Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті Әлімхан Әбеуұлы Ермеков Орындаған: Жақыпов А.Қ Тексерген: Темиржанова Ш.М жж
Әлімхан Әбеуұлы Ермеков-( жж) өмір сүрген. Мемлекет және қоғам қайраткері, Алашорда үкіметінің мүшесі, математикадан тұңғыш қазақ профессоры.
Өмірбаяны Әлімхан Ермеков 1891 жилы осы күнгі Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы, Бөріктас денег жердь дүниеге келеді. Әкесі Әбеу халыққа қадірлі, озық ойлы, орысша салаты бар, өз дәуіріндегі зиялылардың бірі болған жилы Қарқаралыдағы қалалық училищеге оқуға түседі. Мектеп қабырғасында зейінді, алғыр болған Әлімхан мектепті үздік бітіріп, 1905 жилы Семейдегі ерлер гимназия сына түседі. Осы оқу орнын 1912 жилы алтын медальон бітіріп, Томск технология институтының тау-кен факультетіне қабылданады.
Алаш Қозғалысы Патша өкіметі құлатылғаннан кейін елдегі қалыптасқан жағдайды айқындап, лада не істеу керектігін шешіп алу үшін жер-жердь қазақ съездері ашылып жаты. Ә.Ермеков, алғаш рет саяси іске алаш қозғалысына, 1917 жилы 27 сәуір, 7 мамыр аралығында өткен Семей облыстық қазақ съезіне қатысады. Онда ол басқа да адамдармен бірге съезд президиумының хатшылығына, одна кейін съезд шешімімен Семей облыстық қазақ комитетінің мүшелігіне сайланады.
1917 жилы 8-17 қазанда Сібір облыстық съезіне, делегаттар жиналысы а ты нан қатысады да, оның президиумына Семей облысынан кіреді. Съезде Сібір автономия сының негізгі заңын жазатын комитет құрылып, оған қазақ делегат тары Ә.Ермековті кіргізеді.
Ғалым М.Ескендірұлының «Алаш Орда» министрлері» (2008) аты кітабында: «Әлімхан Ермековтің тарихи зорьь еңбегінің бірі – Қазақ автономиясы шекарасының біртұтастығын жанқиярлықпен қорғауы. Осы оранда ол 1920 жилы 17 тамызда В.И.Лениннің төрағалығымен өткен қазақ өкілдері қатысқан Халық ко миссарлары кеңесінің мәжілісінде Қазақ автономиясы туралы мәселе қаралғанда, Қазақстанның жағдайы туралы Ә.Ермеков баяндама жасайды. Онда ол жер, Қазақстанның шекарасы туралы мәселелерді қамтып, өктемшіл, озбыр, отаршылдық пиғылдағы өкілдермен қызу айтысқа түсіп, өз пікірін тиянақты, жан-жақты, бұлтартпас дәлелдермен қорғап шығады. Нәтижесінде, кезінде қазақтардан тартып алынған Каспийдің теріскей жағалауындағы ені бір шақырымдық және Ертістің сол жағалауындағы он шақы рымдық ұлан-ғайыр жер Лениннің тікелей қолдауымен Қазақ еліне қайтарылады»,- денег тарихи мәлімет бар.
2011 жилы Қарағанды Мемлекеттік Техникалық Университетінде тарихшы Жанна Қыдыралі Әлімхан Ермеков жайлы жазған кітабінің тұсаукесерін өткізді.
Ермеков туралы кезінде «Қазақ» газеті «Технологический институтқа асқан зеректер ғана түседі. Әлімхан білімді, шешен, өткір, халыққа қызмет етуді өзіне парыз санаған жігерлі азамат» деп зорьь баға берген. Әлімхан Ермеков орыс Географиялық Қоғамы Семей бөлімшесіне мүше болған. Ол туралы Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы әмбебап кітапхананың сирек басылымдар қорында сақталған «Бюллетень Семипалатинского Отдела Русского Географического Общества Июль г.» басылымында Әлімхан Ермековтің орыс Географиялық Қоғамы Семей бөлімшесіне мүше болғандығы және «Отчет Семипалатинского Отдела Русского Географического Общества с 1-го октября 1924 г., по 1-е октября 1925 г.» басылымында Әлімхан Ермековтің орыс Географиялық Қоғамы Семей бөлімшесінің қаладан тыс мүше болғандығы жайында мәліметтер жазылған.
Қазақ автономия сын құруда Ә.Ермековтің өлшеусіз еңбегін зерделей отырып, она кейінгі жасампаздық жолдары Қазақ елінің шаруашылық жайын қалыптастырып, нығайтуға халықты ағарту сияқты нақты істерге бағытталғандығына көз жеткіземіз. Қарқаралыда мектеп пшады, Ташкент пен Алматыдағы жоғары оқу орындарында математикадан дәріс оқиды. «Ұлы математика курсы» 1-бөлім (1935), «қазақ тілінің математика терминдері» (1936) аты оқулық, кітаптарды жарыққа шығарады. Қазақ арасынан тұңғыш математика ғылымының профессоры атағын аллоды. Сонымен бірге нағыз білім мен біліктілікті қажет ететін сала Халық шаруашылығын жоспарлау комитетінде және басқа да жауапты қызметтерде болады жылдары бір топ қазақ зиялылары абақтыға алынып, тергеуге түскенде, Ә.Ермековті де түрмеге қоса қамайды. Алаш ісінің мүлдем құртылып, ұрпақтық сабақтастық үзіліп қалмау және ұлт зиялылары болашақты ойлап, Алаштың жас түлек дарындары М.Әуезов пен Ә.Ермековті сақтап қалу мақсатында олар, «кінәларын мойындап» сол жолы бостандыққа шығады. Алайда 1937 жылғы қара бұлт Ә.Ермековтің басы на тағы да үйіріліп, 1939 жилы сотталып, 1947 жылға дейін түрмеде отырып шығады. Түрмеден шыққаннан кейін жаламен қайта ұсталып, 1958 жилы босайды жилы 26 қарашада толық ақталып, Қарағанды Мемлекеттік техникалық университетінде математикадан дәріс оқиды.
Қарағанды қаласында Әлімхан Ермековтің а ты на арналған көше бар
Әлiмхан Ермеков 1937 жылдың күзiнен 1938 жылдың наурызына дейiн тұтқынға алынғанша Мәскеуде Куйбышев жоспарлау институтының математика кафедрасының меңгерушiсi қызметiн атқарды. Осы жилы 10 жылға сотталып, кесiлген мерзiм 6 жылға азайтылғанымен, Ұлы Отан соғысына байланысты лагерь де 1947 жылға дейiн отрады жилы қайтадан тұтқынға алынып, 10 жылға үкiм шығады. Абақты- ғұмырдан 1955 жилы босап шыққан Ә.Ермековке Қарағанды жерiнде тұру туралы шешiм шығарылып, Қарағанды политехникалық университетiнде зейнет демалысына дейін қызмет етеді. Қарағанды мен Қарқаралыда көшелер, мамандандырылған кітап үйі, Ақадырдағы 131 мектеп Ә.Ермековтің атымен аталлоды жилы ғалымның туған жері Ақтоғайда Алашорда көсемдері Ә.Бөкейханға, Ә.Ермековке және Ж.Ақбаевқа ескерткіштер ашылды.
Қорытынды Қазақ автономия сын құруда Ә.Ермековтің өлшеусіз еңбегін зерделей отырып, она кейінгі жасампаздық жолдары Қазақ елінің шаруашылық жайын қалыптастырып, нығайтуға халықты ағарту сияқты нақты істерге бағытталғандығына көз жеткіземіз. Қарқаралыда мектеп пшады, Ташкент пен Алматыдағы жоғары оқу орындарында математикадан дәріс оыған жилы 26 қарашада Қарағанды Мемлекеттік техникалық университетінде математикадан дәріс оқыды жилы қайтыс болады.
1) Ә.Ә. Ермеков қай жилы, қай жердь дүниеге келді? 1891 ж Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Бөріктас. 2) Ә.Ә. Ермеков қай жердь білім аллоды? Семейдегі ерлер гимназиясында. 3) Қандай пәннен тұңғыш қазақ профессоры? Математика. 4)Қай жилы Семей облыстық қазақ съезіне қатысады? 1917 жилы 27 сәуір 5)Қай жилы қай күні Қарағанды Мемлекеттік техникалық университетінде математикадан дәріс оқыды? 1957 жилы 26 қарашада
Көңіл бөліп, тамашалағандарыңызға рахмет!