Халел Досмұхамедов атындағы Атырау Мемлекеттік Университеті Дайындаған: Жолдас Аяжан Атырау қаласы жил Дамуында бұзылуы бар балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері Тексерген: Өмірзақова-Ахмет Амангүл
Жоспар Ақыл-ойы кем балалардың жеке тұлғасы Психикалық дамуы тежелген балалардың жеке тұлғасы Есту қабілеті зақымданған балалардың жеке тұлғасы Көру қабілеті зақымданған балалардың жеке тұлғасы
Ақыл-ойы кем балалардың жеке- тұлғалық дамуының ерекшеліктері Баланың тұлға ретінде дамуына,қоғамдық және отбасылық тәрбие жағдайлары,ол дамитын нақты тарихи орта,ортаның өмір сүру бейнесі әсер етеді. Ақыл-ойы кем балалардың тұлғалық дамуына,бұл факторлардан басқа,оның өзіндік биологиялық ерекшеліктері ықпал етеді.Ақыл-ойы кем балалар,өздерінің ойлау қабілеттерінің кемшілігіне байланысты,жалпы ұғымдар мен заңдылықтарды өздерінің сау құрбыларына қарағанда кеш меңгереді.Біздің елімізде ақыл-ойы кем балалар,көмекші мектеп- интернаттарда оқытылады. Олар қарапайым еңбек дайындығын меңгеріп шығады. Нәтижесінде ақыл-ойы кем балалардың босым көпшілігінің, дұрыс тұлғалық дамуы қалыптасады. Еңбекке тәрбиелеу-тұлғалық қалыптасудың маңызды факторы ретінде қарастырылады.Көмекші мектеп үшін,қандай бір мамандық түріне үйрету- ең маңызды мәселе болып табылады.
Психикалық дамуы тежелген балалардың жеке тұлғасының дамуынының ерекшеліктері Жеке тұлғаның даму кезеңдері-бұл баланы біртіндеп,көп сипаттағы әлеуметтік Қатынастарға түсуі,әрі жеке тұлғаның қалыптасуы. Баланың жеке тұлға ретіндегі қалыптасу деңгейіндегі ауытқулар мен тежелулер,оның ағзасындағы психофизиологиялық бұзылулармен,сонымен қатар, Л.С.Выготский бойынша баланың мәдени дамуындағы ауытқулармен түсіндіріледі. Тәрбиедегі теріс әсер олардың қызметінің жеңіл бұзылуларымен қатар келуі нәтижесінде баланың жас өспірімдік шағында дизонтогеніздің спецификалық түрлері қалыптасуы мүмкін. Ол мінез құлықтың патологиялық белгілерімен қалыптасуымен анықталады. Жеке тұлғалық дамуыдың патологиялық деңгейінің тигізетін зардабы ретінде,әлеуметтік-психологиялық бейімделудің қиындығы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық деңгейінің қалыптасуындағы ауытқулары туралы айтқанда,ондағы кез –келген психикалық үдерістердің уақытында дамымайтындығын ұмытпаған жөн.Мұның барлығы өз кезегінде әлеуметтік-психологиялық бейімделу деңгейінде айқын көрініс береді
Есту қабілеті зақымданған балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері Баланың жеке тұлғасы,оның пересек адамдармен және құрбыларымен қарым- қатынасы үдерісінде, әлеуметтік тәжірбиелерді игеру барысында қалыптасады. Саңырау бала тап болған әлеуметтік жағдаяттың өзі,оның белгілі бір жеке тұлғалық белгілерінің пайда болуы мен қалыпасуында маңызды рөл атқарады. Ерте сәбилік кезінде месту қабілетін жоғалтқан бала,қалыпты еститін баламен салыстырғанда қоршаған ортадығы адамдармен қарым-қатынасының түрі,өзгеше түрде қабылдана бастарды. Саңырау баланың жеке тұлғалық даму мен эмоционалды саласына әсер ететін, бірнеше қолайсыз факторларды бөліп алуға болады. Саңырау бала сөйлеу арқылы жасалтын қарым-қатынасының бұзылуы,оның айналасындағы сөйлейтін адамдардан бөлектейді,әлеуметтік тәжірбиелерді игеру қиындықтарын туғызады.Саңырау балалар, ауызша сөйлеудің мәнерлі жақтары мен музыканты қабылдай алмайды.Сөйлеудегі тежелу олардың өздерінің және өзгелерердің эмоцияларын сезінуге кедергі жасайды,тұлға-аралық қарым қатынастарды қысқартады. Саңырау балалардың жеке тұлғасы мен эмоционалды саласына мимика,ымдау,айқын қимыл-қозғалыстар сияқтыэмоцияны жеткізе алтын тәсілдер жақсы әсер етеді.
Көру қабілеті зақымданған балалардың жеке тұлғалық дамуының ерекшелігі XХ ғасырдың басы на дейін,соқыр адамдарды қоғамға пайдасы жоқ,қажетсіз деп есептеп олардың жеке тұлға екендігін мойындаған жоқ. Себебі,көру кемістігінің урны толтырылмайды деп есептеліп келді. Ең алғаш рет, дефектология саласында сенсорлық жетіспеушілік жағдайындағы жеке тұлғалық даму туралы Л.С.Выготскийдың айтуынша кез келген кемістік,кез келген дене ақауы,адамдардың қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгертеді. Яғни адамдардың органикалық кемшіліктері әлеуметтік қарым қатынасқа ықпал етеді,мүгедек адамның әлеуметтік дәрежесін төмендетеді,өзіндік мінез-құлықтың қалыптасуына әсер етеді. Мысалы зағип адамдар, көретін адамдардан аулақ болуға,шарасыздыққа. Жақындарына масел болуға әдеттенеді. Сонымен олардың жеке тұлғалық дамуы белсенді қалыптаса бастаған кезеңде,қажетті реабилитациялық жұмыстар жүргізу,теріс өзгерістердің алдын алу жұмыстарын жүргізу керек.Әлеуметтік психологиялық реабилитацияның ең шешуші кезеңі,мүгедектердің қоғамдық урнын қалпына келтіру кезеңі яғни ұжымдағы алтын урны мен тәрбиесі. Сонымен бірге қоғамдық ортаның тифлологиялық біліммен хабар дар болуы,көретін адамдар ортасының оларға түсіністік танытуы, реабилитациялық жұмыстығ тиімділігіне кепілдік береді.
Дамуында ауытқуы бар балалардың тұлғалық қалыптасуда,баланың дамып кале жатқан ортасы яғни ата- аналардың,басқа отбасы мүшелерінің,қоғамның көзқарасы маңызды рөл атқарады
Назарларыңызға рахмет!