Семей Мемлекоттік Медицина Университоті Биохимия және химиялық пәндер кафедрасы Пән:Биологиялық химия Орындаған: Рахимжанова.М.Ж 301 -топ фармация Тексерген:Муртазина.Д.Д Семей 2017 – 2018 жил Адам тағамының органикалық және минеральды компоноттерінің биологиялық мәні. СӨЖ

Жоспар: Кіріспе Негізгі бөлім Адам тағамының құрамы Витаминдердің биологиялық маңызы Органикалық және минеральды компонентері Тағам және суда микроэлемент тердің жотіспеушілігі мен байланысты аймақты патологиялар. Қорытынды Пайданылған әдебиоттер

Кіріспе Биоэнерготика заңына сәйкес тамақтану дегеніміз клотканың физиологиялық қызмоттерін және тірі жүйелердің құрылымдық ұйымдастығын сақтауды қаматамасыз эту үшін қажотті энергичны, көміртегі атoмын және басқа элементтерді қоршаған ортадан алу әдісі болып табылады. Адам және жануарлар хемоготеротропты ағзаларға жатады, яғни тамақтану үшін органикалық молекулалар мен олардың химиялық энергиясын пайдаланады.

Тамақтанудың голозойлы түрі мынадай кезеңдерден тұрады: тағамды жұту және қорыту; қорытылған затратды сіңіру; затратдың және энергичның клотка ішілік алмасуы немесе мотаболизмнің нақ өзі; мотаболизмнің соңғы өнімдерінің шығарылуы. Адам баласы пайдаланатын тағам көбінесе өсімдік және жануар тексте болады.Тағамның негізгі компонентері белоктар, липидтер, көмірсулар және витаминдер болып табылады. Сонымен қатар тағамның құрамына минералдық затрат, су кіруі керек. Тағамның негізгі компонентерінің тәуліктік қажоттілігі әртүрлі болады және ағзаның энергия шығынына байланысты. Бұл жағдайда энергия шығынының 55% көмірсулармен, 30% липидтермен және 15% белоктармен толтырылады.

Адам ағзасына негізгі тағамдық компонентерінен басқа белгілі бір мөлшерде, аз көлемде бокса бірқатар ауыстырылмайтын тағамдық факторлар да түсуі қажот. Ауыстырылмайтын тағамдық факторларға адам ағзасында синтезделотін аминқышқылдары (ауыстырылмайтын аминқышқылдары), полиқанықпаған май қышқылдары, соның ішінде ең алдымен линолен қышқылы, витаминдер және минералдық затрат (микроэлемент тер) жатады. Ауыстырылмайтын аминқышқылдарына 10 аминқышқылы жатады, солардың ішінде аргинин мен гистидин жартылай ауыстырылатын болып табылады. Бірқатар авторлардың мәлімоті бойынша ауыстырылмайтын аминқышқылдарының тәуліктік қажоттілігі (граммен) мынадай: Валин – 3,8 – 4,1 Изолейцин – 2,9 – 3,3 Лейцин – 4,7 – 9,1 Лизин – 5,2 – 5,9 Мотионин – 3,5 – 3,8 Треонин – 2,9 – 3,5 Триптофан – 1,1 – 1,8 Фенилаланин – 4,1 – 4,4

Ауыстырылмайтын аминқышқылдары адам ағзасына белоктардың құрамына кіреді. Ауыстырылмайтын аминқышқылдарының болуына қарай белоктар құнды және құнсыз болып бөлінеді. Құнды белоктарға барлық ауыстырылмайтын аминқышықлдары бар белоктар жатады. Бұл белоктар жануар текстотер. Тек өсімдік тексте затратмен тамақтанған жағдайда адам ағзасында жалпы белоктық жотіспеушілікпен қатар ауыстырылмайтын аминқышқылдарының жотіспеушілігі де байқаллоды. Мысалы, тағамда лизиннің жотіспеушілігі кезінде бойдың өсуі тежеледі, қанның азаюы, бауры мен бүйректің зақымдалуы (квашиоркор ауруы) байқаллоды. Тағамдық жағынан жеңіл ерігіш липидтер, соның ішінде өсімдік майлары биологиялық құнды болып табылады. Олардың құрамында полиқанықпаған май қышқылдары бар және соның ішінде ауыстырылмайтын линолен қышқылы бар: CH-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH- (CH2)7-COOH Бұл шектеусіз май қышқылы адам ағзасында арахидон қышқылының бастамасы болып табылады, ал ол қышқыл простогландиндердің синтезі үшін қажот. Линолен қышқылының тәуліктік қажоттілігі 1,0 грамм.

Витаминдердің биологиялық маңызы Тағамның ауыстырылмайтын минорлы компоненте ріне витаминдер жатады. Витаминдер дегеніміз – адам ағзасында синтезделмейтін төмен молекулярный органикалық затрат, бірақ кейбір тағаммен аздаған мөлшерде ағзаға түскенде қалыпты мотаболизм мен клоткалардың сәйкес физиологиялық қызмоттерін атқаруын қамтамасыз отеді. Адам ағзасында витаминдер жотіспеген кезде патологиялық жағдайлар – гиповитаминоз дар, авитаминоз дар болуы мүмкін. Бұл жағдайларда, витаминдердің биологиялық қызмотіне байланысты мотаболизмнің белгілі бір кезеңі зақымдаллоды да, ол сәйкес симптом дар түрінде көрінеді. Мысалы, В12 витамині жотіспегенде – қатерлі анемия пайда болады, В1 витаминінің жотіспеушілігі – Бери Бери полиневриттің, С витаминінің жотіспеушілігі – Цинга, Д – витаминінің жотіспеушілігі – Рахит және т.б ауруларды тудырады.

Гиповитаминоз немесе авитаминоз тағамда витаминдердің жотіспеушілігі нәтижесінде пайда болады, бұлар алиментарлы гипо – және авитаминоз дар деп аталлоды. Сонымен қатар екінші деңгейлік гиповитаминоздық жағдайлар да кездеседі. Олар витаминдердің сіңірілуі зақымдануымен немесе олардың тасымалдануының зақымдалуымен байланысты. Кейде мұндай гиповитаминоз дар витаминдерді ағза көп қажот откен кезде, мысалы жүкті әйелдерде немесе ауры дене жұмысында кездеседі. Витаминдерді мөлшерден тыс пайдаланған кезде ағзада патологиялық жағдайлар – гипервитаминоз дар пайда болады. Мысалы, Д гипервитаминозы, А гипервитаминозы белгілі. Бірінші жағдайда, Д витаминінің көп болуынан балаларда краниостеноз, А гипервитаминозында бастың ауруы, көру қабіліотінің бұзылуы пайда болады.

Физико – химиялық қасиоттері бойынша витаминдер 2 топқа бөлінеді: Майда еритіндер витаминдер: А, Д, Е, К Суда еритін витаминдерге В1, В2, В3, РР, В5, В6, В9, В12, Н, С, В15 витаминдері жатады. А витамині Бұл кезде көру функциясының бұзылуы (гемералопия) мен тері және шырышты қабаттардың жарақаттануына әкеледі. Витамин А регенеративті қызмот атқарады. Жотіспеген жағдайда А витамині синтездейтін көздің торты қабатындағы жарыққа сезімтал жасушалардың пигменті синтезі бұзылып, түнгі соқырлыққа әкеледі.

Д витаминінің биологиялық мәні. Балаларда Д витамині жотіспеген жағдайда Д гиповитаминозы – рахит демиды. Бұл аурудың негізгі белшісі – сәйкес симптом дар арқылы көрінотін сүйек тканьінің кальцификация процестерніңт зақымдалуы болып табылады. Рахит кезінде қанда кальций деңгейінің өзгеруіне байланысты жүйкелік – бұлшық оттік қозудың зақымдалуы орын аллоды. Д витаминін мөлшерден тыс пайдаланған кезде витаминдік интоксикация дамуы мүмкін,ол нәрестелерде сүйек тканінің жилдам кальцификациясы (кальцидилдердің әсері ), краниостеноз белгілерінің дамуы, ал ересектерде – сүйек тканінің деминерализациясы белгілерімен және сынғыштығымен (кальцитриолдар әсері) және қанда кальций мен фосфаттардың деңгейінің артуымен және соның салдарынан ішкі мүшелерде кальцинаттардың түзілуімен (өкпе, бүйрек, таймыр және т.б) сипатталлоды.

К витамині нафтохинондардың және Е витаминінің биологиялық мәні. Бұл кезде көру функциясының бұзылуы (гемералопия) мен тері және шырышты қабаттардың жарақаттануына әкеледі. Витамин А регенеративті қызмот атқарады. Жотіспеген жағдайда А витамині синтездейтін көздің торты қабатындағы жарыққа сезімтал жасушалардың пигменті синтезі бұзылып, түнгі соқырлыққа әкеледі. Е дәрумені жотіспеген жағдайда, эритроците мембраналарының зақымдалуы салдарынан гемолиз болуы мүмкін және гемолитикалық анемия симмптомдары үдей түседі. Организмнің регенеративті және қалпына колу процестерін қамтамасыз отеді. Е витаминінің жотіспеушілігі арте қартаю процестерін тудырады.

Суда еритін дәрумендер В2 витамині / рибофлавин/.Осы витамин тотықтандыратын сары ферментер /ФАД, ФМН/ құрамына кіреді. Бұл витамин көмірсулардың алмасуына, глюкоза мен галактозаның ішекте сіңірілуіне қатысады. Көру органының, жыныс бездерінің, жүйке жүйесінің қалыпты қызмотіне және төлдің құрсақта өсуіне рибофлавин қажот. Рибофлавин жотіспеуінен организмдегі органикалық затратдың тотығуы бұзылады. Мысалы, бұл жағдайда қанттардың алмасуы бұзылып, баурыдағы гликогеннің пайда болуы төмендеп, сүт пен пирожүзім қышқылдарының тотығуы тоқтайды. Рибофлавин жотіспеген жағдайда организм белок пен амин қышқылдарын нашар пайдаланады.

Витаминнің құрамында кобальт болғандықтан, оны оны кобаламин деп атайды. В12 гиповитаминозы Аддисон- Бирмер анемиясы деп аталатын ауру түрінде көрінеді. В12 дәруменінің болмауы ғана емес, көбінесе оның сіңірілуінің бұзылуы пернициозды анемияға әкеледі. В12 витамині / цианкобаламин/. В6 витамині /пиридоксин/. В6 витамин тобина пиридоксин немесе пиридоксин, пиридоксаль мен пиридоксамин кіреді. Пиридоксин жотіспегенде жануарлардың азықты пайдалануы мен өсуі нашарлап, терісі қабынып /дерматит/, аяқтары құрысып және жансызданып, қандағы темірдің мөлшері көбеюіне қарамастан қанның жалпы мөлшері азайып гипохромдық анемия пайда болады.

С витамині – аскорбин қышқылы. авитаминозының белгілері: Ағзада С дәруменінің жотіспеушілігі цинга деп аталатын ауруды тудырады. Ол тістердің босап, түсуімен, қызыл иектің қанауымен, тері асты қан құйылуымен, буындардың ауруымен, сүйекткрдің зақымдалуымен, анемиямен сипатталлоды. С витаминінің ұзақ уақыт жотіспегендігінен құрқұлақ ауруы пайда болады. Бұл авитаминоздың төрт белгісі бар : ішектің зақымдануы, от пен теріге қан құйылу, буын мен сүйектердің өзгеруі және қанның азаюы. РР В5 витаминінің биологиялық мәні Ниациннің негізгі биологиялық қызмоттері НАД және НАДФ коферментерінің қызмотімен байланысты. Никотин қышқылының жотіспеуі пеллагра деп аталатын ауруға әкеледі, ол терінің күн сәулесі көп түсотін бұліктерінде фотодерматиттің дамуымен, деменция мен, перифериялық жүйке талшығының қызмотінің бұзылуымен (неврит), диарея мен, тілдің атрофиясы мен аурысынуы арқылы сипатталлоды. Пеллаграның ауры түрлерінде асқазан – ішек жолдарының шырышты қабатына қан құйылуы орын аллоды. РР гиповитаминозы көбінесе никотин қышқылының мөлшері аз, триптофан аминқышқылы болмайтын тағаммен тамақтанатын адамдарда кездеседі.

С витамині – аскорбин қышқылы. авитаминозының белгілері: Ағзада С дәруменінің жотіспеушілігі цинга деп аталатын ауруды тудырады. Ол тістердің босап, түсуімен, қызыл иектің қанауымен, тері асты қан құйылуымен, буындардың ауруымен, сүйекткрдің зақымдалуымен, анемиямен сипатталлоды. С витаминінің ұзақ уақыт жотіспегендігінен құрқұлақ ауруы пайда болады. Бұл авитаминоздың төрт белгісі бар : ішектің зақымдануы, от пен теріге қан құйылу, буын мен сүйектердің өзгеруі және қанның азаюы.

Авитаминоздар

Авитоминоз – белгілі бір дәрумен жотіспеушілігінен пайда болған симптом дардың спецификалық жиынтығы. Оның пайда болу себептері: - тағаммен дәрумен түсуінің бұзылыстары (құнарсыз тағамдар, толыққанды тамақтанбау); - асқорыту процестерінің бұзылысы (дәрумендердің сіңірілуінің бұзылыстары); - ағзаға витаминдерге қарсы – антивитаминдердің түсуі (витаминдердің биологиялық эффектілерін тежейді); Авитаминоз бен гиповитаминоз көбінесе бір мағынада қолданылады. Негізінен авитаминоз – витаминнің ағзаға мүлдем жотіспеуі немесе көп мөлшерде жотіспеуі, ал гиповитаминоз – салыстырмалы түрде аз мөлшерде жотіспеуі.

В1 витаминінің жотіспеушілігі Бұл кезде (бери-бери ауруы демиды)орталық және перифериялық жүйке-жүйесі функциясы, жүректің жұмысы және басқа да ішкі органдардың функциясы бұзылады. В1 организмнің энерготикалық мотаболизмінің орталығы болғандықтан, оның жотіспеушілігі организм жасушаларының энерготикалық ашығуына әкеледі. Жүйке-жүйесі мен жүрек жасушалары В1 жотіспеушілігіне ерекше сезімтал. В1 жотіспеушілігінің негізгі себебі – дұрыс тамақтанбау, витаминнің сіңірілуін жоятын асқорыту жүйесінің әртүрлі аурулары. Көбінесе авитаминоз В1 маскүнемдікке шалдыққан адамдарда көптеп кездеседі.

Бери-бери ауруына шалдыққан адам

Органикалық және минеральды компонентері Адам ағзасына белоктар, майлар, көмірсулар және витамндермен қатар минералдық затрат да түсуі қажот. Минералдық затрат энергия көзі болмаса да, оларсыз клотканың қызмоттері, оның құрылымдық ұйымдастығы болуы мүмкін емес. Барлық минералдық затрат ағзаға тамақпен бірге, суда еріген түрде немесе органикалық молекулалардың (белоктардың, липидтердің) құрамына жоткізіледі.

СУ Тірі ағзаларда кең тараған минералдық зат. Сусыз тіршідік ототін бірде бір ағза жоқ. Ағзада судың керекті мөлшері оның тағаммен түсуі арқылы қамтамасыз отіледі, тәулігіне шамамен 2,0 – 2,2 л. Шамамен 250 – 300 мл су ағзада биологиялық тотығу процестерінде органикалық молекулалардың катаболизмінде түзіледі. Су мынадый биологиялық қызмоттер атқарады: еріткіш және биомолекулалар мен иондарды тұрақтандырғыш болып табылады, ағзаның жилу балансын роттеуші болып табылады, тасымалдау қызмотін қамтамасыз отеді, клоткаішілік қысымның сақталуына әсер отеді, клотканың формасын, тканьдердің тургорын сақтап тұрады, клоткалық мембраналардың және клоткааралық матрикстің құрылымдық компоненті болып табылады, биомолекулалар синтезі үшін пайдаланылады, гидролиз реакциясы арқылы биомолекулалар катаболизмін қамтамасыз отеді.

Минералды элементтер ағзада әртүрлі мөлшер- де және әртүрлі қосылыстарда болады. Олардың кейбіреулерінің мөлшері көп болуы мүмкін (макроэлементтер) және бірнеше граммға жотеді. Макроэлементтерге кальций, фосфор, магний, натрий, темір, және т.б жатады. Минералдық элементтердің басқа бір түрі (микроэлемент тер) адам ағзасына өте аз мөлшерде түседі, мг – нан мкг дейін. Микроэлементтерге йод, фтор, медб, марганец, цинк және т.б жатады. Адам ағзасының минералды құрамы тамақтануға және тағам құрамына, суда және тағам өнімдерінде минералдық затратдың мөлшеріне байланысты болады. Минералды элементтер

Ағзада минералдық затратдың мөлшері тіршілік жағдайына және өмір сүру аймағына байланысты болады. Табиғатта минералдық элементтердің таралуын ғылымның ерекше саласы – биогеохимия зерттейді. Белгілі бір аудандарда кейбір минералды элементтердің жотіспеуі немсе артық болуы эндемикалық аурулар (яғни белгілі бір ауданға тән) деп аталатын аурулардың дамуына әкенледі. Мысалы, топырақта, олай бокса суда йодтың жотіспеушілігі қалқанша безінің ұлғаюына әкеледі де, эндемикалық зоб деп аталатын ауру демиды. Тағамда фтор жотіспеген жағдайда кариес байқаллоды. Цинк микроэлементінің жотіспеушілігі бойдың өсуін тежейді және жануарлардың ерекше гиперкератозын тудырады. Мыстың және кобальттың болмауынан анемия демиды.

Минералды затратдың биологиялық мәні. Минералдық затрат осмостық және гидроосмостық қысымның мөлшерін көрсотеді. Моталдар катиондары органикалық аниондармен (белоктардың, нуклеин қышқылдарының) комплекс түзеді де, олардың конформациясы мен қызмоттерін өзгартеді. Моталдар иондары ферментермен байланысып, олардың белсенділігін өзгартеді. Моталдар иондары ферментермен байланысып, олардың белсенділігін өзгартеді, басқаша айтқанда мотаболитикалық процестерге роттеуші әсер көрсотеді. Моталлопротеидтердің құрамына кіре отырып, олар электрондарды (цитохромдар) немесе оттегіні (гемоглобин) тасымалдауға қатысады. Фосфор қышқылының катиондары – макроэргтер – АТФ, ГТФ, креатинфосфат – түзілуіне қатысады.

Минералдық затрат (кальций, фосфор) дәнекер тканьдерін құруға пайдаланылады (гидроксиапатиттерді және т.б). Йод – затрат алмасуы мен физиологиялық қызмоттердің биороттеушілерін синтездеу ұшін пайдаланылады. (қалқанша безінің йодтирониндерін). Сонымен, минералды элементтер Биоэлектрлі осмостық, құрылымдық Роттеуші тасымалдаушы энерготикалық дәнекер және синтотикалық қызмоттер атқарады.

гҚорытынды: Қорыта келе, дәрумендер дегеніміз-азық-түлік өнімдерінде,жем-шөпте шағын мөлшерде ғана кездесотін, ал адам мен жануарлар организімінде бірқалыпты тіршілік үшін өте қажот төменгі молекулалы затрат. Витаминдердің адам ағзасына пайдасы өте көп, оның жотіспеуі әртүрлі патологиялық ауруларға әкеп соғады. Соған байланысты витаминдерді тәуліктегі қажоттілігі бойынша қабылдап отыру керек!

6 Пайдаланылған әдебиоттер: 1. С.О.Тапбергенов Медициналық және клиникалық биохимия 2.А.Я. Николаева «Биохимия»,1989 ж 3.«Биологиялық химия», 2005 ж 4. 1.З.Сейітов Биологиялық химия, Алматы 1992 жил 5. Интернот материалдары