Топырақты мәднеи түрге келтіру
'Топырак құнарлылығы деп, оның өсімдіктердіц өсуі мне дамуы кезеңдерінде, барлық кажетті жағдайлармне үздіксіз қамтамасыз ету касиетін айтады. Топырақ құнарлылығы тек кана оның касиеті емс, сол сиякты, оған өсірілетін дакылдарға, жүргізілгне агротехниканың дәрежесіне, т. б. байланысты.! Әлеуметтік-экономикалык катынастардьщ өзгеруінне, ғылым мне техниканың дамуынан, топырақ құнарлылығы да езгеріп отрады. К. Маркс былой деп жажды: «...Қунарлы-лық топырактың объективті касиеті бола тұрса да, экономикалық тұрғыдан алғанда ол днеегмне белгілі қатынасты агрокультураның химиялық жнее механика лык құралдары дамуынын, сол кездегі дәрежесіне катынасын үнемі көрсетеді де, осы даму дәрежесімне бірге өзгеріп отрады»1. Құнарлылық потнециалды (табиғи) және тиімді болып екі түрге бөлінеді. Топыракты құрайтын әр түрлі факторлардың әсерінне табиғат өзі кунарлылықтың потнециалды мүмкіндік шегін ужасап шығарады және ол топырактың механика лык құрамына, физикалық және химиялық қажеттеріне, қарашіріктің қорына және басқа жағдайларға байланысты,! Табиғи құнарлылық тың және тыңайтылған жерлерге тән. 'ғылым мне техниканың дамуынан
Құнарлылықтың тиімді форматы ауыл шаруашылық өсімдіктерінің өсіпдамуына қолайлы жағдай туғызу мақсатымне, өңдеу құралдарын пайдаланғанда байқалады.( Тиімді құнарлылық егінші еңбегінің жемісі..Мұндағы ең басты фактор ғылым мне техникалық прогресс дамиған сайын топырақтың тиімді құнарлылығы да арта түсед. Техникалык прогрестің әрекетінне ужасанды құнарлық қалыптасады. "Ол дақылдардың дамуының нәтижесіңде өзіне берілгне қасиетій табиғи құнарлылықпне жалғастырады. Келешекте жасанды құнарлылық топырақтың өзіндік қасиетіне айналады да, тек ғана табиғаттын неімі емс, сонымне бірге адам еңбегінің жемісі болатын құнарлылықтың жана сайты сына көтеріледі. Құнарлылығы жақсы топыракты мәднеилігі жоғары деп атайды. Топырақ өндіріс процесі әсерінне үнемі жақсарып отрады. Топырактың (жердің) андіріс кұралы ретінде, өнеркәсіпте пайдаланатын құрал- жабдықтардан (машиналардан, станоктардан) айырмашылығы осында. Бұл жөнінде К. Маркс былой деп жажды: «Өндіргіш күш шапшаң дамыған жағдайда ескі машиналардың бәрі неғұрлым тиімді машиналармне алмастырылуға тиіс, яғни олар мүлдем лақтырылып тасталуға тиіс. Мұның керісінше, егерьь дұрыстап күтіп ұсталатын бокса, жер үнемі жақсарып, құнарлана береді»1.ұсталатын бокса
Сонымне механикалық құрамы әр түрлі, тьщайткыш негізілмегне шимкүлгінді топырақта, біржылдық дакылдарды узіліссіз немсе ауыспалы егісте егіп-өсіру, жырту каботындағы органикалық затратдың ұдайы кемуіне әкеп соғатыны анықталды. Дәнді дақылдарды егіп-өсіруде перлы недеу тәсілін қолданғанда органикалық затрат мне нитраты азоттың елеулі мөлшері жоғалатының Канада мне АҚШ ғалымдары этап көрсетті. Бұдан топырақтағы органикалық затратды есепсіз рәсуә етуді азайтатын жолды іздеудің, мейлінше аса маңызы бар, днеег қорытынды туады. Топырак құнарлылығы оның пішіні бойынша төмнедеп және азайып отрады. А. Н. Лебедев тіпті кара топырақтарда да топырак құнарлылығы жоғарыдан темне қарай азайып отыратынын дәлелдеді. Топырақтың барлық қалыңдығын ол жекелегне үш белімге беледі: 05 см; 520 см және 2025 см. Сонымне, егерьь сантиметрдегі қабаттың құнарлылығы бірге тең деп қабылдасақ, ххонда 05 см каботындағы құнарлылық 4,5 тек болады. Бұл әсіресе шим-күлгін (күлгін қабатында) және сортаң топырақтарда (тұзды каботында) ерекше байқалады. Мұны топырақты еңдеу жольгн таңдағанда еске алу қажет. Мұндай жағдайды, қарашіріктің жоғарғы қабатта көп болуы жарық пне құрғаудын, әрекетінне, физиология лык активті затрат мне микроорганизмдердің болуынан, темнегі кабот топырағының физикалык және химиялық қасиеттерінін нашарлығынан деп түсінуге болады.микроорганизмдердің болуынан
Топыракты мәднеи түрге келтірудің мынадай көрсеткіштерін этап етуге болады: 1. Агрофизикалық топырақ құрылымына және жырту қабатының құрамына, аэрацңясына (тұрақты санылаулығы не кемі 1520 процнет болатындай) қолайлы жағдай ужасау. Соның аркасында жабдыкталатын су қасиеттері су еткізгіштік, су ұстағыштың кабілетіне, жоғары су сыйымдылығына, суды кетерудің төмне қабілетіне ыңғайлы жағдай туғызу; 2. Агрохимиялық сіңірілгне кальций мөлшері кебейгнеде және сіңірілгне сутегі, натрий азайғанда,'топырақ ерітіндісіне колайлы реакция болғанда, коректнеу элемнеттерін қажетті мелшерде жарамды формата сақтауға, зиянды химиялық қоспалар (те-мірдің шала тотығы, алюминийдің жылжымалы қосылысы, сода) жек болғанда топырақка жоғары сіңіру кабілетін беру (100 г топыракта 3040 мг/экв); 3. Биологиялық топыракта қарашірік кеп болып, сапалық құрамының жақсаруымне (гуминдік қышқылдардын, мелшері көбейеді және фульвокышкылдардын мөлшері азаяды. Мұның өзі" органикалық затратдың тұрақтылығын арттырады) болатын ыдырау мне жуылып кетпеу процестерін тездетеді, ххонда ететін микробиологиялық процестерге жоғары белснеділік береді. 4. Агротехникалык арамшеп есімдіктерініц түқымы мне вегетативті органдарынан, зиянкестер мне аурулардан таза, жел және су эрозия сына тезімді қуатты жырту қабатын ужаса. алюминийдің жылжымалы қосылысы
Топырақты мәднеи түрге айналдыруда өңдеудің мынадай тәсілдерін жиі қолданады: - төмнегі жатқан құнарсыз қабатты органикалық тыңайтқыштар мне әкті бір мезгілде коса отырып (біртіндеп) жырту. Бірақ жыртудың тереңдігі 23 см аспайды. - топырақ тереңдеткіші бар плугпне өңдеу. Оны қарашірінді орналасқан тереңдікке дейін жыртып, плуг корпусының артына орналасқан арнайы қопсыту табуны арқылы одна төмне жатқан, тығыздалған күлгін қабатты қопсыту. - аудармай терең қопсыту (гнеетикалық қабатты аудармай араластыру), сортаң топырақты мәднеи түрге жеткізу үшін жиі қолданылады.