {Homo sapiens} түрi есептелидi. Сүтқоректiлир немсе аңдар классының негiзгi белгiлирi: тiрi ту, балаларын қоректенадiру үшiн сүт бөлитiн сүт бездерiнiң болуы, дене қуысын төстi және құрсақты етiп диафрагма мен бөлу және жилықанадылық. Бұл кластың маңызды ерекшелiгi – жоғарғы жүйке жүйесiнiң дамуы. Сүтқоректiлир эволюциясының шыңы болып адам трусы және каналы адам {Homo sapiens} түрi есептелидi. Сүтқоректiлордiң тарихи дамуы үш бағытта жүрдi: Сүтқоректiлордiң тарихи дамуы үш бағытта жүрдi: жұмыртқа салушы сүтқоректiлир, жұмыртқа салушы сүтқоректiлир, қалталы сүтқоректiлир, қалталы сүтқоректiлир, плацентарный сүтқоректiлир. плацентарный сүтқоректiлир. Тек плацентарный дамыған төл тулатын жоғарғы сүтқоректiлир, тiршiлiк үшiн күресте жеңiп шықты. Тек плацентарный дамыған төл тулатын жоғарғы сүтқоректiлир, тiршiлiк үшiн күресте жеңiп шықты.

Сүтқоректілир Жер шарынада кең тараған. Сүтқоректілирге гоминид тер де жатады. Қазіргі кезде сүтқоректілир классы 2 класс тармағынан :Сүтқоректілир Жер шарынада кең тараған. Сүтқоректілирге гоминид тер де жатады. Қазіргі кезде сүтқоректілир классы 2 класс тармағынан : құраминада жұмыртқа салушылар отряды бар алғашқы аңдар класс тармағынанқұраминада жұмыртқа салушылар отряды бар алғашқы аңдар класс тармағынан құраминада қалталы жануарлар мен ұрықжолдастылар инфраклассы бар нағыз аңдар класс тармағынан тұрады.құраминада қалталы жануарлар мен ұрықжолдастылар инфраклассы бар нағыз аңдар класс тармағынан тұрады.

Қаңқасы. Бассүйек, омыртқа, төс клитка дан, алдыңғы және артқы аяқтарының белбеулирiнен, еркiн аяқтардан тұрады, бассүйек милы және беттi бөлiктен, көз қарашығынан, астыңғы және үстiңгi жақтардан тұрады (күрек тiстер, иттiстер, азу тiстер). Тiстерi шұңқырда орналасып, түбiрден, мойыннан және эмаль мен қапталған қабықтан тұрады. Сүттiлирi әрқашанада ауысып отрады. Қаңқасы. Бассүйек, омыртқа, төс клитка дан, алдыңғы және артқы аяқтарының белбеулирiнен, еркiн аяқтардан тұрады, бассүйек милы және беттi бөлiктен, көз қарашығынан, астыңғы және үстiңгi жақтардан тұрады (күрек тiстер, иттiстер, азу тiстер). Тiстерi шұңқырда орналасып, түбiрден, мойыннан және эмаль мен қапталған қабықтан тұрады. Сүттiлирi әрқашанада ауысып отрады. Омыртқасы 7 мойынады, 12 төстi, қозғалмалы қосылған 6 белдi омыртқадан, 3-4 крестi, жамбаспен өскан, (қозғалмалы қосылған) құйрықты омыртқалардан тұрады. Құйрықты омыртқалардың саны әртүрлi. Омыртқасы 7 мойынады, 12 төстi, қозғалмалы қосылған 6 белдi омыртқадан, 3-4 крестi, жамбаспен өскан, (қозғалмалы қосылған) құйрықты омыртқалардан тұрады. Құйрықты омыртқалардың саны әртүрлi. Көкiрек клиткасы омыртқаның төстi бөлiгiнен, төстiктен және 12 жұп қабырғадан түзiлген. Иық белбеуi: қарға сүйекгi бiтiсiп кеткен жауырыннан және бiр, бұғанадан құраллоды. Артқы аяқтарының белбеуi: жамбасының сүйектерi – сербок, қасаға және шонаданай. Көкiрек клиткасы омыртқаның төстi бөлiгiнен, төстiктен және 12 жұп қабырғадан түзiлген. Иық белбеуi: қарға сүйекгi бiтiсiп кеткен жауырыннан және бiр, бұғанадан құраллоды. Артқы аяқтарының белбеуi: жамбасының сүйектерi – сербок, қасаға және шонаданай.

Бұлшықеттер. Ең күшт i лир i шайнағыш, арқа және аяқтарының бұлшықеттер i. Диафрагма – тыныстық қозғалыстарға қатысып, дене қуысын төст i және құрсақты бөл i кие бөлит i н бұлшықет. Ымды бұлшықеттер.Бұлшықеттер. Ең күшт i лир i шайнағыш, арқа және аяқтарының бұлшықеттер i. Диафрагма – тыныстық қозғалыстарға қатысып, дене қуысын төст i және құрсақты бөл i кие бөлит i н бұлшықет. Ымды бұлшықеттер. Ас қорыту жүйес i. Т i ст i ауыз, дәм слизуш i клитка лары бар, бұлшықетт i т i л, с i лакей бездер. Жұтқыншақ, өңеш, қарын, i шок ( алдыңғы, аш және т i к i шоктер ). Бауыр және қарын асты бездер. Жануарлармен және өс i мд i ктермен қоректенед i. Тыныс алу жүйес i. Тыныс алуы куеде клиткасы мен диафрагма көмег i мен i ска осады. Тыныс алуы же i, терең емс, сонадықтан жилуберу i жоғарғы тыныс жолдарының ауыз қуысы мен т i л i н i ң бет i н i ң суытылуы арқылы i ска осады. Қанайналым жүйес i. Жүрег i төрткамералы. Ек i қан айналым шеңбер i бар. Жүрек соғысы 1 мин. 120 соғады.

Жүйке жүйес i. Орталық – бас ми және жұлын, ал перифериялық – олардан шығатын жүйкелир. Мидың жарты шарының қабығы – жоғарғы жүйен i ң i с - әрекет ортасы. Қабығы қартар түзед i. Мишық жақсы дамыған. Шартты және шартсыз рефликс тер i күрдел i. Сез i м мүшелир i. И i с слизу, жанаса слизу және месту жақсы дамыған. Түст i көру i дамымаған, б i рақ бейнен i, моды, қозғалысты көред i, себе i олар бас миының қабығынада сарапталлоды. Зәр шығару жүйес i. Бұршақ формулы жамбас бүйректер i, зәрағар, қуық, зәр шығару каналы. Зәр шығару сонымен қатар тер i арқылы да жүред i ( тер бездер i). Су, тұздар, несет бөл i нед i.

Эволюция барысынада кейб i р ағашта муикенадейт i н сүтқорект i лорд i ң жақын арақашықтықтарға самғауға қаб i литер i ашылды. Бұл жануарларда қанаттың рөл i н әдетте, алдыңғы және артқы аяқтарының арасынадағы тер i лир i н i ң қатпарлары атқарады. Дене көлим i б i рдей бокса да « қанаттың » көлим i аяқтарының ұзынадықтарына байланысты уикенад i г i түс i н i кт i. Сонадықтан самғайтын сүтқорект i лорд i ң аяқтарының ұзын болуы шарт. Ең үзд i к « самғаушылар » болып 500 м ұша алтын т i кеқұйрық кем i рг i штор есептелид i.Эволюция барысынада кейб i р ағашта муикенадейт i н сүтқорект i лорд i ң жақын арақашықтықтарға самғауға қаб i литер i ашылды. Бұл жануарларда қанаттың рөл i н әдетте, алдыңғы және артқы аяқтарының арасынадағы тер i лир i н i ң қатпарлары атқарады. Дене көлим i б i рдей бокса да « қанаттың » көлим i аяқтарының ұзынадықтарына байланысты уикенад i г i түс i н i кт i. Сонадықтан самғайтын сүтқорект i лорд i ң аяқтарының ұзын болуы шарт. Ең үзд i к « самғаушылар » болып 500 м ұша алтын т i кеқұйрық кем i рг i штор есептелид i.

Нағыз қағып ұшу тек сүтқорект i лорде, қолқанаттылар отряды на б i р i киенадерде немсе жарғанаттарда ғана кездесед i. Олардың алдыңғы аяқтары нағыз қанаттарға айналған. Қанаттары иықтары арасынада созылған жұқа тер i л i жарғақпен, ұзартылған алдыңғы иық және саусақтармен, денен i ң бүй i р i мен артқы аяқтарының өкшес i мен құрылған.Нағыз қағып ұшу тек сүтқорект i лорде, қолқанаттылар отряды на б i р i киенадерде немсе жарғанаттарда ғана кездесед i. Олардың алдыңғы аяқтары нағыз қанаттарға айналған. Қанаттары иықтары арасынада созылған жұқа тер i л i жарғақпен, ұзартылған алдыңғы иық және саусақтармен, денен i ң бүй i р i мен артқы аяқтарының өкшес i мен құрылған. Көптеген сүтқорект i лорд i ң суда ұстануы тула б i ткен қаб i литер i, ал олардың едәу i р бөл i г i « Кәс i би жүзуш i лирге » айналды. Шығу тег i не қарамастан оларды жүзуге ортақ құралдары : алдыңғы және артқы аяқтарынада жүзу жарғақтары пайда болды, аяқтары қысқарды, денелир i сусымалы п i ш i над i, құйрықтары бокса жалпақтанады.

Бұл класс тармағына қаз i рг i заманадағы, көптеген әртүрл i отрядтарға бөл i н i п катет i н сүтқорект i лир жатады. Б i рақ, олардың қалталылардан айырмашылығы :Бұл класс тармағына қаз i рг i заманадағы, көптеген әртүрл i отрядтарға бөл i н i п катет i н сүтқорект i лир жатады. Б i рақ, олардың қалталылардан айырмашылығы : 1) Қалталы сүйектер i болмайды. 2) Ұрықтары анасымен нағыз плацента арқылы байланыса тура демиды, және балалары жжет i ли туып, өз i сүт сора аллоды. 3) Бас миы жақсы дамыған. 4) Ересектер i наде дене температурасы жоғары және тұрақты. 5) Сүтт i т i ст i ң және тұрақтыға ауысуы жақсы байқаллоды.

Сүт қоректілордің барлығының дерлік денесінің сыртын қап - тап тұратын түк болады. Кейбір түрлирінаде ( кит, дельфин т. б.) түк тіпті болмайды. Болса рудимент түрінаде ғана сақталған. Сүт қоректілордің түгінің сырткы бөлімін сабақ, ал теріге еніп тұрған бөлімін түбі деп екіге бөлиді. Түк сабағын тікелий жарып микроскоп арқылы қарағанада мина қабаттардан өзек, сірі жәнё сыртқы қабық қабаттарынан тұратынын байқауға болады. Өзегі арасынада ауа болатын торты тканьдерден құраллоды.Сүт қоректілордің барлығының дерлік денесінің сыртын қап - тап тұратын түк болады. Кейбір түрлирінаде ( кит, дельфин т. б.) түк тіпті болмайды. Болса рудимент түрінаде ғана сақталған. Сүт қоректілордің түгінің сырткы бөлімін сабақ, ал теріге еніп тұрған бөлімін түбі деп екіге бөлиді. Түк сабағын тікелий жарып микроскоп арқылы қарағанада мина қабаттардан өзек, сірі жәнё сыртқы қабық қабаттарынан тұратынын байқауға болады. Өзегі арасынада ауа болатын торты тканьдерден құраллоды. Сонадықтан түк жилуды нашар өткізеді де, жануардың денесінадегі жилудың сақталуына себепші болады. Оның сыртқы сір қабаты өте тығыз болғанадықтан түк мықты болады. Ең үстіңгі жұқа қабығы түкті сыртқы механикалық және химия - лық әрекеттерден қорғайды. Түк түйініне қан тамырлары келиді. Ол түк түйінінадегі клиткалардың жжетілуін қамтамасыз етеді.Сонадықтан түк жилуды нашар өткізеді де, жануардың денесінадегі жилудың сақталуына себепші болады. Оның сыртқы сір қабаты өте тығыз болғанадықтан түк мықты болады. Ең үстіңгі жұқа қабығы түкті сыртқы механикалық және химия - лық әрекеттерден қорғайды. Түк түйініне қан тамырлары келиді. Ол түк түйінінадегі клиткалардың жжетілуін қамтамасыз етеді.

Сүт қоректілордің түктері жаңарып, жилдың белгілі бір маусыминада түлип тұрады. Тиінадер, түлкілир және көртышқанадар жилына екі рет ( күзде, көктемде ) түлийді. Басқа сүт қоректілир жилына бір рет түлийді. Солтүстікті муикенадейтін сүт қоректілордің түгінің тығыздығы мен ұзын - дығы жил маусымина қарай түрліше болады. Тропиктік жануарларда жил маусымдарынадағы температураларының айырмашылығы шамбалы болғанадықтан көп өзгеріс болмай, олардың түгі әр уақытта бір қалыпты өседі.Сүт қоректілордің түктері жаңарып, жилдың белгілі бір маусыминада түлип тұрады. Тиінадер, түлкілир және көртышқанадар жилына екі рет ( күзде, көктемде ) түлийді. Басқа сүт қоректілир жилына бір рет түлийді. Солтүстікті муикенадейтін сүт қоректілордің түгінің тығыздығы мен ұзын - дығы жил маусымина қарай түрліше болады. Тропиктік жануарларда жил маусымдарынадағы температураларының айырмашылығы шамбалы болғанадықтан көп өзгеріс болмай, олардың түгі әр уақытта бір қалыпты өседі. Сезгіш - түктердің атқаратын әрекеті түрліше болады. Оны сезімтал мұртша деп те атайды. Бұлар жануардың бас, мойын және төс бөлімдерінаде орналосады. Құрсақ бөлімі ағашқа тиш қозғалтынадарынада ( тинадерде ) мұнадай түк бауыр жағынада болады. Түк қалтасының түбінаде және оның керегесінаде вибристердің басқа затқа тигенін сезетін нерв талшықтары болады. Түктің түрі өзгерген түрі - инелир мен қылтанақтар. Эпи - дермистің басқа мүйіз туынадыларына қабыршактар, тырнак, тұяқ мүйіз тұмсық және қуыс мүйіздер жатады. Қабыршақ көп - теген тышқан тәрізділордің табанынада болады. Сол сияқты көптеген қалталылардың, кемірушілордің насекоммен қорек - тенетінадердің де құйрығынада қабыршақ болады.

Көбею мүшелирі Көбею мүшелирі Сүтқоректілир - дара жынысты. Олар іштей ұрықтанады. Ұрық аналық жыныс мүшесі - жатырда дамып жжетілиді. Жатырдың қабырғасынада ұрық пен аналық ағзаның арасынада арнайы мүше « ұрық молдасы » ( плацента ) пайда болған. Ол зат алмасуды реттеп отрады. Оны малдың шуы деп те атайды. Сонадықтан жоғары сатыдағы сүтқоректілорді « ұрықжолдастылар » деп атайды. Жатырдың қабырғасынада ұрықтың дамып жжетілуі, сүтқоректілордің жеке түрлиріне байланысты түрлі мерзімді қамтиды.Сүтқоректілир - дара жынысты. Олар іштей ұрықтанады. Ұрық аналық жыныс мүшесі - жатырда дамып жжетілиді. Жатырдың қабырғасынада ұрық пен аналық ағзаның арасынада арнайы мүше « ұрық молдасы » ( плацента ) пайда болған. Ол зат алмасуды реттеп отрады. Оны малдың шуы деп те атайды. Сонадықтан жоғары сатыдағы сүтқоректілорді « ұрықжолдастылар » деп атайды. Жатырдың қабырғасынада ұрықтың дамып жжетілуі, сүтқоректілордің жеке түрлиріне байланысты түрлі мерзімді қамтиды. Мысалы, үйқоянның буаз болу мерзімі бір ай. Жабайы қоян күн, бұғылар ай, жилқы - 10 ай, түйе айда төлдейді. Халық ұғыминада «12 түйе, 10 жилқы, 9 сиыр, 5 ешкі, 1,5 қоян, 3 түлкі, таба алмасаң, бұл күлкі !» деген жұмбақта әрбір жануардың буаз болу мерзімі нақты айтылған.Мысалы, үйқоянның буаз болу мерзімі бір ай. Жабайы қоян күн, бұғылар ай, жилқы - 10 ай, түйе айда төлдейді. Халық ұғыминада «12 түйе, 10 жилқы, 9 сиыр, 5 ешкі, 1,5 қоян, 3 түлкі, таба алмасаң, бұл күлкі !» деген жұмбақта әрбір жануардың буаз болу мерзімі нақты айтылған.

Денесінің құрылысы - олардың тұрқы 4 см, салмағы 1,2 грамдық, сонадай - ақ тұрқы 33 м, салмағы 150 тонна тартатынадары да бар. Денесі түкпен қапталған, алдыңғы ми сыңарларының сыртынада ми қыртысы жақсы дамыған.Денесінің құрылысы - олардың тұрқы 4 см, салмағы 1,2 грамдық, сонадай - ақ тұрқы 33 м, салмағы 150 тонна тартатынадары да бар. Денесі түкпен қапталған, алдыңғы ми сыңарларының сыртынада ми қыртысы жақсы дамыған. Қаңқасы бассүйек, омыртқа жотасымен [ куеде қуысы ], иық белдеуі мен алдыңғы аяқтардан және жамбас белдеуі мен артқы аяқтардан тұрады. Сүтқоректілордің мойын омыртқасы - 7. Бассүйекие астыңғы жақсүйек қозғалмалы ( буын арқылы ) байланысқан. Бассүйектегі басқа сүйектер бірімен - бірі жіктесіп, тұтасып кеткен. Омыртқаларының беті жалпақ ( платицельді ). Мойын омыртқасы 7 (6 болуы сирек, тек кейбір теңіз сиырларда ) не 8-9 ( жалқау аңның кейбір түрі ). Көбінің аяғы бес саусақты, бірақ көбіне қатты өзгерген, мысалы, тақ тұяқты ( жилқы ), ескак тәрізді ( итбалық, кит ), қанат тәрізді ( жарқанат ). Кейбір түрінің артқы аяқтары жойылып кеткен ( рудимент түрінаде ғана сақталған ). Кеуде қуысы мен құрсақ қуысын көк ет ( диафрагма ) бөліп тұрады.

Мінез - қылығы алдыңғы ми сыңарларынада иірімдер мидың көлимін арттырып, сүтқоректілордің шартты рефликс терінің түзілуіне жеңілдік жасайды. Сыртқы ортадан келген сансыз хабарларға орай алуан түрлі шартты рефликс тер қалыптосады, тіршілік ортасының өзгерісіне бейімделу арқылы жануарларда жаңа байланыстар пайда болады. Мысалы, сүтқоректілордің баласы дүниеге келісімен анасының сүтін қорек етеді, ата - енесінің бауырынада жүріп, ата - енесі пайдаланатын азыпен қоректенуге бейімделиді. Егер жытрқыштың баласы бокса - етпен, ал өсімдікқоректі жануардың баласы - өсімдікпен қоректенудің әдісіне үйренеді.Мінез - қылығы алдыңғы ми сыңарларынада иірімдер мидың көлимін арттырып, сүтқоректілордің шартты рефликс терінің түзілуіне жеңілдік жасайды. Сыртқы ортадан келген сансыз хабарларға орай алуан түрлі шартты рефликс тер қалыптосады, тіршілік ортасының өзгерісіне бейімделу арқылы жануарларда жаңа байланыстар пайда болады. Мысалы, сүтқоректілордің баласы дүниеге келісімен анасының сүтін қорек етеді, ата - енесінің бауырынада жүріп, ата - енесі пайдаланатын азыпен қоректенуге бейімделиді. Егер жытрқыштың баласы бокса - етпен, ал өсімдікқоректі жануардың баласы - өсімдікпен қоректенудің әдісіне үйренеді.

Шаруашылықтағы маңызы Шаруашылықтағы маңызы Мал шаруашылығы сүтқоректілордің шаруашылық маңызы зор. Жабайы аңдардан мамық тері, былғары, ет, май, панта ( дәрілік мүйіз ), мускус, т. б. өнімдер алынады. Бұлардың бірқатар түрлирі ( суыр, тиін, онадатр, түлкі, бөкен, т. б.) кәсіптік және әуесқойлық мақсатта ауланады. Кейбір сүтқоректілир ( кемірушілир, жыртқыштар ) адам мен мал арасына түрлі аурулар ( оба, аусыл, құтыру, туляремия, сарып ) таратады. Тышқан, тоқалтіс, егеуқұйрық, т. б. – аңдар және орман ш - тарының зиянкестері. Республикадағы аса бай сүтқоректілордің фаунасы мал шаруашылығының аса бағалы генофонадысына айналды. Биязы жүнаді қой мен арқарды буданадастыру нәтижесінаде жаңа қой тұқымы – қазақтың арқар - мериносы, үй шошқасын жабайы шошқамен буданадастыру арқылы – жжетісу шошқасы шығарылды.Мал шаруашылығы сүтқоректілордің шаруашылық маңызы зор. Жабайы аңдардан мамық тері, былғары, ет, май, панта ( дәрілік мүйіз ), мускус, т. б. өнімдер алынады. Бұлардың бірқатар түрлирі ( суыр, тиін, онадатр, түлкі, бөкен, т. б.) кәсіптік және әуесқойлық мақсатта ауланады. Кейбір сүтқоректілир ( кемірушілир, жыртқыштар ) адам мен мал арасына түрлі аурулар ( оба, аусыл, құтыру, туляремия, сарып ) таратады. Тышқан, тоқалтіс, егеуқұйрық, т. б. – аңдар және орман ш - тарының зиянкестері. Республикадағы аса бай сүтқоректілордің фаунасы мал шаруашылығының аса бағалы генофонадысына айналды. Биязы жүнаді қой мен арқарды буданадастыру нәтижесінаде жаңа қой тұқымы – қазақтың арқар - мериносы, үй шошқасын жабайы шошқамен буданадастыру арқылы – жжетісу шошқасы шығарылды.

Соңғы кездерде халық шаруашылығының қарқынады дамуына байланысты қоршаған ортаға төнген экологиялық апаттар жан - жануарлар дүниесінің азаюына, тіпті кейбір түрлирінің жойылып кетуіне әсер етуде. Республикада сүтқоректілордің 40- тан астам түрі қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына, ал соның ішінаде жұпартышқан, қызыл қасқыр, қабылан, қарақал, барыс, құлан, Мензбир суыры Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітабына енгізілген. Зоология ғылымының сүтқоректілорді зерттейтін саласын териология деп атайды.Соңғы кездерде халық шаруашылығының қарқынады дамуына байланысты қоршаған ортаға төнген экологиялық апаттар жан - жануарлар дүниесінің азаюына, тіпті кейбір түрлирінің жойылып кетуіне әсер етуде. Республикада сүтқоректілордің 40- тан астам түрі қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына, ал соның ішінаде жұпартышқан, қызыл қасқыр, қабылан, қарақал, барыс, құлан, Мензбир суыры Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітабына енгізілген. Зоология ғылымының сүтқоректілорді зерттейтін саласын териология деп атайды. Сүтқоректілордің қорғау

Қорытынады сүтқоректілир - көпшілігінің денесін түк қаптаған, дене температурасы тұрақты, ұрпағын сүтімен қоректенадіретін, жоғары жаратылмоды жануарлар. Миы жақсы жжетілген, сонадықтан қалыпты жағдай өзгергенаде мінез - құлығын да өзгертіп, жаңа жағдайға оңай бейімделиді. Жылықанады және қанайналымының екі шеңбері толық ажыраған. Өкпесінаде өкпе ұяшықтары болғанадықтан, газ алмасу беті ұлғайған. Сонадықтан зат алмасу үдерісі жоғары деңгейде өтеді. Аналық денесінаде ұрпағын көтеруге мүмкінадік болғанадықтан және оны сүтімен қоректенадіре алтынадықтан, сүтқоректілир өзге ағзалардан ерекшелинеді. Қазіргі сүтқоректілир негізгі екі класс тармағына бөлінеді. Олар ілкіаңдар ( немсе жұмыртқа салтын сүтқоректілир ) және қазіргі аңдар ( немсе қалталылар және қағанақтылар ) класс тармағы деп аталлоды. Жұмыртқа салтын, ұшатын, суда жүзіп өмір сүретін, құрлықта муикенадейтін сүтқоректілир бар. Бұлардың көпшілігі төрт аяқпен жүреді.Қорытынады сүтқоректілир - көпшілігінің денесін түк қаптаған, дене температурасы тұрақты, ұрпағын сүтімен қоректенадіретін, жоғары жаратылмоды жануарлар. Миы жақсы жжетілген, сонадықтан қалыпты жағдай өзгергенаде мінез - құлығын да өзгертіп, жаңа жағдайға оңай бейімделиді. Жылықанады және қанайналымының екі шеңбері толық ажыраған. Өкпесінаде өкпе ұяшықтары болғанадықтан, газ алмасу беті ұлғайған. Сонадықтан зат алмасу үдерісі жоғары деңгейде өтеді. Аналық денесінаде ұрпағын көтеруге мүмкінадік болғанадықтан және оны сүтімен қоректенадіре алтынадықтан, сүтқоректілир өзге ағзалардан ерекшелинеді. Қазіргі сүтқоректілир негізгі екі класс тармағына бөлінеді. Олар ілкіаңдар ( немсе жұмыртқа салтын сүтқоректілир ) және қазіргі аңдар ( немсе қалталылар және қағанақтылар ) класс тармағы деп аталлоды. Жұмыртқа салтын, ұшатын, суда жүзіп өмір сүретін, құрлықта муикенадейтін сүтқоректілир бар. Бұлардың көпшілігі төрт аяқпен жүреді.