Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті СӨЖ Тақырыбы:Адам Хромосомасының картасы.Хромосоманың жіктелуі Топ:1-017 Орындаған:Ибраимов Бауыржан Қабылдаған: Сүлеймен Гульназ

Жоспар: I.Кіріспе Негізгі бөлім Хромосома типтері және олардың сипаттамалары. Хромосоманың Париждік және Денверлік жіктелу. Хроматин, эу- және гетерохроматин, сипаттамасы. Политенді хромосомалар. Хромосоманың метафазалық құрылысы. Қорытынды:

Хромосомалар жасуша ядросында болатын, гендерді тасымалдайтын және организмдер мен жасушалардың тұқым қуалау қасиеттерін анықтайтын органоидтар. Хромосомалар өздігінен көбейе аллоды, өзіндік атқаратын қызметі мен арнайы құрылымы бар және оны келесі ұрпақта сақтай аллоды. Хромосомалар терминін алғаш рет неміс ғалымы В.Вальдейер ашты (1888). Ол хромосомаларды негізгі бояғыштармен қарқынды боя латынь тығыз денешік деп атады. Бірақ хромосомалардың сыртқы пішіні жасуша циклінің әр түрлі сатыларында өзгеріп отрады. Митоз және мейоз процестерінің метафаза кезеңінде хромосомалардың морфологиясы жарық микроскопының көмегімен анық көрінетін құрылымға енеді. Көптеген өсімдіктер мен жануарлардың дене жасушаларындағы хромосомалар ұрықтану процесі біреуін аналықтан, ал екіншісін аталықтан алған екі хроматидтерден (ұзынша жіпшелер) тұрады. Мұндай хромосомалар гомолог ты деп аталлоды.

Хромосома типтері және олардың сипаттамалары. Иықтарының арақатынасы бойынша хромосомалардың төрт типін ажыратады: 1) тең иықты - метацентрлік хромосомалар 2)тең емс иықты - субметацентрлік хромосомалар 3) бір иығы қысқа - акроцентрлік хромосомалар 4) центромера хромосоманың бір ұшында орналасқан – телоцентрлік хромосомалар

Хромосомалардың жіктелуі. Денверлік және Париждік номенклатура. Денверлік жіктелу бойынша хромосомаларды топтастыру мина белгілеріне сайт жүргізіледі; 1)хромосомалар мөлшері 2) хромосомалар иықтарының арақатынасы Париждік номенклатура Диференциалды бояу әдістерінің ішінде клиникалық циотгенетикалық зерттеулерде кең көлемде қолданылатын негізгі әдіс - хромосомаларды Гимза бояуымен өңдеу әдісі (G -бояу). Дифференциалды бояу әдістерін пандалану хромосомалардың Париждік номенклатурасының қабылдануына себеп балды (1971 ж. Париждік конференецияда).

Хроматин, эу- және гетерохроматин, сипаттамасы. Эухромотин -тығыздығы төмен, транскрипция жүреді, ақ түсті, интерфасадағы гендер күйі қарқынды. Құрылымдық гендер - көп. Гетерохромотин - тығыздығы жоғары, транскрипция жүрмейді, қара түсті, интерфасадағы гендер күйі қарқынды емс. Құрылымдық гендер - аз.

Политенді хромосомалар митотикалық хромосомаларға қараганда жуандау болып келеді, мысалы, дрозофилдің политенді хромосома лары митотикалық хромосомаларға карағанда 100 эссе үлкен. Кейбір қос канаты жәндіктіңсілекей бездерінің, ішек жасушаларының алып ядроларында полиплоидты хромосомалар кездэсседі. Осындай эндорепродукция насекомдардың сілекей бездеріндс жақсы зерттелген. Политенді хромосомалар құрылысы жағынан бірнеше ерекшеліктері бap, ұзындығы жағынан әртүрлі, олар дисклерден тұрады, дисклер аралық учасклер кездэсседі,пуфтар орын аллоды. Дисклер хроматиннің тығыздалғаи болімі болып саналлоды. Дисклер бір-бірінен калыңдығы жағынан ерекшслснеді. Дрозофилдерде 5 мың дисклер орналасады.

Қос қанаттылардың политенді хромосома ларында қарапайым - пуфтар кездэсседі. Пуфтар кейбір дисклердің жұмсаруынан және босаңсуынан панда болады. Пуфтар интерфазалы хромосомалардың транскрипциясы жүретін жер және хромосомалардың экспресті бөлігі. Политенді хромосомалардағы дисклердің ауысуының көрінісі тұрғылықты болады, ол жануарлардың мүшелеріне және олардың жас шамасына байланысты емс. Бұл әртүрлі жасушалардағы генетикалық ақпараттар сапасының бірдей екенін дэлелдейді. Пуфтарда Бұндай біркелкілік болмайды. Пуфтар хромосомалардағы уақытша құрылым болып саналлоды. Организмнің даму барысында олар панда болып және жоғалып отрады. Бұндай пуфтардың орналасу тізбегі әртүрлі ұлпаларда өзінше ерекшеліктері анықталған. Политенді хромосомалардағы пуфтардың панда болуы гендердің белсенділігін көрсетеді. Пуфтарында РНҚ синтезі жүреді, олар насекомдардың дамуы сатыларында кажетті белоктарды синтездейді. Экдизон гормоны пуфтардың белсенділігін арттырады оны насекомдардыңбалаңқұрттарының түлеген кезінде байкауға болады.

Мейоз процесінен өткен жыныс жасушаларында гомолог ты хромосомалардың тек біреуі ғана болады. Клеткадағы хромосомалардың толық жиынтығы кариотип деп аталлоды. Прокариоттар мен вирустарда хромосомалар болмайды. Оларда тұқым қуалау негізі ретінде әдетте бір жіпшелі немсе сақина тәрізді дезоксирибонуклеин қышқылы немсе рибонуклеин қышқылы болады және олар цитоплазма дан ядро қабықшасы арқылы оқшауланбайды. Клеткалық және тіршілік циклдері барысында хромосомалардың сыртқы көрінісінің өзгеріп отыруы олардың қызметінің ерекшеліктеріне байланысты. Ал хромосомалардың жалпы құ- рылымдық негіздері, биологиялық түрге байланысты әр түрлі болуы және ұрпаққа үздіксіз беріліп отыруы өзгеріске ұшырамайды. Бұған әр түрлі организмдердің хромосома ларын генетикалық, цитол. және биохимиялық зерттеулердің нәтижелері дәлел бола аллоды және олар тұқымқуалаушылықтың хромосомдық теориясының негізін құрайды.

Метафаза (грек. meta – аралық, кейін және фаза – жасуша және оның ядросының бөлінуінің екінші фазаны. Митоз процесінде көптеген организмдердің жасушалары ядросының бөлінуі кезеңінде хромосомалар және ядро мембранасы жойылады және ұршық жіпшелеріне центромералары арқылы қосылған хромосомалар цитоплазмадақаллоды. Бұл фасада (стадия да) хромосомалар жасушаның бөліну ұршығының екі полюсы арасында орналасқан жазықтыққа жиналлоды. Түзілген метафазалық негізгі пластинка метафазаның ерекшелігі болып табылады. Бірінен соң бірі жүретін гаметаның түзілуі кезінде екі мейоздық бөлінудің (мейоз І және мейоз ІІ) әрқайсысының Метафаза стадияларын бөлуге болады.

Мейоздың Метафаза І бөліну кезінде биваленттер ұршық жіпшелеріне центромераларымен бекініп Метафазалық пластинка құрады, мұнда гомолог тық хромосомалардың центромералары пластинканың қарама-қарсы жағына орналасады. Гомологтық хромосомалар бір-бірімен хромосомалар ұшына жылжыған хиазмалар арқылы байланысады. Метафаза І-де аталық және аналық хромосомалардың Метафазалық пластинканың екі жағына теңдей бөлінуі мүмкін нәтижесінде әрбір гамета да аталық немсе аналық хромосомалар болуы мүмкін. Метафаза ІІ-де хромосома центромералары ұршық жіпшелерге бекініп Метафаза пластинкасында орналасады.

Қорытынды Хромосомалар жасушада өте күрделі құрылымға ие және олар өте маңызды қызметтер атқарады. Хромосомалар құрылымын және қызметін зерттеу қазіргі заманғы биологияның өзекті мәселелерінің біріне жатады. Әсірэссе, 20 ғасырдың жылдары хромосомалар құрылымының малек. негізін түсінуге малекулалық генетиканың дамуына байланысты қол жетті. Бұл жаңалықтар тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясындағы негізгі заңдылықтарды дәлелдеп, она әрі дамытуға мүмкіндік береді.

Назарларыңызға рахмет!!!