САЯСАТ ФИЛОСОФИЯСЫ Political philosophy begins with the question: what ought to be a persons relationship to society?

Философия – коомдук а ң -сезимдин ө зг ө ч ө формасы б.с. Ар кандай коом ө з турмушун, ал-абалын а ң дап- т ү ш ү н ү шк ө аракет кылат. Бул ар кыл формада ж ү з ө г ө ашат: укук, саясат, илим, искусство, мораль аркылуу. Саясат философиясына кириш үү

Мезгилге жараша, шартка ылайык философиялык окуулардын, к ө з караштардын ө зг ө р ү п, жа ң ыланып турушу ошол коомдун турмушунун ө зг ө ч ө л ү кт ө р ү н ө байланыштуу б.с. Саясат, саясий система, бийлик т ү ш ү н ү кт ө р ү коомдук турмуштун ажырагыс б ө л ү г ү б.э. «Саясат» т ү ш ү н ү г ү байыртадан эле белгил үү болсо да, илим катары адегенде 16–18-кылымдарда Батыш Европада, кийинчерээк Америка Кошмо Штаттарында калыптанган.

Саясат – илим жана искусство. Саясат «м ү мк ү нч ү л ү кт ү н искусствосу». Мис., М. Вебер, саясатты т ө м ө нд ө г ү д ө й чагылдырат: ал катуу тактайларды жай бургулоого – чын дилинен, бирок ошол эле убакта так ө лч өө менен бургулоого окшош. Эгерде адам дайым м ү мк ү н эместердин д ү йн ө с ү н ө басып кирип ж ү р ү шп ө с ө, м ү мк ү нд ү кт ө рг ө жетишмек эмес.

Саясат философиясы э ң оболу саясаттын ма ң ызын, саясий идеяларды, саясий баалуулуктарды, саясий иш- аракеттерди жана саясий системаларды анализ кылган философиялык дициплина болуп саналат. Политика с ө з ү грек тилиндегеи "polis" (шаар, башкаруу) деген с ө з ү н ө н келип чыккан. Ал эми саясат с ө з ү арап тилиндеги "seyis" (ат ү йр ө т үү ) деген с ө з ү н ө н келип чыккан.

Саясат илими (Политология): Политологдор болгон нерселерди изилдешет. Болгон окуялардын себептерин анализд өө г ө аракет жасашат. Саясат философиясы: болуусу керек болгон нерсени, э ң идеалдуу нерселер ж ө н ү нд ө ой толгошот.

1. Саясат деген эмне? 2. Мамлекет деген эмне? 3. Башкаруу деген эмне? 4. Башкаруучу кандай болуусу керек? 5. Бийлик деген эмне? 6. Бийликтин булагы эмнеде? 7. Бийликтин легалдуулугунун булагы эмнеде? 8. Легалдуулуктун критерийи эмне? Саясат философиясынын негизги суроолору:

9. Укук деген эмне? 10. К ө з карандысыздык (эгеменд үү л ү к) деген эмне? 11. Эгеменд үү л ү кт ү н канча т ү р ү бар? 12. Жаран деген ким? 13. Жарандык коомдун мааниси эмнеде? 14. Адилетт үү л ү к деген эмне? 15. Мыйзам деген эмне? 16. Саясат менен ахлактын байланышы кандай болуусу керек?

1- Мамлекет Мамлекет деген эмне? Мамлекет – коомдун экономикалык ж-а социалдык т ү з ү л ү ш ү н сактап, аны башкарууну ишке ашыра турган саясий системанын негизги институту. Саясат философиясынын негизги т ү ш ү н ү кт ө р ү

Мамлекеттин негизги белгилери: 1) Мамлекеттик бийликтин функциясын ишке ашыра турган органдар менен мекемелердин ө зг ө ч ө системасы; 2) Мамлекеттик бийлик белгилеген же санкциялаган укуктун болушу; 3) Мамлекеттик бийликтин жаралуу же жайылуу чеги бар аймактын болушу.

Мамлекеттин т ү рл ө р ү : Мамлекеттин т ү з ү л ү ш формалары:

Эн алгачкы мамлекет качан пайда болгон? Мамлекет эмне учун пайда болгон? Мамлекет кандайча пайда болгон? Мамлекеттин пайда болуусу

Мамлекеттин пайда болуусу ж ө н ү нд ө т ү рд үү к ө з- караштар бар. Жогорудагы суроолорго байланыштуу к ө пт ө г ө н к ө з- караштардын айтылгандыгын к ө р үү г ө болот. Эн биринчи мамлекеттин качан пайда болгондугу ж ө н ү нд ө г ү к ө з- караштарды экиге болуп кароого болот. 1. Эн алгачкы мамлекет адам коомунун (адамзат та р ыхынын) белгил үү мезгилинде пайда болгон. 2. Эн алгачкы мамлекет эн алгачкы адам коому менен параллель турд ө пайда болгон.

Платон саясий к ө з- караштарын к ө пт ө г ө н чыгармаларында ачык- айкын айтууга аракет жасаган. Анын эн негизги, Мамлекет» (Politeia), «Мамлекет адамы» (Politikos) жана «Мыйзамдар» (Nomoi)- деген чыгармалары толугу менен саясат философиясы менен байланыштуу.

Ар бир адам башка бир адамга муктаж. Адам баласы муктаж болгон эн чон муктаждык- бул тамак-аш, экинчи муктаждык- жашай турган ү й, ал эми учунчу муктаждыгы кийе турган кийим. Платон, Мамлекет» (Politeia), «Мамлекет адамы» (Politikos) деген чыгармаларында мамлекеттин тарыхый уюм (мамлекет тарыхый онугууго параллель пайда болгон) болгондугун айткан болсо, ал эми «Мыйзамдар» (Nomoi)- деген чыгармасында эн алгачкы коомчулуктардын саясий мунозго ээ болгондуктарын айтуу менен мамлекеттин байыркы уюм болгондугун жактаган.

Мамлекет качан пайда болгон?- деген суроого параллель т ү рд ө, мамлекет эмне учун пайда болгон жана мамлекет кандайча пайда болгон?- деген суроолор дагы суралып, бул суроолорго берилген жооптордун ар т ү рд үү болгондугун к ө р ө б ү з. Мамлекеттин пайда болуусунун себептери

Диний теория Ү й- б ү л ө теориясы Биологиялык (табигый) теория Экономикалык теория Позитивисттик (укук) теория К ү ч (мажбурлоо) теориясы Каалоо (келишим) теориясы

Платондун философиялык к ө з карашында коомго жана мамлекетке карата айтылган ой-пикирлери чо ң орунду ээлейт. Платонду мамлекет ж ө н ү нд ө г ү ө з т ү ш ү н ү г ү н системалык т ү рд ө иштеп чыккан байыркы грек философторунун бири деп эсепт өө г ө болот. Платондун философиялык проблематикасынын борборунда жаратылыштын т ү п негизи ж ө н ү нд ө г ү абстрактуу натурфилософиялык жоболор эмес, адам проблемасы турган.

Коомдук-саясый маселелерге Платон ө з ү н ү н бир кыйла ири эки чыгармасын «Мамлекет» жана «Мыйзамдар» деген эмгектерин арнайт. Буларга «Мамлекет адамы» (Саясатчы) жана «Критон» диалогдорун да кошууга болот. Платон байыркы замандарда жашаган мамлекеттин идеал тибин с ү р ө тт ө п жазат. Бул идеал типке Платон мамлекеттин терс тибин карама-каршы коёт, бул терс тип т ө рт формада к ө р ү н ө т, алар: тимократия, олигархия, демократия жана тирания.

Тимократия дегенибиз башкаруунун бул формасында бийлик мансапкорлордун колунда болот, баюуга умтулуу к ү ч алат, жашоо-турмуш асемд үү т ү рг ө айланат. Тимократиядан кийин олигархия келет, мунун тушунда бийлик к ө пч ү л ү кт ү н ү ст ү н ө н ү ст ө мд ү к кылган азчылыктын колунда болот. Бийликти байлар ж ү рг ү з ө т, бирок алар акырындык менен ө з байлыктарынан ажырап, кедейленип, коомдун таптакыр пайдасыз м ү ч ө л ө р ү н ө айланышат.

Т ө м ө нк ү коомдук тап, Платон боюнча, алда канча т ө м ө нк ү адептик м ү н ө зг ө ээ болот. Бул ү ч катмар жогоруда с ө з болгон жандын ү ч б ө л ү г ү н ө ылайык келет. Башкаруучулар ү ч ү н жандын акыл-эст үү б ө л ү г ү м ү н ө зд үү, аскерлерге эрк жана изги кумарлык, ө нд ү р ү шч ү л ө р ү ч ү н сезимдик жана ышкылык м ү н ө зд үү. Ошентип, аскерлер менен башкаруучулардын адептик сапаттарын Платон ө нд ү р ү шч ү л ө рд ү н адептик сапаттарынан жогору коёт.

Идеал мамлекеттик система, Платондун окуусуна ылайык, адеп-ахлактык жана саясый уюм белгилерине ээ, ал маанил үү мамлекеттик милдеттерди чеч үү г ө багытталган. Ал милдеттерге т ө м ө нк ү л ө рд ү таандык кылат: мамлекетти душмандардан коргоо, граждандарды ү зг ү лт ү кс ү з жабдып турууну ишке ашыруу, коомдун жана граждандардын руханий маданиятын ө н ү кт ү р үү. Бул милдеттерди аткаруу, Платон боюнча, д ү йн ө н ү башкарып турган идея катарында жыргалчылык идеясын ишке ашыруу болуп саналат.

Идеал жана ушундан улам изги мамлекет т ө м ө нк ү т ө рт жакшы сапатка ээ, алардын ү ч өө коомдун ү ч катмарына, атап айтканда, акылмандуулук башкаруучулар менен философторго, баатырдык жоокерлерге, сакчыларга, ашыра талап кылбоочулук б ү тк ү л элге м ү н ө зд үү. Т ө рт ү нч ү жакшы сапат б ү тк ү л мамлекет ү ч ү н м ү н ө зд үү, бул «ар ким ө з ишин аткарсын» дегенди билдирет. Платон, «ар кайсы ишке чарпылуу», б.а. ө з ү н ү н катмарына м ү н ө зд үү болбогон ишти ишт өө г ө умтулуу мамлекетке зор зыян алып келет деп эсептейт. Аристократиялык республиканы Платон башкаруунун э ң мыкты формасы деп эсептейт.

МЫЙЗАМ

Мыйзам деген эмне? Мыйзам эмне ү ч ү н керек?

Адамзаттын «э ң жакшы жашоо» маселеси ж ө н ү нд ө тынчсызданып, Платон аны акыл-эс ишке ашыра турган мамлекеттердин моделин т ү з үү н ү н жардамы менен чеч үү г ө аракет кылган. Платон ү ч ү н идеалдуу мамлекеттин прототиби болуп, байыркы грециялык мамлекетт үү л ү кт ү н негизги формасы, полис же шаар-мамлекет эсептелген. Платондун ою боюнча идеалдуу мамлекет барыдан мурда адамдын ө лб ө с жан-д ү йн ө с ү н сактап калуу ү ч ү н зарыл.

Философ-моралист катары ал жердеги берекесиз, аянычтуу жашоого каршы чыгат. «Мамлекет» диалогунда Платон алгачкылардан болуп, саясий формаларды м ү н ө зд өө г ө кайрылат. Ал саясий формалардын начарлары деп: тимократия, олигархия жана демократияны с ү р ө тт ө п кеткен.

Акыркысын ал с ө зс ү з т ү рд ө к ө пч ү л ү кт ү н тираниясына алып келе турган саясаттын башкы кырсыгы деп атаган. Мамлекеттин начар формасына Платон идеалдуу мамлекетти каршы койгон. Идеалдуу мамлекетти – тандалган ойчулдардын акыйкаттуу башкаруусу катары с ү р ө тт ө г ө н.

Платон «сейрек кездеш үү ч ө бул адамдар» гана чыныгы билим менен ак ниетт үү л ү кт ү н баасын билет деп эсептеген. Платондун саясий идеалында инсан, коом жана мамлекет полисте айкалышкан. Катардагы индивидге чыныгы билим тиешел үү боло албайт дегенге ишенип, Платон аны мамлекетке баш ийдир үү г ө умтулган. Ал тарбиялоо жана билим бер үү системаларын катуу к ө з ө м ө лд өө г ө алган катмарлардын бекем иерархиясын киргизген: (жогорку тап) ойчулдар – башкаруучулар, жоокерлер жана к ү з ө тч ү л ө р, кол ө н ө рч ү л ө р жана дыйкандар.

Башкарылуучулардын жеке эч нерсеси: ү й-б ү л ө, менчиги жок – бардыгы жалпы. Жогорку тап бийликте болгонуна карабай, «мамлекет сунуш кылган жыргалчылыктын биринен да пайдалана алышпайт». «Биз мамлекетти, – деп улантат Платон – анда бир өө л ө р гана эмес, бардыгы бактылуу болушу ү ч ү н курабыз».

Мыйзам - ке ң ири мааниде бардык нормативдик- укуктук актылар, мамлекет белгилеген жалпыга милдетт үү бардык эрежелер. Мыйзам – референдум жолу менен же белгиленген жол-жобо боюнча кабыл алынып, мамлекет менен коом турмушундагы орчундуу маселелерди ж ө нг ө сала турган ченемдик укук актысы. Мыйзам

Укуктук мааниде мамлекеттик бийликтин жогорку ө к ү лд ү к органы тарабынан же жалпы калктын ө з эркин тикелей билдир үү с ү (референдум) аркылуу кабыл алынып, ө т ө маанил үү коомдук мамилелерди ж ө нг ө салуучу нормативдик акт.

Мамлекет коомдук жана мамлекеттик т ү з ү л ү ш ү н ү н негиздерин мыйзам т ү р ү нд ө бекемдейт. Мыйзам чыгаруу ишмердиги ар башка ө лк ө л ө рд ө ар т ү рд үү ч ө. Ошентсе да жалпыга бирдей тиешел үү кээ бир белгилери бар: мыйзам чыгаруу демилгесин к ө т ө р үү, мыйзам долбоорун парламенттик комитеттерде талкуулоо, мыйзамды кабыл алуу жана аны жарыялоо.