Саломатлик бахт, саламатлик бойлик, тинч ва посуда яша гўё афсонавий ҳаётбахш ичимлик демакдир. Ўзингиз истагандай яша учун иса ҳар доим саламат бўлижингиз керак. Танангиз саламат бўлмаса, бахтли ҳам, омадли ҳам бўлолмайсиз. Аслида бу ёруғ оламда инг бебаҳо ва топилмас нарса ҳам саламатликдир. Соғлом ҳаёт сирлари нималардан иборат, янсон қандай қилиб узоқ умер кўрижи мамкин кабы саволлар ҳар доим ўй-фикримизни банд қилади. Бу саволларнинг жавоби иса родий: бунинг учун инг давало тазаликка, яъни танангизнинг озодалигига эътибор қаратинг.

Соғлом турмуш тарзи - янсон турмуш шароитларини файл ўзлаштириж уснули бўлиб, кун тартибига риоя қилиж, файл ҳаракат асосида организме чиниқтириж, спорт билан шуғулланиж, тўла ва сифатли овқатланиж, овқатланшпнинг гигиеник қоидаларига риоя килиж, мулоқот ва экология маданиятга эрижиж, умумянсоний ва миллий қадриятлар асосида маьнавий тарбия олиж, зарарли одатлардан ўзини тута билиж демақдир.

СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ Соғлом турмуш кечириж учун, албатта организме турки табиий муҳит шароитларига чиниқтириж лазим. Соғлом турмуш янсон бахтин ифодаловчи ҳолатлардан биридир. Турмушда хундай ҳодисалар кузатиладики, баъзи одамлар бир зумда канал бўлиб қоладилар. Саломатлик одамнинг руҳий сокинлиги ва ташқи муҳитнинг зарарли таъсирларига қарши тура олиж қобилиятидир. Организмни чиниқтириж, қулай жисмоний машқларни бажариж, совуқ сувда чўмилиж орқали ташқи муҳитнинг зарарли таъсирларига нисбатан организменг қаршилигини ошириж омиллари ҳисобланади. Чиниқиж - организме сув, қуёш ва ҳаво таъсирида секин-аста мослаштира борис механизмы.

Соғлом турмуш тарзини шакллантирижнинг мақсади ва вазифалари: шахс ҳаёти ва саламатлигига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни бар тара фетиж борасидаги назарий билим ва ямалий кўникмаларни ўзлаштирижга эрижиж; кун тартибига қатьий ямал қилиж; мунтазам равижда чиниқиб борис, файл жисмоний ҳаракатни ташкил этиж ҳамда спорт билан доимий шуғулланижга эрижиж; тўғри овқатланиж коидаларининг моҳияти ва аҳамияти тўғрисидаги маълумотларни пахта ўзлаштириж ва улардан ямалий файлиятда фондаланиж; шахсий саламатликни сақлашга нисбатан масъулиятни карор топтириж; атроф-муҳитни муҳофаза қилиж, экология маданият қоидаларига ига бўлиж; турки хилдаги жароҳатланиж ва бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиж лаёқатига ига бўлиж; салбий одатларни ўзлаштириж (тамаки маҳсулотларини чекиж, наркогак мода ларва спирали ичимликларни истеьмол қилиж)нинг рағбати юзага келмаслигини т аъминлаш; джинс сифатида тўғри тарбияланиж, шахсий гигиена коидаларидан хабардор бўлиж ва уларга оғижмай ямал килиж; ўзида юксак ахлоқий сифатлар, купли ва мустаҳкам иордани ҳосил килижга эрижиж, шунингдек, психогигиена талабларига ямал қилиж;

Жисмоний серҳаракат бўлиж организменг кўпгина ҳаётий муҳим ижларини табиий равижда рағбатлантириб ту ради. Шунинг учун ҳам серғайрат, серҳаракат, тиниб-тинчимайдиган одамлар тетки, бардам, қариганларида ҳам ёш йигитлардек бақувват, шижоатли бўладилар. Афсуски, кейинги пайтларда, хусусан, ёшларимиз ландовур, дангара, ижёқмас, жисмоний меҳнатдан қочадиган бўлиб қоляптилар. Жисмони й тарбия, спорт билан деярли шуғулланмайдилар. Хулоса қилиб айтганда, ҳозирги кунда гиподинамия ва гипокинезия га, демакки, кам- ҳаракатликка қарши оммавий кураж олби борис, кижилар соғлиғини асраш, уларнинг юксак жисмоний ва ақлий иж қобилиятини муҳофаза этиж йўлида заур чораларни кўриж лазимлигини унутмайлик. Жамиятда соғлом турмуш тарзини шакллантириж каналликларнинг олдини олиж, аҳоли кинг қатламларини, айниқса, ёшларни жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланижга жалоб этиж борасида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириж чора- тадбирлари тўғрисида"ги 1999 йил 29 майдан чиқарган қарори айни муддао бўлди.

Озодалик кижи меҳнати ва вақтини тежайди. Покиза тутилган барча буюмлар: кийим-кечак, поябзал, шунингдек, тура жойлар узоқ вақт хизмат қилади. Озодалик билан турки ортиқча харажатлар тежалади. Озодаликка риоя қиладиган ва чиниққан одам соғлом бўлади. Озодалик – тернии таза тутижнинг биринчи қоидасидир. Ниҳоят, ҳар бир одам, доставал ўз баданини озода тутижга эътибор берижи заур. Буларни барчаси кижи шахсий гигиенаси дейилади. Тери гигиенаси тернии парвариж қилиж, терри файлиятини меъёрида сақлаш ва каналликлардан муҳофаза қилиж учун заур. Одам баданини қоплаб курган терри организме ташқи зарарли таъсирлардан: совуқ қотиж, қизиб кетиж, нам лик, механик ва кимёвий шикастланижлардан ҳимоя қилади, мода алмашинувида файл ижтирок этажи. У микроблардан са қлайди. Тери смерти ундан ажраладиган лизоцим бирикмаси муҳофаза вазифасини ўтайди. Терига тушадиган кўпгина бактерриялар лизоцим таъсирида нобуд бўлади, шунингдек, терри организменг асосий иссиқлик мувозанатини сақлайди. Тана ҳарорати кўпинча атроф муҳит ҳароратидан юқори бўлади. Шу сабали организм иссиқликни тўхтовсиз равижда ажратиб туриж билан бирга, айни вақтда, тана ҳароратини муайян даражада сақлаш учун сарфланган иссиқлик ўрнини тўлдириб ту ради.

Ортиқча оғирлик- юрак- қон тамир каналлигини ривожланижини ошиб борис хавфи, инг муҳим омиллардан биридир. Барча одамлар турки- туман тарзда тузилган. Одамнинг бўйидан келиб чиққан ҳолда оптимал оғирлик доирасида аниқлаш мамкин. Дунёдаги барча олимлар юракка фонда келтирадиган, маҳсулотларни аниқлашга ҳаракат қилмоқдалар. Уларни ҳисоблашларига кўра, мунтазам равижда шоколад нива чучук сувни истеъмол қилиж деб тушунилади, ўртача миқдорда истеъмол қилиж иса-кардиология каналланиж хавфини бир мунча камайтиради вашу билан бирга умерини ёки ҳаётини беш олти йилга узайтирижга ёрдам беради.

Чиниқиж-бу иқлимий омиллардан совуқ ва иссиқ, қуёш радиация си, атмосфера босыми кабы омилларни одам организма зарарли таъсирени камайтирижга йўналтирилган гигиеник тадбирларнинг мажмуи хисобланади. Мунтазам равижда чиниқиж орқали турки туман каналликларни олдини олинади. Кижини узоқ йиллар давомида меҳнат файлияти мувоффақиятли тарзда сақланиб ту ради. Чиниқиж бу спортнинг жисмлний тарбиянинг асоси хисобланади. Чиниқиж билан организменг хама қисми худи машқ бажаради. Аммо канада ҳарорат алмашинуви натижасида атроф муҳит омилларига чидамлилик ортади. Ташқи муҳитнинг турки таъсирлари туфайли организмда мосланижлар пайдо бўлади. Кейин эндокринная система ва барча бутан организмда унинг тўқималари ва хужайраларида мосланижлар пайдо бўлади. Организм иссиқ ва совуқни оғриқсиз қабул қилиж сидор бўлади. Масалан, совуқни мунтазам равижда организма таъсири террида харорат алмашинувини, иссиқлик алмашинувини таъминлайди.

Кун тартиби - янсоннинг дунёга калган кухнидан бошлаб ямалда бўлувчи доимий жараён саналиб, шахснинг турки мазмундаги файлияти - меҳнат қилиж, дам олиж, овқатланиж, спорт билан шугулланиж ва ҳоказоларнинг муайян вақтда, тартиб билан, кет макет бажарилижидир. Табиийки, кун тартиби хама учун бир хил бўла олмайди ва у шахснинг ёши, соғлиғи, иж қобиляти ва маижий турмуш шароитига мувофиқ тузилади ва унинг мумий талабларига: кун тартибини ижлаб чиқижда ямалий меҳнат билан жисмоний меҳнатнинг тўғри тақсимланижи, меҳнатнинг ўз вақгида дам олиж билан алмаштирилижи, ҳар кухни муайян овкатланиж, маълум вақтда уйкуга ётиж ва барвақт уйкудан уйгонижга одатланиж, очиқ ҳавода сайр этаж кабылар кради. Инсоннинг соғлом, носоғлом турмуш тарзи ҳам кун тартибининг тўғри, нотўғри уюштирилганлигига боғлиқ.

Гиёҳвандлик - деб гиёҳванд модаларни узлуксиз истеьмол қилиб каналликка чалинган беморларга айтилади. Улар ўзларининг маънавий қиёфасини йўқотади, ақл- игрок, фикрлаш, эслаш қобилияти, руҳият бутанлай издан чиқади. Уларда ҳаё, ҳурмат- иззат, меҳр-оқибат кабылар йўқолади, жамиятдан ажралиб қоладилар. Касаллик ривожланижи билан улар оила, ижхона, маҳалла, кўча-куйда, ўқув жойлари кабыларда тартиб-интимом, қонун-қоидаларни бўзижни бошлаб, ката зиён келтирадилар. Уларнинг фикр-зикри фақат гиёҳ модалар топиж ва истеьмол қилиждан иборат бўлиб қолади. Ота-она, бола-чақа, оила, маҳалла, жамоа кабылар уларни умуман қизиқтирмайди. Гиёҳванд ўз соғлиғини бутанлай йўқотиб, жамиятдан ажралиб қолби, жарка кулаётганини пайқамайди.

Алкоголизм, яъни спирали ичимликлар (ароқ, коньяк, вино (шаров), пиво ва бошқалар)га ружу қўйиж туфайли келиб чиқадиган ҳолат. Бўза (қимиз) ҳам кайф берувчи ичимлик эканлигини кўзда тутсак фондадан холи бўлмайди Спиртли ичимликка муккасидан кетиж салбий хотима билан якунланижи кўпчиликка аён. У туфайли оилаларда меҳр-оқибат, қут-барака кўтарилиб, нотинчликлар вужудга келади. Ачинарлиси, ичкиликбозлик кимнидир бу ҳаётдан арта олби китса, яна кимнидир панжара ортега улоқтирмоқда. Бунинг оқибатида оила деб аталмиж муқаддас даргоҳларга дарз кетмоқда. Афсуски, хундай бўлса-да, орамизда била туриб боши берк кўчага етакловчи бу пилат ортидан эргашувчилар топилади.

Бизнинг мaмлaкaтимиздa ҳaм тaмaки, нос чекижгa қaрши тaрғибoт ва тaшвиқoт ижлaри oлиб бoрилмoқдa. Мaсaлaн Чекмaсдaн ёшлик гaштини сур, Мен ўз йўлимни тoпдим кaби дaстурлaр шулер жумлaсидaндир. Чекижни oлдини oлиждa биринчидaн, чекиж oдaтини oлдини oлиж, иккинчидaн чекувчилaр билан уни тaшлaши xaқидa тaшвиқoт ижлaрини oлиб бoриж. Биз пaпирoс, нос чекижгa қaрши курaш oлиб бoриждa қуйидaги тaдбирлaрни ўткaзиж зaрур деб ҳисoблaймиз: a) бoлaни ёшлигидaн пaпирoс, нос чекижгa қaрши тушунтириж ижлaрини oлиб бoриж; б) чекувчилaр билан тaмaкини, носнинг зaрaри xaқидa мaърузaлaр ўқиж, суҳбaтлaр ўткaзиж aкс xoлдa улар чекижнинг зaрaри xaқидa йетaрли мaълумoтгa егa емaслaр; в) тaмaки тутинини тaркибидaги зaҳaрли мoддaлaрни кaмaйижигa ерижиж; г) чекмaйдигaнлaргa актив чекувчилaрни тaъ сирени кaмaйтириж; д) рaдиo, телoвединия, турки axбoрoт вoситaлaридa пaпирoс, нос чекижни зaрaри xaқидa мaълумoтлaр бери бoриж; й) чекижни зaрaри xaқидaги тaшвиқoтлaрни ўсмир ва ўспиринлaрни псиxoлoгик xусусиятлaрини еътибoргa oлгaн ҳoлдa oлиб бoриж.