ТМД аумағындағы төрттік мұз басу дәуірі мен қазіргі жер бедері Орындағандар:

Палео – (грек. palaіos – ежелгі). Гляциология - қатты күйдегі атмосфералық жауын-шашынның жиналуы мен түрленуі нәтижесінде құрлықта пайда болған жилжымалы табиғи мұздарды зерттейтін ғылым. Морфолитогенез – (морфо – пішін, лотос – тасс) – жер бедерінің экзогенді формаларының қалыптассу процесі және борпылдақ шөгінділердің жиналуы. Плейстоцен – (гр. pleistos ең үлкен, kainos - жаңа) - төрттік жүйеге қатысты геологиялық бөлім атауы.

Чарльз Лайель 14 ноября 1797 г - 22 февраля 1875 г 1830 жил Магеллан бұғазындағы «Бигль» кораблі жж 1837 жил Луи Агассис 28 мая декабря 1873 Ежелгі мұз басу теориясы Гипотезаның пайда болу кезеңдері

40 млн. км 2 ¼ поверхности суши Период максимального четвертичного оледенения четвертичного оледенения h = 3,5 km h = 2,5 km

Окстік мұз басу Окстік мұз басу кезінде континенттік мұздар солтүстіктен Ок өзеніне дейін жилжыған. Бұл дәуірде пайда болған мореналық жер бедері біздің уақытымызға дейін сақталған жоқ, себебі оны орта плейстоценнің, яғни днепрлік мұздардың сумы шайып кетті.

Мұздықтың жер бедерін қалыптасстыруы (морфолитогенез)

Төрттік мұз басу дәуірі

Шығыс Еуропа жазығы

Шығыс Еуропа жазығын 3 мұз басу аймағына ажыратады : Окстік ( арте плейстоцен) Днепрлік (орта плейстоцен) Валдай (кейінгі плейстоцен)

Окстік мұз басу

Окстік мұз басу кезінде континенттік мұздар солтүстіктен Оки озеніне дейін жилжыған; Бұл дәуірде пайда болған мореналық рельеф біздің кезімізге дейін сақталған жоқ, себебі оны орта плейстоценнің днепрлік мұздықтың сулары шайып кетті.

Днепрлік мұз басу

Мұздық Днепр жазығы бойымен солтүстіктен және солтүстік-шығыстан жіңішке болып оңтүстікке Орели өзенінің сағасына дейін сұғына шенген. Мұздық солтүстікте жазықты жер бедерін қалыптасстырған, ал жазықтың орталық бөлігі көтеріңкі болып клады.

Валдайлық мұз басу

Мұздықтар бұл территорияға батыстан Валдай қыраты жағынан келді. Мұздықтың қайтуынан мореналы жазықтар пайда болды және оның еруі нәтижесінде су жазыққа карай ағып, сондықтан бұл жерлерде мореналы өзендер қалыптассты.

Валдайлық Окстік Днепрлік

Ладога к ө лі Озера Карелии

Мұздық қалыптассумынан қалған түпкі жыныстар. Кола аралы және Карелия

Мұз басудың оңтүстік шекарасы бойындағы тегіс немесе аздап ойысты құмды жазықтары

Төрттік шөгіндінің қималары

Тиллиттер – қатты сынықты тассқа айналған мореналар және теңізді - мұздықты жауын-шашын

Негізгі мұз басу дәуірлері арасында аралық мұз басуды (өтпелі уақыт) анықтайды: лихвиндік; одинцовтік; микулиндік.

Солтүстік Мұзды мұхит теңіздері жағалауында криогенді пішінде теңізді және мореналы жазықтар таралған; Самара мұз басумының оңтүстік жағалық бөлігінде зандрлы жазықтардың белдеуі байқалады; Оңтүстікке қарай жазықтар мен қыраттарда флювиальды арте және жас жер бедері пішіндері таралған; Азов пен Каспий теңіздері жағалауында төрттік-неогенді эолды және эрозиялы жер бедері орналасқан.

Қорытынды: Төрттік кезеңдегі солтүстік жарты шар климатының күрт сумынуы жамылғы мұздықтардың пайда болуына алып келді; Төрттік мұз басу табиғи ортаға толықтай әсерін тигізді – рельеф, ландшафт, өзен ағыстары, топырақ және өсімдік пен жануарлар әлемі.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.«Структура, динамика и эволюция природных геосистем», изд. ГОРОДЕЦ, стр «География Тверской области. Книга для учителя»//Тверской государственный университет (рук. авторского коллектива А.А. Ткаченко)/Тверь 1992 стр Геологический словарь: в 2-х томах. М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др «Ледниковый период» / В. Котляков // Вокруг света С : цв.ил. - ( рубрика «Досье») 5.«Палеогеографические закономерности развития морфолотосистем Русской равнины. Районирование. Стратиграфия. Геоэкология»// Н.Г. Судакова, С.С. Фаустова/ МГУ; М