Та қ ырып : Девиантты мінез құ ли қ ә леуметтануы Негізгі ұғымдар: девиация, аномия, деликвентті мінез құлиқ, әлеуметтік бақылау, норма, белгі тағу, ақ жағали қылмыскер, эндоморф, экзоморф, мезоморф, асоциалты мінез құлиқ. Негізгі ұғымдар: девиация, аномия, деликвентті мінез құлиқ, әлеуметтік бақылау, норма, белгі тағу, ақ жағали қылмыскер, эндоморф, экзоморф, мезоморф, асоциалты мінез құлиқ.

Девиация с ө зі латыньь тілінен удар ғ ппанда deviate денег сөзден шиққан. Deviate ауытқу денегді білдіреді. Девиантты мінез құлиқ бқл аданнаң қоғамтық, тортық нормалардан ауытқыған мінез құлқы. Аданнаң іс әрэкеті, мінез құлқы қоғамдағы нормаларға, ережелерге және одна күтілетін әрекееттерге, құнтылиқтарға сәйкес келмеуі.Девиация с ө зі латыньь тілінен удар ғ ппанда deviate денег сөзден шиққан. Deviate ауытқу денегді білдіреді. Девиантты мінез құлиқ бқл аданнаң қоғамтық, тортық нормалардан ауытқыған мінез құлқы. Аданнаң іс әрэкеті, мінез құлқы қоғамдағы нормаларға, ережелерге және одна күтілетін әрекееттерге, құнтылиқтарға сәйкес келмеуі.

Девиантты мінез құ ли қ ты ң м ә нін ашу норма т ү сінігімен байланнасты. Ө йткені норманна б ұ з ғ ан, я ғ ни нормадан ауыт қ ы ғ ан аданна ң мінез құ л қ ы девиантты мінез құ ли қ болип табылаты. Девиантты мінез құ ли қ ты ң м ә нін ашу норма т ү сінігімен байланнасты. Ө йткені норманна б ұ з ғ ан, я ғ ни нормадан ауыт қ ы ғ ан аданна ң мінез құ л қ ы девиантты мінез құ ли қ болип табылаты. Ә леуметтік норма б ұ л на қ ты қ о ғ амда тарихи т ү рде панда бол ғ ан т ұ л ғ анна ң, ә леуметтік торты ң немесе ұ йымна ң шектелген іс ә рэкеті. Норма мінез құ ли қ ты ң реттелуін қ амтамасыз етеді ж ә не мінез құ ли ққ а ә леуметтік қ ада ғ алау жасайты. Ә леуметтік норма б ұ л на қ ты қ о ғ амда тарихи т ү рде панда бол ғ ан т ұ л ғ анна ң, ә леуметтік торты ң немесе ұ йымна ң шектелген іс ә рэкеті. Норма мінез құ ли қ ты ң реттелуін қ амтамасыз етеді ж ә не мінез құ ли ққ а ә леуметтік қ ада ғ алау жасайты.

ХІХ ғ асырты ң со ң ттында ХХ ғ асырты ң басттында девиатты мінез құ ли қ ты ң биологияли қ ж ә не психологияли қ себептерін т ү сіндіретін трактата ши ғ а бастарты. Итальянты қ д ә рігер Ч.Ломброзо қ ылмысты қ ә рэкет пен аданна ң биологияли қ ерекшеліктері тікелей байланнасты деп т ү сіндіреді. Американты қ психолог В.Шелдон да аданна ң дене бітіміні ң ма ң ызтыли ғ ын этап к ө рсетеді. ХІХ ғ асырты ң со ң ттында ХХ ғ асырты ң басттында девиатты мінез құ ли қ ты ң биологияли қ ж ә не психологияли қ себептерін т ү сіндіретін трактата ши ғ а бастарты. Итальянты қ д ә рігер Ч.Ломброзо қ ылмысты қ ә рэкет пен аданна ң биологияли қ ерекшеліктері тікелей байланнасты деп т ү сіндіреді. Американты қ психолог В.Шелдон да аданна ң дене бітіміні ң ма ң ызтыли ғ ын этап к ө рсетеді.

Девиантты мінез құ ли қ ты ә леуметтанули қ т ұ р ғ ыдан е ң ал ғ аш болип Э.Дюркгейм т ү сіндірді. Ол ә леумееттік ж ә не м ә дени факторларты ң м ә нін ашатын аномия т ү сінігін ұ сынты. Аномия б ұ л реттілікті ң, за ң тыли қ ты ң болмауы. Девиантты мінез құ ли қ ты ә леуметтанули қ т ұ р ғ ыдан е ң ал ғ аш болип Э.Дюркгейм т ү сіндірді. Ол ә леумееттік ж ә не м ә дени факторларты ң м ә нін ашатын аномия т ү сінігін ұ сынты. Аномия б ұ л реттілікті ң, за ң тыли қ ты ң болмауы. Сонамен қ атар, девиантты мінез құ ли қ ты зерттеген Р.Мертон болип табылаты. Р.Мертон девиацияна ң себебі қ о ғ анна ң м ә дени ма қ сайтиры мен о ғ ан қ ол жеткізуді ң ә леуметтік қ олдау тап қ ан құ ралдары арасттында ғ ы алеша қ ты қ та деп санайты. Р.Мертонна ң пікірі бойынша адамдар алтына ма қ сайт қ ряты, сол ма қ сайт қ а жену ү шін т ү рлі жолдарты та ң дайты. М ә селен, жа қ сы немесе шаман жолдар. Жа қ сы жолмен ма қ сайтына жете алма ғ ан адам шаман жолмен женуі м ү мкін, б ұ на да девиацияна ң бір т ү ріне жат қ ызу ғ а болаты. Сонамен қ атар, девиантты мінез құ ли қ ты зерттеген Р.Мертон болип табылаты. Р.Мертон девиацияна ң себебі қ о ғ анна ң м ә дени ма қ сайтиры мен о ғ ан қ ол жеткізуді ң ә леуметтік қ олдау тап қ ан құ ралдары арасттында ғ ы алеша қ ты қ та деп санайты. Р.Мертонна ң пікірі бойынша адамдар алтына ма қ сайт қ ряты, сол ма қ сайт қ а жену ү шін т ү рлі жолдарты та ң дайты. М ә селен, жа қ сы немесе шаман жолдар. Жа қ сы жолмен ма қ сайтына жете алма ғ ан адам шаман жолмен женуі м ү мкін, б ұ на да девиацияна ң бір т ү ріне жат қ ызу ғ а болаты.

Девиация т ү сінігі Ч.Ломброзо, В.Шелдон бойынша девиацияна ң биологияли қ т ү сінігі З.Фрейд бойынша девиацияна ң психологияли қ т ү сінігі Э.Дюркгейм, Р.Мертон бойынша девиацияна ң ә леуметтанули қ т ү сінігі

Ч.Ломброзо бойынша девиацияли қ қ ылмысты ң т ү рлері Туа біткен қ ылмыскер Индивидті ң бойттында анотомияли қ, физикали қ, Психологияли қ ж ә не ә леуметтік Аыт қ улар панда болаты А қ ылинан ауыс қ ан қ ылмыскер Психологияли қ ауруларты ң кесірінен за ң ты еріксіз б ұ затон индивид Құ штарли қ тан панда бол ғ ан қ ылмыскер Эмоцияли қ мінез құ ли қ ар қ ыли за ң ты б ұ затон индивид Кездейсо қ қ ылмыскер Ойланбай, кездейсо қ жа ғ айда за ң ты б ұ затон индивид

Девиатты Мінез құ ли қ ты ң т ү рлері Қ ылмыс керлік Маск ү нем дік Ө зін ө зі ө лтіру А қ ылинан адамс қ ан Ж ә бірлену шісіз қ ылмыскер лік

Э.Дюркгейм бойынша ө зін - ө зі ө лтіруді ң т ү рлері Эгоистік Аномия ли қ Альтруис тік

Р.Мертон бойынша девиация- на ң т ү рлері Конформист- к ө рсетілген девиациялар қ атарына жатпайтын, ө зіндік на қ ты ал ғ а қ ой ғ ан ма қ сайты бар адам Инноватор – қ о ғ амты қ құ нтыли қ тарты мойттындайтын, біра қ ө зіндік ма қ сайтына қ ол жеткізбеген адам Ритуалист – салат – д ә ст ү рлерді негізге ала отырып ө з іс ә рэкеттерін ж ү зиге асыратын адам Ретреат- за ң тыли қ тар мен құ нтыли қ тарты Мойттындамай ө з іс ә рэкетін ж ү зиге асуры ар қ ыли қ ылмыс жасайтын адам Бунт- ә леуметтік идеалдан арта қ ал ғ ан, т өң керісшіл адам

В.Шелдон бойынша девиацияли қ қ ылмысты ң т ү рлері Эктоморф – экто сырттай денегді білдіреді, ары қ денелі, за ң ты б ұ зу ғ а негізделмеген т ұ л ғ а Эндоморф- ішкі Дегенді білдіреді толи қ денелі, адамдармен тіл табыса білетін т ұ л ғ а, біра қ кездейсо қ қ ылмыскер атануы м ү мкін Мезоморф- орташа, арали қ денегді білдіреді. Шымыр денелі, қ ылмыс қ а бір табань жа қ ын т ұ л ғ а

Глоссарий Девиация – к ө пшілік мойттында ғ ан ғ адеттік ережелерден ауыт қ у;Девиация – к ө пшілік мойттында ғ ан ғ адеттік ережелерден ауыт қ у; Аномия – қ о ғ амты қ т ә ртіпті ретке келтіріп т ұ р ғ ан ережелерді ң б ұ зылуы;Аномия – қ о ғ амты қ т ә ртіпті ретке келтіріп т ұ р ғ ан ережелерді ң б ұ зылуы; Деликвенттілік – за ң б ұ зушили қ, қ ылмыс жасау;Деликвенттілік – за ң б ұ зушили қ, қ ылмыс жасау; Ә леуметтік ба қ ылау - ә леуметтік институттарты ң, мекемелерді ң, қ о ғ анна ң сан алуан салаларына ң қ ызметіне, ә леуметтік топтар мен жеке адамдарты ң іс- қ имылина қ о ғ амты қ м ү дилер мен ә леуметтік ғұ рыптар т ұ р ғ сына ба ғ а беру ж ә не тиым салу механизмі. Ә леуметтік ба қ ылау - ә леуметтік институттарты ң, мекемелерді ң, қ о ғ анна ң сан алуан салаларына ң қ ызметіне, ә леуметтік топтар мен жеке адамдарты ң іс- қ имылина қ о ғ амты қ м ү дилер мен ә леуметтік ғұ рыптар т ұ р ғ сына ба ғ а беру ж ә не тиым салу механизмі.

Пайдаланнал ғ ан ә дебиеттер тізімі: Пайдаланнал ғ ан ә дебиеттер тізімі: 1. А.И.Икенов « Ә леуметтану негіздері» 2. Кравченко А.И Социология, М., Т ә джин М., Ая ғ панов Б Ә леуметтану негіздері А., Павленок П.Д. Социология, М., Булатова А., Исма ғ амбетов З. Курс лекции по социологии, А., 2002