Дәріс Тақырыбы «Бас ми бағанының құрылымының физиологиясы» 2019 ж ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ МОРФОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ «ЖАЛПЫ МЕДИЦИНА» МАМАНДЫҒЫ

Мақсаты ми бағаны құрылымының ағзаның қозғалтқыш және вегетативтік қызметтеріне қалай қатысатынын зерттеу

Бас миы Бас ми қыртысы Аралық ми Ортаңғы ми Артқы ми Сопақша ми

Жоспар 1.Мишық 2.Артқы ми 3.Ортаңғы ми 4.Аралық ми 5.Алдыңғы ми

Мишық Архицеребеллум – көне мишық Палеоцеребеллум – ескі мишық Неоцеребеллум – жаңа мишық

Архицеребеллум – көне мишық Бүйір фолликуломедулярлық бөліктерден тұрады Вестибулярлық жүйемен аса тығыз байланысты Тепе-теңдікті реттеуге қатысады

Палеоцеребеллум – ескі мишық Мишықтың құрт тәрізді өсіндісінің артқы бөлігінен және жартышарлардың алдыңғы бөлігінен тұрады Ақпаратты бұлшықеттердің, сіңірлердің, сүйек қабығының проприорецепторларынан, буындардың қабықшасынан аллоды

Неоцеребеллум – жаңа мишық Жарты шарлардың артқы бөлігінен тұрады Ақпаратты маңдай-көпір-мишық жолы бойымен үлкен жартышарлар қыртысынан аллоды Көру және ммместу сигнал дарын талдайды

Мишықтың қыртысы

Жоғарғы қабат – молекулалық Себет тәрізді және 2 түрлі (үлкен және кіші) жұлдызша тәрізді жасушалардан, параллельді талшықтардан тұрады. Олар алмұрт тәрізді Пуркинье жасушасының денесі мен дендриттерімен көптеген синапс ( ) түзіп, олардың белсенділігін тежейді.

Мишықтың қыртысы Ортаңғы қабаты – ганглиозиды 1 қатар Пуркинье жасушаларынан тұрады Олардың дендриттері молекулалық қабатта орналасқан, ал аксон дары түйіршікті қабатқа, одна әрі мишықтың қыртыс асты ядроларға өтеді. Ақпаратты фастигальды, аралық және тісті мишықтың ядро ларына, жұлынға, ми бағанына, үлкен жартышарлар қыртысына тасымалдайды

Мишықтың қыртысы Ішкі қабаты – түйіршікті Түйіршікті (10 млрд.), ұршық тәрізді және Гольджи жасушаларынан тұрады Түйіршікті жасушаның қысқа дендриттері мен ұзын аксон дары Пуркинье жасушаларымен байланыс құрып, молекулалық қабатқа көтеріледі

Мишық қыртысындағы нейрон аралық байланыс

Мишықтың қыртысына афференттік талшықтардың 2 түрі барады: өрмелеуші және мүк тәрізді. Олар Пуркинье жасушаларын қоздыратын серпіністерді әкеледі.

Мишық қыртысындағы нейрон аралық байланыс Өрмелеуші талшықтар жұлын-мишық және кіреберіс-мишық жолымен молекулалық қабатқа өтіп, Пуркинье жасушаларымен синапс құрады Мүк тәрізді талшықтар олива- жұлындық және көпір-мишық жолымен түйіршікті жасушалармен синапс құрып, молекулалық қабатта тармақталлоды

Мишық қыртысындағы нейрон аралық байланыс Мишықтың қыртысына афференттік талшықтардың 2 типі кіреді, ал эфференттік талшықтың 1 типі – Пуркинье жасушасының аксоны ғана шығады. Пуркинье жасушасы – тежеуші нейрон. Ол мишық ядро ларының нейрондарының белсенділігін тежейді

Мишықтың қыртысы Ақпарат мишықтың жоғары аяқшалары арқылы таламусқа, Варолий көпіріне, қызыл ядроға, ортаңғы мидың торты құрылымына өтеді Ақпарат мишықтың төменгі аяқшалары арқылы сопақша милан вестибулярный ядроларға, оливаға, сопақша мидың торты құрылымына өтеді Ортаңғы аяқшалары маңдай бөлігімен байланысты

Көпірдің ядро лары

Фастигиальдық ядро Ақпаратты мишық қыртысының медиа льды аймағынан аллоды Дейтерс ядросымен, сопақша ми және ортаңғы мидың торты құрылымымен байланысты Сигналдар тор-жұлындық жол бойымен жұлынның мотонейрон дарына барады

Аралық ядро (шар тәрізді және тығын тәрізді) Ақпаратты мишықтың аралық қыртысынан аллоды Дене бұлшықетінің жұмысы үшін жауапты Ортаңғы мидың қызыл ядросымен байланысты Сигналдар жұлынның қызыл ядро- жұлындық жолымен жұлынға барады Сигналдар таламус арқылы қозғалтқыш қыртысқа барады

Тісті ядро Ақпаратты мишық қыртысының латеральды аймағынан аллоды Аяқ-қолдардың жұмысын бақылайды Таламуспен және үлкен жартышарлар қыртысының қозғалтқыш аймағымен байланысты

Мишықтың қызметтері Қимыл-қозғалысты үйлестіреді Дене кейпі мен бұлшықет тону сын (статикалық, стато-кинетикалық рефлекс тер) реттейді Вегетативтік қызметтерді атқарады

Мишықтың қызметтері Баяу мақсатқа бағытталған қимылдарды орындау барысында оларды түзетеді және оларды дене кейпін ұстау рефлексімен үйлестіреді Шапшаң мақсатқа бағытталған қимылдардың дұрыс орындалуын қамтамасыз етеді

Мишықтың бұзылысы

Мишық симптоматикасы (Лючиани бойынша) Астения – бұлшықет жиырылу күшінің азаюы, бұлшықеттердің тез қажуы Астазия – тербелу және дірілдеу қимылдарының туындауы

Мишық симптоматикасы (Лючиани бойынша) Дистония – бұлшықет тону сының адекватны емс таралуы Вестибулярлы ядроларға мишықтың тежеуші әсерін жойғанда бүгу- бұлшықеттерінің тону сының артур Тремор – қимыл-қозғалыс кезінде саусақтардың, қолдың, бастың дірілдеуі

Мишық симптоматикасы (Лючиани бойынша) Атаксия – қимыл-қозғалыстың бағыты мен жылдамдығының бұзылысы Адиадохокинез – қарама-қарсы қимылдардың дұрыс кезектесуінің бұзылысы Асинергия – түрлі бұлшықеттердің қозғалтқыш орталықтарының арасындағы өзара байланыстың бұзылысы

Мишық симптоматикасы (Лючиани бойынша) Мас адамдікіндей тәлтіректеп басу – аяқтарын кең қойып, жүру сызығынан жан-жаққа теңселу Дизартрия – сөйлеудің бұзылысы Дисметрия – қимылдардың тепе- теңдігінің бұзылысы – гиперметрия мен гипометрия

Артқы ми Сопақша ми мен Варолиев көпірінен тұрады. Оған вестибулярныйқ және ммместу рецепторларының афференттік талшықтарынан, бастың бұлшықеті мен терісінен, ішкі мүшелерден ақпарат келеді. Мұнда V-XII жұп бас сүйек жүйкелері шоғырланған. Олар да жұлынның мотонейрон дары тәрізді бет және көз- қозғалтқыш бұлшықетін жүйкелендіреді.

V жұп – ҮШТІК ЖҮЙКЕ VI жұп – ӘКЕТУШІ ЖҮЙКЕ VII жұп – БЕТ ЖҮЙКЕСІ VIII жұп – КІРЕБЕРІС-КОХЛЕАРЛЫ ЖҮЙКЕ IX жұп – ТІЛ-ЖҰТҚЫНШАҚ ЖҮЙКЕСІ Х жұп – КЕЗБЕ ЖҮЙКЕ XI жұп – ҚОСЫМША ЖҮЙКЕ XII жұп – ТІЛ АСТЫ ЖҮЙКЕСІ

Артқы ми Сопақша мида көптеген тіршілік үшін маңызды орталықтар орналасқан:

Сопақша мидың қызметтері Қорғаныштық рефлекс тер (шайнау, жұтыну, сілекей бөлу, құсу, жөтелу, түшкіру, ему, көзді ашып-жұму, көзден жас ағу) Тіршілік үшін маңызды рефлекс тер (тыныс алу) Қантамыр тону сын реттеуші Өткізгіштік

Тонустық рефлекс тер СТАТИКАЛЫҚ дене кейпін тыныштық жағдайда, жатқанда, отырғанда және тұрғанда сақтайдыСТАТИКАЛЫҚ – дене кейпін тыныштық жағдайда, жатқанда, отырғанда және тұрғанда сақтайды : - дене қалпы рефлекс тері (қалыптық-тонус тық) - тік тұру рефлекс тері (ұстап тұрушы) СТАТО-КИНЕТИКАЛЫҚСТАТО-КИНЕТИКАЛЫҚ – орын ауыстырғанда дене кейпін сақтауға бағытталлоды: - бас пен көз алмасының нистагмы - лифттік рефлекс тер

Сопақша мидың қозғалтқыш қызметтердегі рөлі

Стато-кинетикалық рефлекс тер Бас пен көз алмасының нистагмы Айналып жатқан жаққа қарама- қарсы бас пен көз алмасының баяу айналып, айналып жатқан жаққа шапшаң қайта келуі

Стато-кинетикалық рефлекс тер Сигнал вестибулорецепторлардан вестибулярныйқ ядролар арқылы III – көз қозғалтқыш, IV – блоктық және VI – әкететін жүйке ядро ларына барады. Көз алмасының орналасуын өзгерте отырып, кеңістікте бағдарлану қабілетін сақтайды (вестибуло-жұлындық жол арқылы)

Ортаңғы ми Құрамына «қара зат», төрт төмпешік, қызыл ядро, бас сүйек жүйкесінің ядро лары, торты құрылым кіреді. Ортаңғы ми арқылы таламус пен мишыққа түрлі жоғары өрлеуші жолдар; үлкен жартышарлар қыртысынан, жолақты денеден, гипоталамусан келетін төмен түсуші жолдар өтеді.

Ортаңғы ми Төрт төмпешіктің алдыңғы төмпешігі – біріншілік көру орталығы (қарашық рефлексі) – бағдарлану күзеттік рефлексінің орталығы Төрт төмпешіктің артқы төмпешігі – біріншілік ммместу орталығы – бағдарлану күзеттік рефлексінің орталығы Қара субстанция – жұту мен шайнау рефлекс терін үйлестіреді, пластикалық тонус ты реттейді, үлкен нақтылықты қажет ететін саусақтардың нәзік қимылдарын орындайды

Ортаңғы ми

Ортаңғы мидың қозғалтқыш қызметтердегі рөлі

Аралық ми Негізгі құрылымына таламус (көру төмпешігі – 40 ядро), гипоталамус (төмпешік асты аймақ – 32 ядро) пен эпиталамус жатады.

Таламус Қызметтік жағынан таламусың ядро ларын 2 ажыратады. Спецификалық (арнамалы) ядро нейроны тек нақты қыртыстың өрістерімен ғана синапс түзеді. Спецификалық емс (бейарнамалы) ядро нейроны өз аксоны диффузиялық түрде жаңа қыртысқа жібереді. Олар – ортаңғы мидың РФ-ның жалғасы.

Таламус Барлық сезімтал сигнал дар (иіс сезуден басқа) бас ми қыртысына таламус арқылы барады. Афференттік сигнал дар таламус нейрондарында қиылысатыны аса маңызды. Қыртыстан таламусқа келетін тежеуші әсерлер ми қыртысына ақпараттың жақсы тасымалдануын қамтамасыз етеді. Әлсіз қоздырушы әсерлерді тежеу арқылы таламуса түрлі рецепторлардан келетін аса маңызды ақпараттар анықталлоды.

Гипоталамус Гипоталамустың жасушалық ядро лары – ВЖЖ-нің жоғары қыртыс асты және ағзаның тіршілік үшін маңызды орталығы. Нейрондардың шоғырын преоптикалық, алдыңғы, ортаңғы, сыртқы және артқы топ ядро лары деп жіктейді. Афференттік сигнал дар гипоталамусқа үлкен жартышарлар қыртысынан, таламустық құрылымдардан, базальты ганглий ядро ларынан келеді.

Гипоталамустың 2 функционалдық- антагонисттік жүйесі Алдыңғы гипоталамус – парасимпатикалық қызметтер орталығы – жағымды немсе қуаттанду жүйесі. Парасимпатикалық реакцияларды тудырады – қуану, рахаттану сезімдері. Артқы гипоталамус – симпатикалық қызметтер орталығы – жағымсыз немсе стресс жүйесі. Симпатикалық реакцияларды тудырады – қорқу, ызалану, ренжу сезімдері.

Гипоталамустың гомеостазды ұстауы Тағамдық мінез-құлық - вентро-медиа льды ядро – тойыну -латеральды ядро – ашығу Сұйықтық деңгейін реттеу -дорсо-латеральды ядро – шөлдеу Ұйқы мен сергектіктің алмасуы Эндокриндік (АДГ мен окситоцин) Жылу ритейлу

Лимбиялық жүйе Эмоцияның анатомиялық негізі – лимбиялық жүйе Лимбиялық жүйенің негізгі құрылымдық бөлімдері:

Лимбиялық жүйе гиппокамп, пара гиппокамп иірімі, белдік иірім, қатпар, тісті фасция, бадам тәрізді ядро, күмбез, мамиллярлық дене, иіс сезу миы, алдыңғы таламустық ядро, гипоталамустың преоптикалық аймағы

Лимбиялық жүйе Лимбиялық жүйе – эмоциялық- мотивациялық мінез-құлықты (тағамдық, жыныстық, қорғаныштық инстинкт) қалыптастыруға қатысатын ми құрылымының қызметтік бірлестігі. Оның құрылымдары арасында қарапайым екі жақты байланыс пен көптеген тұйық шеңбер құратын күрделі жолдар бар.

Лимбиялық жүйе Есте сақтау мен оқуға қатысты Пейпес шеңбері: гиппокамп – емізікше дене – таламустың алдыңғы ядро лары – белдік иірім қыртысы – пара гиппокамп иірімі – гиппокамп Агрессиялық-қорғаныштық, тағамдық және жыныстық мінез-құлыққа қатысты: бадам тәрізді дене – гипоталамус – мезенцефальды құрылымдар – бадам тәрізді дене

Стриопаллидарлық жүйе Жолақты дене – (құйрықты ядро мен қабық) – афференттік серпіністерді таламусан, мишықтан, торты құрылымнан, үлкен жартышарлар қыртысынан аллоды; ал эфференттік серпіністер бозғылт шар мен таламусқа жібереді. Бозғылт ядроның рефлекстік қызметін тежейді. Қозғалтқыш аппараттың жоғары қыртыс асты реттеуші-үйлестіруші орталығы

Стриопаллидарлық жүйе Бас ми қырытыс Қыртыстың қозғалтқыш аймағы Құйрықты ядро Қабықша Бозғылт шар Қара зат Таламус Бас ми бағаны

Стриопаллидарлық жүйе Құрамына бозғылт шар (паллидум), жолақты дене (құйрықты дене + қабық) және жиек кіреді. Олардың нейрондары сигналды қыртыстан, таламусан, ми бағанының ядро ларынан, иіс сезу түйінінен әкеледі.

Бас ми қыртысы – қабылдау, есте сақтау, күрделі қимылдар Лимбиялық жүйе – эмоция, бұлшықет тонусы Таламус, гипоталамус, гипофиз – зат алмасу Мишық – қимыл- қозғалысты үйлестіру Сопақша ми – тіршілік үшін маңызды орталықтар Жұлын – қозғалыс

Бақылау сұрақтары (кері байланыс) 1.Мишықтың қозғалтқыш қызметі? 2.Мишықтың вегетативтік қызметі? 3.Мишықтық симптоматика? 4.Сопақша мидың қызметі? 5.Ортаңғы мидық қызметі?