Жоспары: 1. Жалпы түсінік, жалпы рецептура, Фармакопея; 2.Рецепт, дәрілерді жаздыртып босатудың ережелері; 3.Дәрілік формула; 4.Қорытынды; 5.Пайдаланылған әдебиеттер.

Жалпы рецептура – дәрілік формуладың рецептке жазылу ережелерімен таныстыратын фармакологияның бөлімі. Дәрілік форма – дәрілік препаратаға қажетті емдік немсе профилактикалық эффекте қол жеткізуге мүмкіндік беретін, практикалық қолданысқа ыңғайлы формула. Консистенциясына байланысты сұйық, жұмсақ және қатты дәрілік формулады ажыратады; дәрінің бір түрі сәйкесінше әр түрлі дәрілік формата берілуі мүмкін. Дәрі алуан түрлі аурулардың және паталогиялық жағдайлардың профилактика сына немсе емдеу мақсатында қолданылатынь бір немсе бірнеше дәрілік затратдан құраллоды. Дәрілік зат – дәрі ретінде пайдаланылатынь индивидуалы химиялық қосылыс. Дәрілік препарат – белгілі бір дәрілік формата дайындалған дәрі. Жалпы түсінік.

Фармакопея(pharmacon - дәрі, poieo - жасаймын) –дәрінің запасы мен жарамдылығын анықтаудың әдістері сипатталған стандарта мен нормалардың жинағы. Фармакопеяда дәрілердің физикалық және химиялық құрамы, ересектер мен балаларға улы және қатты әсер ететін дәрілердің ең жоғарғы бір реттік және бір күндік дозаларының кестелері, әр түрлі дәрілік формулады дайындаудың әдістері, сақтау мен босатудың шарттары және т.б. көрсетілген. Мемлекеттік фармакопеяның заңды күші бар. МФ талаптары дәрілерді жасап шығарушы немсе қолданушы елдің барлық мекемелері мен өнеркәсіптеріне міндетті.

Рецепт – дәрігердің немсе фельдшердің дәріханаға науқасқа белгілі бір дәрілік формата дәріні жасап беру және босату жөніндегі, дәрінің дозасы мен оны қолдану әдісі жазылған өтініші қарастырылатынь жазбаша жолдауы. Құрамында есірткілік затраты бар дәрілерге арналған рецепттің жарамдылық мерзімі 5 күн. А тізімінің улы затратына, басқа препаратамен қосылыста болатынь кодеинге, кодеин фосфаты на, этилморфин гидрохлоридіне, нейролептиктерге, антидепрессанттарға, транквилизаторларға, стероидтарға, астматин және астматол, 8- оксихинолин туындыларына, этил спирті бар препаратаға жазылған рецепттің жарамдылық мерзімі 10 күнге дейін. Басқа барлық дәрілік затратға жазылған рецепттердің жарамдылық мерзімі 2 айға дейін. Рецепт, дәрілерді жаздыртып босатудың ережелері.

Рецептті арнайы форма бойынша латынь тілінде(сигнатурасы – орысша) формулы бланкте анық разумен жазады. Рецептте түзетулерді болдыртпайды. Рецептте жазылған күні, науқастың аты-жөні мен ужасы, дәрігердің аты-жөні, одна кейін Recipe (Rp.) сөздері жазылады және дәрілік затратдың татары қажетті мөлшерімен ілік септігінде жазылады. Рецепттің қысқартылған және толық жазбалары бар. Егер науқасқа дәріні жедел жаздыртып босату қажет бокса, хонда рецепттік бланкінің жоғарғы жағындаCito(дереву) немсе Statum(шұғыл) деп жазады.

Ерітінділер - SOLUTIONES (Solutio, Solutionis). Ерітінді – сұйық дәрілік форма, қатты дәрілік заттың немсе сұйықтың еріткіште ерітілуі арқылы алынады. Еріткіш ретінде қолданылады: Aqua destillata, Spititus aethylicus 70%, 90%, 95%, Glycerinum, сұйық майлар: Oleum Vaselini, Oleum Olivarum, Oleum Persicorum. Сәйкесінше, суллы, спирттік, глицеринді және ссссмайлы ерітінділерді ажыратады. Сонымен қатар нағыз және коллойдты ерітінділерді ажыратады; нағыз ерітінділер әрқашан мөлдір болу керек, ешқандай жүзгіндер мен тұнбалары болмауы тиіс. Сұйық дәрілік формула.

Rp: Solutionis Hydrogenii peroxydi dilutae 3% ml Da. Signa: Развести 1 столовую ложку в стакане воды. Для полоскания. Rp.: Solutionis Mentholi oleosae 1% - 20ml Da. Signa: Капли в нос, закапывать по 2 капли, 3-4 раза в день. Для расчета разведения: 1 ч.л. содержит 5 мл водного раствора, 1 десертная ложка - 7,5 мл, 1 ст.л мл. В 1 мл водного раствора содержится 20 капель. Капли перед употреблением разводят небольшим количеством воды. Қолданылуы: сыртқа және ішке, инъекцияларға. Рецептпен босату ережелері:

Суспензиялар – қатты майданнн бөлшектенген ерімейтін дәрілік затрат қандайда бір сұйықтықта жүзгін/тұнба күйінде болатынь сұйық дәрілік форма. Суспензияларды ішке және сыртқа белгілейді. Стерильді суспензияларды бұлшықетке енгізуге болады. Әдетте суспензияны дайындағанда сұйық ретінде су қолданылады. Суспензиялар - SUSPENSIONES (Suspensio, Suspensiones)

Rp.: Suspensionis Hydrocortisoni acetatis 0,5% - 10 ml D. S. По 2 капли в глаз 4 раза в день, перед употреблением взбалтывать. Rp.: Trichomonacidi 0,25 Olei Vaselini ad 50 ml M. f. suspensio Sterilisetur! D. S. Вводить в мочевой пузырь по 10 мл. Перед употреблением взбалтывать. Рецептпен босату ережелері:

Эмульсия - суда ерімейтін сұйық затрат(мысалы, сұйық майлар) суллы отрада майданнн тамшылар күйінде өлшенген жағдайда болатынь сұйық дәрілік форма. Табиғи ссссмайлы эмульсияның мысалы ретінде сүтті алуымызға болады. Эмульсияларды ішке және сыртқа қолданады. Дайындау әдісі бойынша ссссмайлы және дәндік эмульсияларды ажыратады. Көбінесе ссссмайлы эмульсиялар қолданылады. Майлы эмульсияларды сұйық майлардан дайындайды: үпілмәлік майи(касторовое), бадам майи(миндальное) және т.б. Майды эмульгирлеу (оны майданнн түйіршіктерге бөлу) үшін эмульсия дайындау барысында арнайы эмульгаторлар пайдаланылады. Эмульсиялар – EMULSA (Emulsum, Emulsi)

Rp.: Emulsi olei Amygdalarum 200 ml Codeini phosphatis 0,2 Misce Da Signa: По 1 ст. л. 3 раза в день Рецептпен босату үлгісі:

Тұндырмалар мен қайнатпалар – өсімдіктекті дәрілік шикізаттан (жапырақтар, шөп, тамырлар, т.б.) 100°С температура да сумен өңдеу барысында алынған осы өсімдіктердің әсер ететін бастамалары мен кейбір балласттық затрат. Тұндырмалар көбінесе өсімдіктердің жапырақтарынан, гүлдерінен, шөптен дайындаллоды. Қайнатпалар, әдетте, өсімдіктердің қалың, қатты бөліктерінен(тамырларынан, қабықтарынан) дайындаллоды және осыған байланысты тұндырмалардан әсер етуші бастамалардың ұзақ дайындалуымен ерекшеленеді. Тұндырмалар мен қайнатпалар тез бұзылатыньдықтан, оларды тек қана дәріханаларда, науқасқа қажетті, 3-4 күнге жететіндей мөлшерде, берілер алдында дайындаллоды. Тұнбалар мен қайнатпалар - INFUSA ET DECOCTA (Infusum, Infusi; Decoctum, Decocti)

Rp.: Infusi herbae Thermopsidis 0, ml Da Signa: По 1 ст. л. 3 раза в день. Rp.: Infusi herbae Leonuri 20,0 – 200 ml Da Signa: Рецептпен боса тылу ережелері:

Тұнбалар - TINCTURAE (Tinctura, Tincturae) Тұнбалар –өсімдіктекті шикізаттан қыздырусыз және экстрагентті жоюсыз алынатын спирттік, сұйық, мөлдір дәрілік формула. Барлық тұнбалар ресми мақұлданған; және тұндырмалар мен қайнатпаларға қарағанда тұрақты дәрілік форма болып сана лады. Рецептпен боса тылу ережелері: Rp.: Tincturae Сonvallariae 5 ml Tincturae Valerianae 15 ml Misce Da Signa: По 20 капель на прием, 3 раза в день. Галеновы препараты – тұнбалар мен сығындылар

Сығынды – дәрілік өсімдіктекті шикізаттан алынатын концентрленген сүзінді. Консистенциясына байланысты сығындыларды сұйық(Extracti fluidi), қою(Extracti spissi) және құрғақ(Extracti sicci) деп ажыратады. Рецептпен боса тылу ережелері: Rp.: Extracti Frangulae fluidi 20 ml Dа Signa: По 20 капель на прием, 3 раза в день. Сығындылар - EXTRACTA (Extractum, Extracti)

Бұл препарата өсімдіктекті дәрілік шикізаттан алынған және баласттық қалдық затратдан максималды босатылған және ішке белгіленуге ғана емс, схондай-ақ, парентеральды енгізуге жарамды сүзінділер. Әрбір новогалендік препараттың өзіндік арнайы атауы болады. Барлық новогалендік препарата рәсімделген және зауыт- фабрика лорда арнайы технологиялардың сақталуымен жасаллоды. Новогалендік препаратады ішке белгілеуге ыңғайлы: қажетті препараттың атауы және оның мөлшері жазылады. Рецептпен боса тылу үлгісі: Rp.: Adonisidi 15 ml Da Signa: По 15 капель 3 раза в день. Новогаленовы препараты

Жақпа майлар(мази) - UNGUENTA (Unguentum, Unguenti) Жақпа майлар – сыртқы қолдануға белгіленетін және тұтқыр консистенциялы, жұмсақ дәрілік формула. Жақпа майларды дәрілік затратды арнайы қалыптүзгіш затратмен – жақпа майдың негізімен араластыру арқылы аллоды. Жақпа майдың негізі ретінде көбінесе вазелинді(мұнайды қайта өңдеудің өнімі), ланолинді(қой жүнін қайта өңдеудің өнімі) пайдаланады. Одан басқа, жақпа майлардың негізі ретінде басқа затрат да болуы мүмкін, мысалы: парафин, балауыз, т.б. 4. Жұмсақ дәрілік формула.

Рецептпен боса тылу ережелері: Rp.: Unguenti Novocaini 5% Da Signa: Rp.: Streptocidi 2,5 Albucidi 5,0 Vaselini ad 50,0 Misce,fiat unguentum Da Signa:

Пасталар - PASTAE (Pasta, Pastae) Пасталар – құрамында ұнтақтәрізді затраты 25%-дан кем және % жоғары емс жақпа майлардың бір түрі. Пастаны дайындау барысында ұнтақтәрізді затратдың мөлшерін әдетте қажетті деңгейге дейін көтереді, ол үшін индифферентті ұнтақтарды қосады: цинк оксиді, тальк, крахмал, т.б. Рецептпен боса тылу ережелері: Rp.:Anaesthesini 2,5 Zinci oxydi 20,0 Vaselini ad 50,0 Misce. fiat pasta Dа Signa: Наносить на пораженные участки кожи. Rp.: Pastae Zinci 40,0 Da Signa:

Балауыздар - SUPPOSITORIA (Suppositorium, вин. п. - Suppositorium, Suppositoria) Балауыздар – бөлме температура сын да қатты және дене температура сын да еритін дозаланған дәрілік формула. Балауыздарды көбінесе зауыт-фабрикалық әдіспен дайындайды, кейде дәріханаларда да жасалуы мүмкін. Балауыздардың ректальды(suppositoria rectalia) және вагинальды(suppositoria vaginalia) түрлері ажыратылады. Балауыздар дәрілік затратдан және негізінен тұрады. Балауыздарды дайындау үшін алуан түрлі затрат негізі ретінде алынады; ең жақсы негізі ретінде какао майи(Oleum Cacao) сана лады. Вагинальды балауыздардағы дәрілік затратды жергілікті әрекеттерге, ал ректальды балауыздардағыны - резорбтивті әрекеттерге қолданады.

Қорытынды Сонымен, жалпы рецептура – фармакологияның бөлімі болып сана лады. Рецепттерді дұрыс жазылып, тиімді қолдануын тексеріп, бақылайды. Қандай да болсын рецептті жазу үшін міндетті түрде барлық белгілі дәрілік формулады ажырата алу қажет және олардың әрқайсысын қандай жағдайда қолдану тиімді екенін білу өте маңызды. Схондай-ақ, әрбір дәрігер, әсіресе фармацевт өз елінің фармакопеясында жазылған заңдылықтарды қатаң ұстануы тиіс!!!