Қарағанды мемлекеттік медицина университеті Гистология кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Жүйке жүйесінің даму ерекшеліктері. Сезім мүшелері құрылыссының балалардағы ерекшеліктері. Орындаған: Урумбаева Ж ЖМФ Тексерген: Есимова Р.Ж. Қарағанды, 2018 жил

Жоспар: I. Кіріспе II. Негізгі бөлім a. Жүйке жүйесінің классификациясы b. Жүйке жүйесінің гистогенезі c. Жүйке жүйесінің қызметтері d. Балалардағы сезім мүшелер құрылыссының ерекшеліктері III. Қорытынды IV. Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе Жүйке жүйесі – ағзаның тіршілік үдерістерін, барлық жүйе координациясы мен интеграцияссының регуляция сын қамтамасыз ететін мүшелер мен құрылымдардың жиынтығы. Жүйке тіні арнайы қызметтерді атқаратын: тітіркендіргіштікті қабылдап, қозадыда, нерв импульсін туғызып, оны өткізуді қамтамасыз ететін, бір – бірімен байланысты нерв жасушалары немсе нейрон дары мен нейроглияның жиынтығы.

Морфология лық классификация Орталық МиЖұлын Шеткі Жүйке түіндері Жүйке бағаны Жүйке аяқтамалары Физиологиялық классификация соматикалықавтономды

Жүйке жүйесінің гистогенезі Эмбриогенез нәтижесінде эктодерманың дорсальді қалыңдауынан – жүйке табақшасы демиды, ол иіліп науашық түзіп, жүйке түтікшесіне айналлоды. Жүйке түтікшесінен жоғары орналасқан жасушалар ганглиозиды табақша мен жүйке айдаршасын түзеді. Жүйке түтікшесінен нейроциттер мен бас миы мен жұлынның нейроглиясы демиды. Ганглиозды табақшадан – ганглийдің нейрон дары мен нейроглиясы демиды. Ми көпіршесінің 5 кезеңі: 1. Үлкен ми жартышарлары 2. Аралық ми 3. Ортаңғы ми 4. Артқы ми 5. Сопақша ми

Жүйке жүйесінің қызметтері Ағзаны ішкі және сыртқы ортамен байланыстыруды қамтамасыз етіп,сыртқы әлемді немсе мүшелердің жағдайын бейнелеу. Ағзадағы барлық ерекше үрдістерді реттеу және басқару. Маманданған мүшелердің қызмет атқаруы барысында арақатынасын қамтамасыз ету. Мүшелер жүйесін тұтас ағзаға біріктіру. Жоғары жүйке қызметін атқару,яғни түйсіну,болжау,жаналық ашу сияқты мүмкіндіктерді қамтамасыз ету.

Жұлын 2 бөліктен тұрады. Ішкі бөлігі – сұр зат. Сұр зат құрамына нейрон денелері, миелинсіз талшықтар, нейроглия кіреді. Сыртқы – ақ зат. Ақ зат құрамына бойлай орналасқан миелинді талшықтарсының жиынтығынан тұрады.

Перифериялық нервтер Миелинді және миелинсіз талшықтардың дәнекер тінімен байланысқан қабаттарынан тұрады. Жүйке талшықтары арасында эндоневрий, жүйке шоғырлары периневриймен жабылған, сыртынан эпиневриймен қапталған.

Мишық Мишық – ағзада тепе – теңдік сақтау және қозғалыс – қимыл орталығы. Мишықтан шыққан үш жұп аяқшалары құрамындағы афферентті және эфферентті жолдары арқылы ми бағанысымен байланысады. Мишық қыртысындағы көптеген сайлар мен жүлгелер қыртыстың жалпы көлемін үлкейтеді. Ерсек адама мишық қыртысы см. Мишықтағы мұндай сайлар мен жүлгелердің гисологиялық кесіндідегі суреті «Өмір ағашы» денег атқа ие. Сұр заттың көп бөлігі мишық қыртысын құраса, ал біраз бөлігі ақ заттың ішінде орналасып, мишықтың орталық ядро ларын түзеді. Мишық қыртысы – сыртқы молекулярный, ортаңғы – ганглионарлы, құрамында ірі алмұрт пішінді нейрон дары бар және ішкі дәнді қабаттарға жіктеледі. Бұл қабаттардағы нейрон дардың аксон дары мишық қыртысына шығатын эфферентті жолдарды түзеді.

Мишық қыртысындағы алмұрт тәрізді нейрон дарға қоздыру реакцияссының нерв импульсін әкалетін шырмауық тәрізді талшықтар мен дәнді нейрон дардың параллель орналасқан талшықтары болып сана лады. Ал нерв импульсін тежейтін қызметті атқаратын молекулярный қабаттағы жұлдыз және корзинка тәрізді нейрон армен дәнді қабатындағы үлкен жұлдыз пішіндес нейрон дар болып табылады. Мишық қыртысында әр түрлі глиальді эелементтер бар. Дәнді қабатта талшықты және протоплазмалы астроциттер бокса, ал қыртыстың қалған қабаттарында олтгодендроциттер болады. Ганлионарлы қабаттағы нейрон дардың арасында ядро лары қара түске боялған глиоциттер орын аллоды. Микроглия көбінсе мишық қыртыссының молекулярный және ганглионарлы қабаттарында көбірек кездседі.

Балалардағы жүйке жүйесінің ерекшеліктері Балалардағы ОЖЖ-нің негізгі ерекшелігі дамусының толық жетілмеуімен сипатталлоды. 7 жасқа дейін ми қабы және ми асты қабсының клеткалық құрамы қарқынды дифференцияланады. Әсірсе алғашқы екі жилда бас мисының көлемі ұлғайып,организм қызметінің артур байқаллоды. Жалпы жүйке жүйесінің үдемелі өзгерісі жасқа дейін жүреді.

Жаңа туған нәрестелерде туылғаннан кейін бірден пперсек адамарға қарағанда, сезім мүшелерде көптеген ерекшеліктері бар. Мысалы, алдымен нәресте «инверсивті түрде» барлық нәрсені көреді, нәрестенің тері сезімталдығы біркелкі емс және дене температурасы пперсек адамант сәл жоғарырақ. Балалардағы сезім мүшелердің ерекшеліктері

торты қабығы Нәресте туған кезде, көру анализатор толығымен дайын емс. Көздің торты қабығы пперсек адамардағыдай 10 қабаттан тұрады. Торлы қабықшаның шеткі (перифериялық) бөлігінде орналасқан таяқшалар, ортаңғы бөлікте орналасқан сауытшаларға қарағанда толық дамыған. Себебі, сауытшалар әлі дөңгелек пішінді және пперсектерге қарағанда 4 се аз. Ортаңғы шұңқыр қалыптаспаған, сыртқы ядролық қабықшаның жасушаларына ауысу процессі аяқталмаған (биполярный және амокринді жасушалар). Сондықтан, көру айқындығы (острота зрения) төмен болады. Ортаңғы шұңқырдың дамуы 4 айдың соңында аяқталлоды. Нәрестенің бірінші жилдың аяғында, соқыр дақ және сары дақтың бойынан сыртқы торты, ішкі ядролық, ішкі торты және ганглиозиды қабықшалар жоғаллоды. Екінші – үшінші жилдың аяғында сауытшалар өз дифференцирвкасын аяқтайды. Осы жестан бастап түсті қабылдау сезімдері пайда болады.

l Торлы қабықша

Көрудің өткізгіш жолдардың миелинизациясы хиазма бөлігінде басталлоды, одна кейін өз жолын таламусқа кеңейтеді, сосны периферияға ауысады. Бұл процесс 8 – 9 айда жатыр ішінде басталып, туылғаннан кейін 3 – 4 айында аяқталлоды. Көрудің қыртыс астылық бөлігі және ми жарты шарларсының кортексіндегі проекциялық аймақтың қарқынды дамуы баланың бірінші жилында басталлоды. Көрудің қыртыс аймағындағы талшықтар барлық аймақтарында миелинизация сын баланың бірінші айдың соңында аяқталлоды. Орталық аймақтағы барлық жасушалардың дифференцировкасы 6 – 7 жасында аяқталлоды.

Нәрестелерде лакрималды рефлекс болмайды, бірақ лакрималды бездер туған кезінен бері бар және дамыған. Жүйкелік орталықтар мен синапстар әлі дамымаған. Лакрималды рефлекс баланың 2 -5 айдың аралығында пайда болады. Баланың бірінші, екінші айында көз қозғалу үйлесімділігі байқалмаған, көз қарсы бағытта қозғалу мүмкін. Үшінші аптадан кейін ол процесс жоғаллоды. Мөлдір қабықшаның сезімталдығы мен қарашықтың жарыққа реакциясы төменделген. Жүйке жолдардың және орталықтардың жетілмеуі нәрестенің аккомодацияның болмауы,қабақшаның қозғалыс үйлесімділігінің толық дамымауы, қарашық диаметрінің тар болуына әкаледі.

Мөлдір қабықша

Адам эмбриогенезіндегі ішкі құ ла ғ сыны ң дамуы Сыртқы еститін кіру өмірдің 1 жилында сүйек бөлігінсіз тесікке ие болады жəне пперсекке қарағанда таралу. Құлақтағы күкірт сұйық консистенцияға ие мен інің алуды тоқтатады. Құлақ пердесі сыртқы еститін кірудің жоғары қабатсының жалғасын құрып, пперсекке қарағанда көлденең орналасқан. Қысқа жəне кең еститін корней құлақ қауымсының алқамен байланыстырады, орта құлағсының жиі жұғуына əкаледі. Ішкі қуысты дамудың арте кезеңдерінде (4-7 ұзындықтағы ұрықтар) еститін шищв байқаллоды. Ол үлкен көлемдерге жəне сопақ пішінге ие. Кейін 13 мм ұзын ұрықта артқы жартылай дөңгелек арналардың астарлары көрінеді. Барлық 3 арналар анық ампулярлы бөліксіз 14 мм ұзын ұрықта табылады.

Д ә м слезу, иіс слезу Дәм слезу Дәм слезу: Туған кезден бастап жұмыс істейду. Төртінші бесінші айынға дейін толық дифференцияланады. Иіс сезі: Иіс сезі: Өткір иістерді бала бірінші айлардан бастап танниды. Жетінші сегізінші айға келгенде әлсіз иістерді жақсы сезеді.

Ерте постнатальды кезендегі жүйке жүйесінің өзгерістері оның жетілуімен байланысты өтеді. Нәрестенің ми қыртысында орналасқан нейрон дарсының ядро мен цитоплазмассының арақатынасы өте жоғары болады. Бала өскен сайын бұл көрсеткіш төмендей бастарды, өйткені жасушаларда цитоплазманың үлесі аркады. өзгерістер 6ipiншi болып қыртыстың екінші және төртінші қабаттарында орныққан пирамидалық нейрон дарда байқаллоды. Түйіршік-жасушаларда, кiші пирамидалық нейрон дарда аталған өзгерістер баяу демиды. Уақыт алға озған сайын синаптикалық байланыстардың саны да өседі. Нәрестеде бас миы қыртыссының кейбір алаңдарында, мысалы маңдай және самой иірімдері аймағында, аксондардың миелинді кабаттары болмайды. Олар бала туғаннан кейін бipaз уакыттан соң пайда болады. Жүйкелік талшықтар мен глияның мөлшері балаларда бipтe-бipтe арта бастарды.

Нейрондардың қалыптасуы Балалардың бас ми нейрон дары туғаннан кейін қалыптасады Туған кезде үлкен ми жарты шар қыртысы нейрон дары нейроглия-тамырлық байланыста болады. Бірақ көптеген нейрон дар дұрыс емс формулы, өсінділері айқын емс, мөлшері кіші болады. Глиальды жасушалары ұсақ, қан тамырлары жұқа, капилляры торы сирек болады.

Жасқа байланысты нейрон дардың қалыптасуы 1-жеста бас ми нейрон дарсының жұлдыз және пирамида тәрізді блып түрленуі жүріп үлкейеді, дендрит -аксонды арборизациясы вертикал бағытта демиды. 3-жеста нейрон дардың топтасқан байланыстары анықталлоды. Вертикалды дендритті,радиолы шоғырлар қалыптасады. 5-6 жеста нейрон дардың полиморфтілігі жоғарылайды, олардың қызметтік мамандануы жүреді, ішкі горизонталдық байланыстар күрделеленеді.

Балалардың ми қыртысында нейрон дардың дамуы 1 – нәрестеде 2-3 айлык баллада 3-15 айлык баллада 4-2 жестағы баллада

Қорытынды Қорытындылай кале, ағзаның барлық тіршілік үдерістерін қамтамасыз ететін мүшелер мен құрылымдардың жиынтығы - жүйке жүйесі арқылы басқарылады. Ағзаның әртүрлі өзгерістерге бейімделуіне,тіршіліктің қалыпты жүруін қамтамасыз ететін аса маңызды жүйе болып табылады. Балалардың сезім мүшелердің құрылысында біраз ерекшеліктері бар.

Қолданылған әдебиеттер Афанасьев Ю.И, Кузнецов С.Л, Юрина Н.А - Гистология,, цитология және эмбриология. Ж. О. Аяпова. - Цитология, эмбриология және гистология - СД. - Алматы : Кітап, Пуликова А.С. – Курс возрастной гистологии – изд-во «Версо», 2006 – 132 с

Назарларыңызға көп рахмет!!!