Тақырыбы: Организимнің өз ерекшеліктеріне байланысты дәрілердің әсер ету сипоты және дәрілердің құрылыстары мен қасиеттеріне байланысты олардың фармакологиялық әсерлерінің ерекшеліктері. Қабылдаған:Хабибуллаева Ш. Орындаған: Сламова Ә. Тобы:Жм-209

Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Дәрілік затратдың химиялық құрылысы, физика-химиялық және физикалық қасиеттері а) дозалар және концентрациялар б) дәрі затратды қайталап қолдану в) дәрілік затратдың өзара әсерлесуі фармакологиялық өзара әсерлесу фармацевтикалық өзара әсерлесу Дәрілік затратдың әсер көріністері үшін ағзаның жеке ерекшеліктерінің және оның жағдайының маңызы а) ужасы б) жынысы в)генетикалық факторлар г) ағзаның жағдайы д) тәуліктік ырғақтың маңызы е) дәрілік емнің негізгі түрлері Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

ФАРМАКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРДІҢ ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІНЕ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ЖАҒДАЙЛАРЫНА ТӘУЕЛДІЛІГІ ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ, ФИЗИКА- ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ Дәрілік затратдың қасиеттері көп дәрежеде, олардың химиялық құрылысына, функционалдық белсенді топтастардың бар болуына, олардың молекуласының қалыбына және өлшеміне байланысты болады. Зат рецептор мен өзара тиімді әсерлесу үшін оның рецептор мен тығыз жанасуын көбірек қамтамасыз ететін, дәрілік затратдың құрылымы қажет. Заттың рецептор мен жақындасу дәрежесінен, молекула аралық байланыстың беріктігі тәуелді болады. Сонымен, иондық байланыс кезінде, 2 әртүрлі атас зарядтардың электростатикалық тартылыс күштері, олардың арасындағы аралықтардың квадраты на кері пропорционалды, ал ван-дер-вальстік күштер аралықтың 6-7 дәрежесіне кері пропорционалды болатыны белгілі

ДОЗАЛАР ЖӘНЕ КОНЦЕНТРАЦИЯЛАР Дәрілік затратдың әсері көп дәрежеде, олардың дозасымен анықталады. Дозаға(концентрация) байланысты әсерінің даму жылдамдығы, оның айқындығы,ұзақтығы кейде сипоты өзгереді. Әдетте до зоның (концентрацияның) жоғарылауымен латентті кезеңі азаяды және әсерінің айқындығы мен ұзақтығы ұлғаяды. Бір рет кабылдауға арналған дәрінің санин доза деп атайды (әдетте бір реттік доза сияқты белгіленеді). Тек бір peт кабылдауға (pro dose) есептелген доза ғана емс, сонымен бірге тәуліктік доза (pro die) жөнінде де хабар дар болу қажет.

Дозаны граммен немсе грам үлесімен белгілейді. Препаратты жөн дәл есептеу үшін олардың мөлшерін дененің 1 кг салмағына есептейді (мысалы, мг/кг, мкг/кг). Жекеленген жағдайларда затты дозалағанда, дене беткейінің көлемінен (1 м 2 -не) сүйенуді жөн көреді. Дәрінің бастапқы биологиялық әсерін тудыратын минималдық до зоны табалдырық немсе минимаядық әсер етуші деп атайды. Практикалық медицина да орташа емдік до зоны бәрінен жиі қолданады, бұл науқастардың босым көпшілігінде препаратадың қажетті фармакотерапиялық әсерін көрсетеді. Егер оларды тағайындаған кезде әсері жеткілікті айқын болмаса, одна до зоны жоғарғы емдікке дейін жоғарылатады. Сонымен қатар, затрат ағза үшін қауіпті утты әсерлер шақыратын утты дозаға және леталдық дозаға бөледі Кейбір жағдайларда препараттың дозасы курстық амге көрсетіледі (курстық доза). Бұл әсіресе микробтарға қарсы химиотерапиялық затратды қолданғанда маңызды.

ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ӨЗАРА ӘСЕРЛЕСУІ Медицина практикасында бірнеше дәрілік затратды бір уақытта жиі қолданады. Бұл кезде олар негізгі әсердің айқындығы мен сипотын және оның ұзақтығын өзгерте отырып, бір-бірімен өзара әсерлесуі мүмкін. Дәрілік затратдың өзара әсерлесуін келесі түрде жүктеуге болады. -Дәрілік затратдың фармакокинетика сының өзгеруіне негізделген; -Дәрілік затратдың ағза ортасында химиялық және физика-химиялық өзара әсерлесуіне негізделген;

Фармакологиялық өзара әсерлесу Фармакологиялық өзара әсерлесу бір заттың, қоспаның басқа компонентерінің фармакокинетика сын немсе фармакодинамика сын өзгертуіне байланысты болады. Фармакокинетикалық өзара әсерлесу түрі сіңудің, биотрансформацияның, тасымалданудың, қорға жиналудың және затратдың біреуінің шығарылуының бұзылуына байланысты болуы мүмкін. Фармакодинамикалық өзара әсерлесу түрі рецепторлар, жасушалар, ферментер, мүшелер немсе физиологиялық жүйелер деңгейінде затратдың тікелей немсе жанама өзара әсерлесуінің нәтижесі болып табылады. Бұл кезде негізгі әсер сандық немсе сапалық өзгеруі мүмкін. Бұдан басқа затратды қосып қолданғаңда химияның және физика-химиялық өзара әсерлесуі болуы мүмкін.

Фармацевтикалық өзара әсерлесу Фармацевтикалық үйлеспеушілік жағдайлары болуы мүмкін, бұл кезде препаратады дайындау және оларды сақтау барысында, сонымен қатар бір шприцте араластырғанда қоспалар компонентінің өзара әсерлесуі болады және өзгерістің болатындығы соншама нәтижесінде препарат практика да қолдануға жарамсыз болып қалады. Бұл кезде бастапқы компоненте бар болған фармакотерапиялық белсенділік төмендейді немсе жойылады. Кейбір жағдайларда жаңа, ал кейде жағымсыз қасиеттер пайда болады.

Фармацевтикалық үйлеспеушілік затратдың химиялық, физикалық және физика-химиялық қасиеттеріне байланысты болуы мүмкін. Мысалы. үйлеспеушілік заттың еріткіште жеткіліксіз немсе толық ерімеушілігімен, дәрілік қалыптардың коагулациялануымен, эмульсияның қабатқа бөлінуімен, ұнтақтардың суды сіңіруіне байланысты ылғалдануымен және еруімен жүзеге асырылуы мүмкін; белсенді затратдың жағымсыз адсорбциясы болуы мүмкін. Рецепт дұрыс жазылмағанда, затратдың химиялық өзара әсерлесуі нәтижесінде,кейде тұнба түзіледі немсе дәрілік қалыптардың түсі, дәмі, иісі және консистенциясы өзгереді.

ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ӘСЕР КӨРІНІСТЕРІ ҮШІН АҒЗАНЫҢ ЖЕКЕ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МАҢЫЗЫ Жасы Дәрілік затратға сезімталдық ужасына байланысты өзгереді. Осыған байланысты, дәрілік заттың іштегі нәрестеге 24 аптадан бастап туылғанға дейін және жаңа туылған нәрестеге әсер етуін зерттейтін перинаталдық деп аталатын фармакология бөлініп шықты. Дәрілік затратға сезімталдылығы бойынша іштегі нәресте соңғы үш айда және жаңа туылған нәресте өмірінің бірінші айында пересек адамдардан айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл көптеген ферментердің, бүйрек кызметінің жетіспеушілігіне, гематоэнцефалдық тосқауыл өткізгіштігінің жоғары болуына, ОЖЖ-нің толық дамымағандығына байланысты. Өмірінің осы кезеңдерінде дәрілік затратдың рецепторларға сезімталдығы басқаша болады.

Мысалы, жаңа туылған нәрестелер ОЖЖ-не әсер ететін кейбір затратға (мысалы, морфинге) өте сөзімтал болады Олар үшін левомицетин өте утты, ол тіпті өлімге әкелуі мүмкін. Бұл жаңа туылған нәрестелердің бауырында оны усыздандыратын ферментердің жоқ болуымен түсіндіріледі. Ерте жестағы балаларға бездер секреция сын бронхиалдық, мұрынның шырышты қабығын күшейтетін затратды тағайындауға болмайды, себебі бұл тыныс алу үрдісін бұзуы және тыныс алу мүшелері патологиясының себебі болуы мүмкін. Бала ағзасына заттың әсер ету ерекшеліктерін зерттеумен айналысатын фармакология салатын педиатриялық фармакология деп атайды. Мемлекеттік фармакопея да, әртүрлі жестағы балалар үшін утты және күшті әсер ететін затратдың жоғары бір реттік және тәуліктік до зоның кестесі келтірілген.

Жасы где және кәрі адамдарда дәрілік затратдың сіңуі баяулаған, олардың метаболизмінің тиімділігі аздау, препаратадың бүйрекпен шығу жылдамдығы төмендеген.Жалпы где және кәрілік жеста көпшілік дәрілік затратта сезімталдылық жоғары, осыған байланысты олардың дозасы төмен болу қажет. Бұл кезде препаратадың көп түрлілігін, уытттығы аз затратмен шектеу керек. Егде және кәрі жестағы науқастарда дәрілік затратдың әсерін және қолданылу ерекшеліктерін анықтау көп маңызға ие болуда, себебі бұл жестағы топтардың үлесі жалпы адамдар саны ішінде өсіп кеткен.

Жынысы Жануарларға зерттеу жүргізгенде көрсетілгендей, оның аналығына карағанда, аталық түрлерінде бірқатар затратға (никотин, стрихнин) сөзімталдылық аздау. Жынысына да байланысты бірқатар затратдың метаболизмінде ерекшеліктер белгіленген болатын. Сонымен қатар клиникалық бақылауларда бар. Мысалы, парацетамолдың клиренсі әйелдерге қарағанда, ер адамдарда тезірек жүреді. Әйелдерде менопауза кезінде ішекте кальций ионның абсорбциясы баяулайды. Ер адамдарға қарағанда, әйелдерде верапамилдің биожеткіліктігі жоғары. Әйелдерде диазепамның тотығуы тезірек жүреді. Әйелдерде аритмияға курсы затрат аритмогенді әсерді (пируэт деп аталатын) жиі туғызады., Операциядан кейінті ауыру сезімді басу үшін, әйедерге қарағанда, ер адамдарға морфиннің жоғарғы дозасы қажет болады. Бірақ жалпы бұл мәселелер жеткіліксіз зерттелтен. Әрбір жағдайда, дәрілік затратдың фармакокинетика сындағы және фармакодинамика сындағы жыныстық айырмашылықтардың себептерін анықтау маңызды.

ГЕНЕТИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАР Дәрілік затрат сезімталдық генетикалық негізделген болуы мүмкін. Бұл сандық қалай бокса, сапалық та солей көрінеді. Мысалы, қан сарысуында холинэстеразаның генетикалық жетіспеушілігі кезінде, миорелаксант дитилиннің әсер ету узақтығы кенеттен жоғарылайды және 6- 8 сағатқа немсе одна да көпке жетуі мүмкін.Туберкулезге қарсы зат изониазиннің ацетилдену жылдамдығы жеткілікті кең түрленетіні белгілі. Адамдарды тез және баяу метаболизмдік белсенділігі бар деп бөледі. Изониазид баяу инактивацияланатын адамдарда осы препараттың ацетилденуін қамтамасыз ететін, ферментердің синтезін реттейтін гендердің жетіспеушілігі бар деп есептейді

Заттарға тән емс реакциялардың {идиосинкразия} мысалдары белгілі. Мысалы, 8-аминохинолии тобының безгекке қарсы зат (примахин және басқалар) генетикалық энзимопатиясы бар адамдарда гемолиз тудыруы мүмкін (глюкоза-6-фосфатдегидротеназа ферментінің жетіспеушілігі хинонның түзілуіне әкеледі, ол және гемолитикалык әсер көрсетеді). Потенциалды гемолитиканың әсері бар басқа препарата да белгілі. Оларға аминохинодиндер (примахин, хлорохин),. сульфоднар (дапсон), сульфаниламид тер (стрептоцид, сульфацил-натрий, сульфапиридазин), нитрофуран дар (фуразолидон, фурадонин), опиоидты емс анальтетиктер (ацетилсалицил қышкылы) және әртүрлі басқа затрат (налидикс кышқылы, хинин, хинидин, левомицетин) жатады. Ағзаның дәрілік затратға сезімталдығын анықтауда генетикалық факторлардың рөлі фармакологиялық арнайы салаты - фармакогенетиканың негізгі мәселелері болып табылады.

АҒЗАНЫҢ ЖАҒДАЙЫ Препараттардың әсері ағзаның жағдайына, соның ішінде оларды тағайындайтын патологияға байланысты болуы мүмкін. Мысалы, ыстықты түсіретін затрат дене температурасын тек қызба кезінде түсіреді (олар қалыпты температурада әсер етпейді), Жүрек гликозидтерінің қанайналымына әсері тек жүрек жетіспеушілігі кезінде көрінеді. Симпатикалық иннервацияның тонусы жоғары болған сайын, ганглиоблокаторлардың гипотензивтік әсері көп болады. Гипертиреоз кезінде миокардтың адреналинге сезімталдығы жоғарылайды. Бүйрек немсе бауыр қызметінің бұзылуымен қатар жүретін аурулар затратдың экскрециясын және биотрансформациясын өзтертеді. Бұл кезде басқа параметрлер де - белокпен байланысуы, биожеткіліктік, таралуы өзгертуі мүмкін. Дәрілік затратдың фармакокинетикасы жүктілікте, семіздікте өзгереді.

ТӘУЛКТІК ЫРҒАҚТЫҢ МАҢЫЗЫ Физиологиялық қызмет үшін тәуліктік ырғақтың маңызды мәні бар. Сергектік пен ұйқының ауысуы жүйке жүйесі мен эндокриндік бездердің белсенділігіне және оған сәйкес басқа мүшелер мен жүйелердің жағдайына айтарлықтай ықпалын тигізетіні жалпыға мәлім. Бұл өз кезегінде ағзаның әртүрлі затратға сезімталдығымен көрінеді. Фармакологиклық әсердің тәуліктік периодизмге тәуелділігін зерттеу, хронофармакология деп аталған жаңа бағыттың негізгі мәселелерінің бірі. Соңғы хронофармакодинамиканы да және хронофармококинетиканы да жатқызады. Тәулік уақытына байланысты заттың әсері сандық өзгеріп қана қоймай, соднай-ақ сапалық та өзгереді. Көпшілік жағдайларда олардың айқындығы босым әсері максималды белсенділік кезінде байқалады (адамдарда - күндізгі уақытта,түнгі жануарларда - тәуліктің қараңғы уақытында). Атап айтқанда, адамдарда ауру сезімін басатын зат морфин таңертеңге немсе түнге қарағанда күннің екінші жартысының басында көбіне белсенді болады. Анальгетикалық белсенділігі бар эндогенді пептидтердің (энкефалиндер, эндорфиңдер) өндірілуінің де тәуліктік ауытқуы байқалған.

Стенокардия кезінде нитроглицерин күннің екінші жартысына қарағанда көбіне таңертең тиімді. Фармакокинетикалық параметрлер де тәуліктік ырғаққа тәуелді болада, Мысалы, адамдарда саңырауқұлақтарға қарсы гризеофульвин препаратының көбірек сіңуі шамамен күндіз сағат 12-де жүреді, тәулік ішіңде затратдың (Мысалы, гексобарбиталдың) метаболизімінің қарқыны да өзгереді. Тәулік уақытына байланысты бүйрек қызметі және олардың фармакологиялық затратды шығару қабілеті де айтарлықтай өзгереді. Сонымен, затратдың фармакодинамикасы және фармакокинетикасы тәуліктік периодизмге тәуелді болады. Бұған тәуліктік ырғақтың фазасына және амплитудасына дәрілік затратдың өзі ықпал ететінін қосу керек Әртүрлі потологиялық жағдайлар мен аурулар кезіңде тәуліктің әрбір уақытында олардың ағзамен өзара әсерлесуінің нәтижесі өзгеретіндігін де ескерген жөн. Хронофармакология салатында мәліметтердің көлемі шектеулі бояғанымен, оларды қабылдау уақытына байланысты препаратады рационалды дозалау үшін, бұл мәліметтердің маңыздылығы күдік туғызбайды. Физиологиялық кызмет үшін, соднай-ақ мезгілдік ырғактың да белгілі мәні бар, бұл сірә фармакологиялық, затратдың әсеріне де ықпал ететін болуы керек.

ДӘРІЛІК ЕМНІҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ Дәрілік затратда профилактика үшін қолданғанда белгілі бір аурудың алдын алуды көздейді. Осы мақсатта дизинфекциялаушы, химиятерапиялық затрат және басқалар қолданылады. Этиотропты ем аурудың себебін тоқтатуға бағытталған (осылайша, антибиотиктер бактерияларға қарсы, безгекке курсы затрат - безгек плазмодиіне қарсы әсер етеді). Симптоматикалық емнің басты мәселесі жағымсыз симптомдарда (мысалы, ауруды) жою болып табылады, ол негізгі патологиялық үрдістің ағымына да айтарлықтай әсерін көрсетеді. Осыған байланысты көптеген жағдайларда симптоматикалық ем патогенетикалық рөл атқарады Орынбасушы ем табиғи биогенді затрат жетіспегенде қолданылады. Мысалы, ішкі бездер секрецясының жетіспеушілігі кезінде (қант диабетінде, микседемада) тиісті гормондық препаратады енгізеді. Мұндай емнің ұзақтығы айлар және жылдармен өлшенеді.