Қарағанды мемлекеттік медицина университеті Морфология және физиология (гистология) кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Іштік. Іштік желы және оның туындылары. Орындаған: Толеутаев Мирас 1023 топ Жалпы медицина Тексерген: Кусаинова Б.С. Қарағанды 2018

Жоспар Ішастар Ішастарды ң құ рылысы мен қ ызметтері. Ішастар,оны ң туындылары. Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Ішастар,peritoneum, тұйық сірлі қап болып табылады, ол тек әйелдерде ғана жатыр түтігінің өте кішкентай іштік тесігі арқылы сыртқы ортамен қатынасады. Кез келген сірлі қап сияқты ішастар екі жапырақшалардан : 1. қабырғалық, peritoneum parietale 2.висцералды, peritoneum viscerale Біріншісі іш қабырғасын астарлайды, ал екінші жапырақша ішкі ағзаларды жауып, біраз жер бойы немесе түгелімен олардың сірлі қабығын түзеді.Екі жапырақша бір-бірімен тығыз жанасып жатады, ашылмаған іш қуысындағы олардың арасында, ішастар қуысы,cavitas peritonei, деп аталатын тар саңылау ғана жатады, ондағы сұйықтық шамбалы мөлшерде, сол арқылы олардың бетін ылғалдап, жылжуын жеңілдетеді. Операция кезінде, немесе, мәйітті ашқанда, немесе зиянды (патологиялық) сұйықтық жиналғанда екі жапырақша ажырайды да, ішастар қуысы езды-көпті көлемді қуысқа айналлоды. Қабырғалық ішастар іш жағынан тұтас қабатпен іштің алдыңғы және бүйір қабырғаларын астарлап, одна әрі көкет пен іштің артқы қабырғасына созылады.Ол бұл жердь ішкі ағзалармен кездесіп, оларға қайырылып, соларды жауып тұратын висцералды ішастарға тікелей ауысады.

Алдыңғы іш қабырғасының көп жерінде ішастарасты шелмайы нашар білінеді, бірақ төменде, regio pubica-да ондағы май мөлшері көбейеді, бұл жердь ішастар іш қабырғасымен бостау қосылып, соның себебіне несепқуық өзі созылған кезде ішастарды алдыңғы іш қабырғасынан алшақтатып, оның алдыңғы қабырғасы қасаға сүйектен шамамен 5-см-дей биікте ішастардың қатысынсыз іш қабырғасымен тікелей жанасады. Ішастар алдыңғы іш қабырғасының төменгі бөлігінде кіндікке, қарай түйісетін бес қатпар түзеді: біреуі тақ орталық кіндік қатпары, рlіса umbilicalis mediana, және екі жұп қатпар - рlісае umbilicales mediales және рlісае umbilicales laterales.Бұл аталған қатпарлар өрбір жағында шоп байрамы үстінде шоп өзегіне қатысы бар екі-екіден, шоп шұңқырларын fossae inguinales-терді бөліп шектейді. Шап байрамының медиалды бөлігі астында, fossa femorales бар, ол сан өзегінің ішкі сақинасына сәйкес келеді. Кіндіктен жеғары қарай ішастар алдыңғы іш қабырғасы мен көкеттен орақтәрізді байлам,lig.falciforme hepatis, түрінде бауырдың көкеттік бетіне ауысады, оның екі жапырақшасының арасының бос жиегінде бауырдың жұмыр байрамы, lig.teres hepatis (бітелген кіндік ванессы), орналасады.

Ішастар орақтәрізді байламның артында көкеттің төменгі бетіне бауырдың көкеттік бетіне бұрылып, бауырдың тәждік байрамын,lig.coronarum hepatis, түзеді, ол жиектері бойынша үшбүрышты байламдар,lig.triangulare dextrum et sinistrum, деп аталлоды. Ішастар бауырдың көкеттік бетіне онын төменгі жиегі арқылы висцералды бетіне иіледі; осы жердьн ол оң жақ үлестен оң жақ бүйректің жеғарғы шетіне келіп, lig.hepatorenale-ні түзеді, ол бауыр қақпасынан он екі елі ішектің жеғарғы бөлігіне,lig.hepatuodenale түрінде келеді.Екі байлам ішастардың дупликатурасы болып табылады, өйткені бауыр қақпасы аймағында ішастардың екі жапырақшасы кездеседі: біреуі-бауырдың висцералды бетінің алдыңғы бөлігіне қақпаға келетін, ал екіншісі - оның артқы бөлігіне келеді. Lig.һераtoduodenale мен lig.hepatogastricum бір-бірінің жалғасы бола отырып, екеуі кіші шарбыны,omentum minus, кұрайды. Асқазанның кіші иінінде кіші шарбының екі жапырақшасы ажырайды: бір жапырақша асқазанның алдыңгы бетін, екіншісі артқы бетін жабады. Асқазанның үлкен иінінде екі жапырақша қайтадан түйісіп, көлденең жиек ішек пен жіңішке ішекгің бөліктері алдында төмен келіп, үлкен шарбының omentum majus, алдыңғы табақшасын түзеді. Үлкен шарбының жапырақшалары төмен түсе, біршама биікітікте кері жеғары бұрылып, оның артқы табакшасын түзеді.Үлкен шарбының артқы табақшасын кұрайтын екі жапырақша көлденең жиек ішекке,colon transversum, жетіп және оның шажырқайымен бітісіп, соңғымен бірге артқа қарай ұйқыбезінің margo anterior-ына келеді; осы жердьн жапырақшалар ажырайды; біреуі - жеғары, екіншісі - төмен кетеді. Біреуі pancreas-тың алдыңғы бетін жауып, жеғары көкетке қарай шығады, ал екіншісі бездің төменгі бетін жаба, соlоn transversum-нің шажырқайына ауысады.Ересек адама үлкен шарбының алдыңғы жөне артқы табақшалары соlоn transversum-мен толық тұтасып кеткенде, tenia mesocolica-да ішастардың бес жапырақшасы: шарбының төрт жапырақшасы және ішектің висцералды ішастары бітісіп-өскен болады.

Ішастар Париетальды ішастар Ішек жағынан тұтас қабатпен іштің алдыңғы және бүйір қабырғаларын астарлап, көкетпен артқы құрсақ қабырғасына созылады. Висцеральды ішастар ішкі ағзаларды жауып, біраз жер бойы олардың сірлі қабықшасын түзеді.

Іш қуысындағы мүшелердің ішастармен жабылуына байланысыты келесі: Интраперитонеальды - мүшенің барлық жағынан жабылуын; Мезоперитонеальды - мүшенің іш жағынан жабылуы; Экстраперитонеальды - мүшенің бір жағынан жауып орналасуы.

Іш қуысы ішастарының туындыларына жекелеп талдау жасап, олардың топографиялық орналасу орнына және практикалық мәніне тоқталу үшін іш қуысын 3 қабатқа: Жоғарғы қабат - көкеттен тоқ ішектің көлденең жиек ішегіне дейін. Оның туындылары: 1.Қатпар; 2.Жалғамалар; 3. Шарбылар жатады. Ортаңғы қабат - тоқ ішектің көлденең жиек ішегіне кіші жамбас қуысына дейін. Оның туындылары: 1. Қалталар; 2. Қойнаулар; 3. Өзектер; 4. Шажырқай жатады. Кіші жамбас қуысына бөледі. Оның туындысы-ұңғыл. Ер адамарда ішастар тік ішектен несепқуықтың артқы бетіне қарай өтіп, тікішек қуық ұңғылын, excavatio rectovesicalis, құрады. Ал, әйел адамарда тік ішек пен несепқуықтың аралығында жатыр, uterus орналасқандықтан, ішастардың орналасуы өзгешелеу, әйел адамарда ішастар тік ішектің алдыңғы бетіне қарай өтіп, қынаптың, vagina, жеғарғы бөлігінң артқы бетін экстроперитонеалді жағдайда жауып, одна әрі жеғарғы көтеріліп, жатырды мезоперитонеалді жатыр түтігін, tuba uterina интраперитонеалді, аралығында тік ішек жатыр ұңғылын, excavatio rectouterina, құрап, несепқуыққа қарай бағыт аллоды.

Ішастар қ уысыны ң же ғ ар ғ ы қ работы Үш қапқа бөлінеді bursa һераtіса, bursa pregastica және bursa omentalis. Бауыр қабы, burse һераtіса, бауырдың оң жақ үлесін қаусырып, bursa pregastrica-дан lig.falciforme hepatis арқылы бөлінеді, ол арт жағынан 1іg. соrоnаrіum һераtіs арқылы шектелген. Bursa һераtіса қабында, бауыр астында, бүйрекүсті безімен қоса оң жақ бүйректің жеғарғы шеті орналасқан. Асқазаналды қабы,bursa pregastrica, бауырдың сол жақ үлесін, асқазанның алдыңғы бетін және көкбауырды қамтиды; бауырдың сол жақ үлесінің артқы жиегімен тәждік байламның сол бөлігі өтеді; көкбауыр жан- жағынан ішастармен жабылған, тек қақпа аймағында ғана ішастар асқазанға өтіп, Ііg. gastrolienale және көкетке lig.phenicolienale-ні түзеді Шарбы қабы,bursa omentalis, асқазан мен кіші шарбының артында жататын ішастардың жалпы қуысының бөлігі болып табылады. Кіші шарбының,omentum minus, құрамына, этап көрсетілгендей, ішастардың екі байрамы: бауырдың висцералды беті мен кақпасынан асқазанның кіші иініне келетін 1іg. һераtоgаstricum және бауыр қакпасын раrs superior duodeni-мен қосатын 1іg. һераtоduodenale, енеді. 1іg. һераtоduodenale жапырақшалары арасында жалпы өт түтігі (оң жағынан), жалпы бауыр артериясы (сол жағынан) және қақпа ванессы (артында және осы кұрылымдар арасында), сендай-ақ лимфа тамырлары, түйіндері мен нерв тер өтеді.ІІІарбы қабының қуысы ішастардың жалпы қуысымен тек біршама тар шарбылық тесік,foramen epiploicum, аркылы катынасады.

Foramen epiploicum үстіңгі жағынан бауырдың кұйрыкты үлесімен, алдынан - 1іg. һераtоduodenale-нің бос жиегімен, астынан - он екі елі ішектің жеғарғы бөлігімен, артынан - осы жердьн өтетін төменгі қуыс венаны жработын ішастар жапырақшасымен, ал сырттау жағынан - бауырдың артқы жиегіне оң жақ бүйрекке ауысатын байламмен, 1іg. һераtоrenale, шектеледі. Шарбы қабының тікелей шарбылық тесікке жанасатын және 1іg. һераtоduodenale артында орналасқан бөлігі кіреберіс – vestibulum bursae omentalis деп аталлоды; ол жеғарғы жағынан бауырдың кұйрықты үлесімен, ал төменгі жағынан duodenum және pancreas-тың басымен шектелген. Шарбы қабының жеғарғы қабырғасын бауырдың кұйрықты үлесінің төменгі беті кұрайды және processus papillaris қаптың ішінде ілініп түрады. Шарбы кабының артқы қабырғасын түзетін ішастардың париеталды жапырақшасы осы жердь орналасқан қолқаны, төменгі курс венаны, ұйкыбезін, сол жак бүйрек пен бүйрекүсті безін жауып тұрады. Раnсrеаs-тың алдыңғы жиегіне ішастардың париеталды жапырақшасы Раnсrеаs-тан шығып, mesocolon transversum-ның алдыңғы жапырақшасы немесе дәлірек айтқанда, алдыға және төмен созылып, шарбы қабының төменгі кабырғасын түзе, mesocolon transversum-мен тұтасып кеткен үлкен шарбының артқы табақшасы ретінде төмен қарай созылады.Шарбы қабының сол жақ кабырғасын көкбауыр байламдары: асқазан-көкбауыр, lig.gastrolienale және көкет-көкбауыр, Ііg. phrenicosplenicum түзеді.

Үлкен шарбы,omentum majus,алжапқыш сияқты соlоn transversum- не төмен қарай салбырап, біраз жерінде жіңішке ішектің бөліктерін жауып тұрады. Ол табақшалар түрінде түтасып кеткен төрт ішастар жапырак- шаларынан түрады. Үлкен шарбының алдыңғы табақшасын ішастардың екі жапырақшасы түзеді, олар асқазанның үлкен иініне төмен қарай шығып, соlоn transversum -ның алдынан өтіп, олармен бітісіп-тұтасады және ішастардың асқазаннан соlоn transversum-ге ауысатын бөлігі, асқазан-жиек байрамы, Іig. gastrocolicum, деп аталлоды.Шарбының аталған екі жапырақшасы жіңішке ішек бөліктерінің алдында қасаға сүйектері деңгейіне дейін дерлік түсіп, содна соң олар шарбының артқы табақшасына қайырылады, сондықтан үлкен шарбының бүкіл қработы төрт жапырақшадан тұрады; жіңішке ішек бөліктері мен үлкен шарбы жапырақшалары қалыпты жағдайда бітісіп кетпейді. Шарбының алдыңғы табақшасы мен артқысы арасында жеғарыда шарбы қабы қуысымен жалғасатын саңылау тәрізді қуыс болады, алайда пересек адама жапырақшалар әдетте бір-бірімен бітісіп кетеді де, сол себепті үлкен шарбының қуысы көп жерінде бітеліп қаллоды. Қуыс кейде пересек адама да асқазанның үлкен иініне үлкен шарбының жапырақшалары арасында біраз жерге созылады.

Oртаңғы қработы Егер үлкен шарбы мен көлденең жиек ішекті жеғары қарай көтерсек, ішастар қуысының ортаңғы қработын көруге болады. Шекара ретінде бүйір жақтарынан жеғарылаған және төмендеген жиек ішектерді және ортасында жіңішке ішектер шажырқайын пайдаланып, оны төрт бөлімге бөлуге болады: Іштің бүйір қабырғалары мен соlоn asendens және descendens арасында оң жақ және сол жақтағы бүйір өзектер,canales laterales dexter et sinister, орналасады; жиек ішек қаусырған кеңістік жіңішке ішектің жеғарыдан төмен және солдан оңға қарай қиғаш өтетін шажырқайы арқылы екі шажырқай қойнауына, sinus mesentericus dexter және sinus mesentericus sinister бөлінеді. Шажырқай, mesentericum, ішастардың екі жапырақшасынан тұратын қатпар болып табылады, ол арқылы жіңішке ішек іштің артқы қабырғасына бекиді. Іш қабырғасына бекитін шажырқайдың артқы жиегі шажырқай түбірін, rаdіх mesenterіі, құрайды. Ол біршама қысқа ( см), ал оның жіңішке ішектің мезентериалды бөлігін (jejunum және ileum ) қамтитын қарама-қарсы бос жиегі осы екі бөлімнің ұзындығына тең келеді.

Шұңқырлары он екі елі ішектің аш ішекке ауысатын жерінде кішкене шұңқырлар-ұңғылдар,recessus duodenalis suporior et inferior, түзіледі. Бұл шұңқырлар оң жағынан он екі елі - аш ішек иілімімен,flexura duodenojejunalis, сол жағынан - ішастар қатпарымен, рlіса duodenojejunalis тектелген, бұл қатпар иілімнің шекесіне іштің артқы қабырғасына, ұйқыбезі денесі астынан өтеді және онда v. mesenterica inferior орналасады.Жіңішке ішектің тоқ ішекке ауысатын аймағында екі шұңқыр бар: recessus ileocaecalis inforior et superior олар ileum-не caecum-нің медиалды бетіне өтетін рlісае ileocaecalis-тің жеғарғы және төменгі жағында орналасады. Ішастардың қабырғалық жапырақшасында саесиm жататын ойыс соқыр ішек шұңқыры деп аталлоды да, соқыр ішек пен іlеum-нің таяу жатқан бөліктерін жеғары тартқанда байқаллоды. Бұл кезде түзілетін ішастардың m iliacum пен caecum-ның латералды беті арасындағы қатпары рlіса caecalis деп аталлоды. Кейде, саесum-нің артындағы соқыр ішек шұңқырында, іштің артқы қабырғасы мен соlоn ascendens арасында жеғары қарай созылған recessus retrocaecalis-ке апаратын кішкене тесік жатады.Сол жағында recessus intersigmoideus бар; бұл шұңқыр, сигматәрізді ішектің шажырқайын жеғары қарай тартсақ оның төменгі (сол жақ) бетінде байқаллоды.

Төменгі қабат. Кіші жамбас астауы қуысына түсіп, ішастар оның қабырғалары мен онда жатқан ағзаларды, соның ішінде несеп-жыныс ағзаларын жауып жатады, сондықтан бұл жердьгі ішастардың ағзаларға қатынастары жынысқа байланысты. Сигматәрізді ішектің жамбастық бөлігі мен тік ішектің жеғарғы бөлігі барлық жағынан ішастармен жабылған және шажыркайы бар (интраперитонеалды орналасқан). Тік ішектің ортаңғы бөлігі тек алдыңғы және бүйір беттеріне ғана ішастармен жабылған (мезоперитонеалды), ал төменгі бөлігі ішастармен жабылмаған (экстраперитонеалды). Ішастар еркектерде тік ішектің алдыңғы бетіне несепқуықтың артқы бетіне ауысып, несепқуықтың артында орналасқан тік ішек-қуық ұңғылын, ехсаvatio rectovesicalis-те түзеді. Әйелдерде несепқуық пен rectum арасында орналасқан және ішастармен жабылған жатыр жататындықтан жамбас астауындағы ішастардың желы басқаша болады.Осы себепті әйелдердін жамбас астау қуысында екі ішастар қалтасы: тік ішек-жатыр ұңғылы, excavatio rectouterina- rectum мен жатыр арасында және қуық-жатыр ұңғылы, ехсаvаtіо vesicouterina жатыр мен қуық арасында орналасады.

Пайдаланылған әдебиеттер А. Рақышев Адам анатомиясы 1 том Алматы 2004 ж. Ә.Б. Әубәкіров, Ү.Ж. Жұмабаев, Т.М. Досаев. Ф.М.Сүлейменова, Қ.Е.Сисабеков, М.З.Шайдаров Адам анатомиясы Астана Фолиант баспасы 2006 Жандар Керімбектің Ермаханы Алматы Ана тілі 1996.