AXBOROT TIZIMLARI HAQIDA TUSHUNCHA Tizim (sistеma) dеganda, yagona maqsad yolida bir vaqtning ozida ham yaxlit, ham ozaro boglangan tarzda faoliyat korsatuvchi elеmеntlar (ob'еktlar) majmuasi tushuniladi. Dеmak, har qanday tizim biror-bir aniq maqsad yolida xizmat qiladi. Quyidagi jadvalda elеmеntlari va asosiy maqsadi korsatilgan holda tizimlarga yana bir nеchta misollar kеltirilgan. T/ R TIZIM TURITIZIM ELEMENTLARI TIZIMNING ASOSIY MAQSADI 1Korxona Odamlar, qurilmalar, materiallar, bino va h.k. Mahsulot ishlab chiqarish 2Kompyuter Elektron va elektromexanik qurilmalar Malumotlarni qayta ishlash 3 Telekommunikatsion tizim Kommunikatsiya vositalari, elementlar, aloqa kanallari, qurilmalar Aloqa kanallarini ozaro boglash va malumot almashinuvini taminlash 4Axborot tizimiKompyuterlar, kompyuter tarmoqlari, odamlar, axborot, dasturiy taminot va boshqalar Axborotlarni avtomatlashgan holda qayta ishlash
AXBOROT TIZIMI TURLARI Axborot tizimi bеlgilangan maqsadga erishish yolida axborotni yigish, saqlash, qayta ishlash va ozatish uchun qollaniladigan usullar, vositalar va shaxslarning ozaro boglangan majmuasidir. Axborot tizimining asosiy vazifasiga berilgan turdagi axborotni izlash, uni qayta ishlash va qisqa vaqt ichida kerakli joyga uzatish masalalarini hal qilish kiradi. Kompyuter axborot tizimi bilan samarali ishlaydigan elektron qurilmadir. Qollanish sohasiga kora axborot tizimlarining quydagi turlarini korsatish mumkin: texnik axborot tizimlari; iqtisodiy axborot tizimlari; ijtimoiy sohalardagi axborot tizimlari va boshqalar.
AXBOROT TIZIMI KOMPONENTLARI tizim tuzilishi - tizimning koplab elementlari va ular ortasidagi ozaro aloqalar. Misol: firmaning tashkiliy va ishlab chiqarish tuzilmasi; tizim har bir elementining funksiyalari. Misol: boshqaruv funksiyalari - firmaning muayyan tuzilma bolinmalari tomonidan qaror qabul qilinishi; umuman olgandagi har bir element va tizimning kirishi va chiqishi. Misol: tizimga tushuvchi va undan chiquvchi moddiy yoki axborot oqimlari. tizim va uning ayrim elementlari, maqsadlari va cheklanishlari. Misol: eng kop foydaga erishish, moliyaviy cheklanishlar; har bir tizim bolinish va yaxlitlik xususiyatiga egadir.
AXBOROTNI AVTOMATIK IZLASH Axborotni izlash jarayonini axborot tizimlarida andazalar orqali amalga oshiriladi. Andaza korinishi turli dastur uchun turlicha bolishi mumkin. Quyida malumotlarni izlashning asosiy boshqarish menyusi keltirilgan. Andaza asosida ishlash tartibini asosiy boshqarish menyusi orqali quyidagicha belgilash mumkin: KALITLAR ANDAZA KIRITISH/CHIQARISH Birinchi qator tanlanganda, asosiy kalit (sozlar) ekranda hosil boladi va foydalanuvchi ulardan keraklisini PgUp, PgDn,, va h.k. tugmachalaridan foydalanib tanlaydi. Kerakli kalit tanlangach, unga mos andaza ekranga chiqadi (ya'ni ish tartibi o rnatiladi), songra (lozim bolsa) andazadagi axborotlarni ozgartirib yoki o zgartirmagan holda undan foydalaniladi.
AXBOROT TIZIMLARINI TURKUMLANISHI– FAKTOGRAFIK VA HUJJATLI TIZIMLAR Ko'rinishi sodda va qoyilgan masalalarga yagona, aniq yechimni korsata oladigan tizimlar faktografik tizimlar deyiladi. Faktografik tizimlarni universal va maxsus tizimlarga ajratish mumkin. Universal tizimlar turli sohalardagi har qanday malumot bilan ishlashi mumkin. Bu tizimda asosiy vazifa kiritilgan malumotlar omboridan togri foydalana olishdir. Foydalanuvchi tomonidan turli mazmunga ega bolgan malumotlar (masalan, maqola, kitob, referat, qonun matnlari,me'yoriy hujjatlar va h.k.), odatda, tartibsiz joylashgan boladi. Axborot tizimlari bunday malumotlar ichidan berilgan savolga yagona va bir qiymatli javob topib bera olmaydi. Ular hujjatli tizimlar deb ataladi.
AXBOROT TIZIMLARIDA MALUMOT ALMASHISH Biror moddiy ko'rinishda mujassamlangan va uni ifodalovchi axborot xabar deyiladi va signallar yordamida bir joydan boshqa joyga uzatiladi. Har bir xabar ma'lum hajmga ega bo'ladi va u biror fizik kattalik sifatida ishlatiladi. Fizik kattaliklarni uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar ikki turga bo'linadi. Bunday qurilmalarda ishlatiladigan signallar analog (uzluksiz) signallar deyiladi. Axborot tizimlarida axborotni uzatish jarayonini quyidagicha tasvirlash mumkin: AXBOROT MANBAI AXBO- ROTNI OZGAR- TIRISH AXBO- ROTNI UZATISH AXBO- ROTNI UZATISH VOSITALARI AXBO- ROTNI QABUL QILISH AXBOROT- NI QAYTA OZGAR- TIRISH AXBOROT- ISTEMOL- CHILARI