КРЕДИТ НАЗАРИЯСИ.

Презентация:



Advertisements
Похожие презентации
КРЕДИТ НАЗАРИЯСИ.
Advertisements

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI 303- TARIX GURUHI TALABASI SAIDMATOVA ZUHRANING IQTISODIYOT NAZARIYASI FANIDAN.
Транксрипт:

КРЕДИТ НАЗАРИЯСИ

Кредит зарурлиги ва мохияти Жамият фаолиятининг ута мухим жихати - бу ишлаб чи қ аришдир. Ишлаб чи қ ариш жараёнида и қ тисодий ресурслар ишлатилади, махсулотлар ва хизматлардан иборат хаётий неъматлар яратилади. Кредит товар-пул муносабатлари мавжуд шароитдаги такрор ишлаб чи қ ариш кредит муносабатлари вужудга келишининг табиий асоси ҳ исобланади. Ишлаб чи қ ариш фондларининг доиравий айланишидаги ва фондларнинг бир марта айланишидаги кийматнинг харакати киска муддатли кредит муносабатлари пайдо бўлишининг и қ тисодий асосидир. Кредит-бу ва қ тинча буш турган пул мабла ғ ларини маълум муддатга, хак тулаш шарти билан қ арзга олиш ва кайтариб бериш юзасидан келиб чи ққ ан и қ тисодий муносабатлар йигиндисидир.

Кредит зарурлиги ва мохияти Кредит и қ тисодий категория бўлиб, иштимоий муносабатларнинг аник бир кўриниши сифатида юзага чикади. Кредит хар кандай ижтимоий муносабат эмас, балки ижтимоий ишлаб чи қ ариш махсули, кийматнинг харакати, қ арз берувчи ва қ арз олувчи ўртасидаги и қ тисодий муносабатларни ифодаловчи категориядир. Кредитнинг мохияти унинг ичики белигларини очиб беришга каратилган. Кредитнинг мохиятини очиш - бу унинг сифатларини, кредитнинг мухим томонларини, унинг и қ тисодий муносабатлар тизимининг бир элементи сифатида курсатувчи асосларни билиш демакдир. И қ тисодий категория сифатида кредитнинг мохияти купгина и қ тисодчи олимлар томонидан урганилиб чикилган ва улар томонидан кредитнинг мохияти буйича фикрлар билдирилган. Кредитнинг мохиятини тушуниш учун аввалом бор, унинг таркиби нимадан иборат эканлигини тушуниб олиш зарур. Кредит муносабат бўлиши учун унинг зарур муносабатлари – кредитнинг объекти ва субъектини билиш зарур.

Кредитнинг асосий тамойиллари Кредит муносабатлари и қ тисодиётда мавжуд аник услубий асосларга таянади. Унинг асосий элементлари булган ссуда капитали бозори операциялари маълум тамойиллар асосида олиб борилади. Бу тамойиллар кредит ривожланишининг биринчи бос қ ичида кузга ташланган эди. Кейинчалик эса улар умумдавлат ва хал қ аро кредит конунчилигида яккол уз аксини топди. И қ тисодий категория сифатида кредит бир неча тамойилларга эга. Булар: 1.Кредитнинг кайтариб беришлилиги. 2.Кредитнинг муддатлилиги. 3.Кредитнинг таъминланганлиги. 4.Максадлилиги. 5.Тўловлилик тамойилларидир.

Кредитнинг кайтариб беришлилик тамойили Бу тамойил кредитнинг мустакил и қ тисодий категория эканлиги шартидир, кайтиб беришлик кредитнинг умумий белгиси ҳ исобланади, кайтиб беришлилик уз-узидан вужудга келмайди: у моддий жараёнларга, кийматнинг айланишини тугашига асосланади. Қ ийматни кайтарувчи харакатида хукукий томони ҳ ам мухимдир. Муайян бир муддатга бериладиган кийматга эгалик хукуки кредитордан қ арз олувчига утмайди. Қ арзга бериладиган киймат факат муайян бир муддатгина уз эгаси кулидан узоклашади, лекин эгасини узгартирмайди. Қ айтариб беришлилик объектив белги ҳ исобланади. Кредитни кайтариб беришлилик томони уни бош қ а и қ тисодий категориялардан, шу жумладан, молиядан фарк килиш имконини беради. Кредитдан самарали фойдаланиш асосидаги кайтариб беришлилик – бутун банк фаолиятининг марказий пункти ҳ исобланади.

Кредитнинг муддатлилиги тамойили Бу тамойил кредит берувчидан олинган кредитни уз ва қ тида кайтариб бериш муддатини, яъни кредитнинг кандай муддатга берилганлиги билан характерланади. Бунда шу муддатлилик тамойилига кура узок ва киска муддатли кредитларга булинади. Кредитнинг муддатлилик тамойили қ арздор учун кулай булган хар кандай ва қ тда эмас, балки кредит битимида курсатилган маълум муддатда кредитни кайтарилиши зарур эканлигини билдиради. Кредитнинг муддатлилиги хар иккала томон, кредитор ва қ арз олувчи учун мухимдир. Кредитнинг муддати буйича кредит шартномада курсатилган шартларнинг бузилиши натижасида қ арз берувчи қ арз олувчига и қ тисодий чораларни куллаш мумкин. Бу чоралар ҳ ам ёрдам бермаган холларда қ арз берувчи молиявий талабларни хужалик суди ор қ али ундириб олиши мумкин. Кредитнинг муддатлилиги келиб тушувчи бойликлар тежамли ва кайта ишлаш муддатига, ишлаб чи қ арилган махсулотни жунатиш муддатига, товарларни сотиш муддатига ва пировард натижада айланма фондларнинг доиравий айланишининг тезлигига богликдир.

Кредитнинг таъминланганлиги тамойили Бу таъмойил ёрдамида халк хужалигининг ривожланишида киймат ва моддий ишлаб чи қ ариш ўртасида бўлиши зарур булган пропорцияларнинг бир меёрда бўлиши таъминланади. Бу тамойилнинг асосий мохияти шундаки, бунда хужалик айланишида иштирок этувчи банк мабла ғ ларининг хар бир сумига муайян бойликларнинг бир суми карама-карши туриши керак. Банклар томонидан халк хужалиги тармо қ ларига берилган кредитлар тулик товар моддий бойликлари ва маълум харажатлар билан таъминланган бўлиши керак. Тармо қ ларга таъминланмаган кредитларнинг берилиши банк кредитларининг банкка кайтиб келмаслигига асос ҳ исобланади. Бу уз навбатида банкнинг ликвидлилигига ва пул муомаласига катта таъсир курсатади. Шунинг учун ҳ ам бозор и қ тисодиёти шароитида банклар томонидан бериладиган кредитларнинг товар моддий бойликлар ва харажатлар билан таъминланган бўлишига алохида эътибор берилмокда. Ҳ озирги шароитда бу жараённинг амалга оширилишини қ уйидагича ифодалаш мумкин. Хулоса қ илиб айтганда, кредитнинг таъминланганлик таъмойили қ арз олувчи узига олган мажбуриятларни бузиш шароитида қ арз берувчининг мулкдорлик манфаатларини химоя килишни таъминлайди ва узининг амалий аксини кредитни бирор гаров ёки молиявий кафолат асосида беришда топади. Бу умуми қ тисодиёт баркарорликка эришиш даврида айникса мухимдир.

Кредитнинг максадлилиги тамойили Бу тамойилнинг мохияти шундаки, қ арз олувчи томонидан олинган кредитлар аник бир максадни амалга оширишга йуналтирилган бўлиши зарур. Кредитнинг кайси максадга йуналтирилганлиги, масалан, товар моддий бойликлар сотиб олишга ёки бирор ишлаб чи қ ариш харажатларини қ оплашга ва хакозо аник бирор объектга максадли йуналтирилганлиги корхона билан банк ўртасида тузиладиган кредит шартномада курсатилган бўлади. Корхона олган кредитини факатгина кредит шартномада курсатилган ишни бажаришга сарфлаши керак. Бунда кредит муайян, аник объектга: ишлаб чи қ ариш харажатларига, ишлаб чи қ ариш захираларига, тайёр махсулотга, жунатилган товарларга, ҳ исоб-китоб хужжатларига ва хакозоларга берилади.

Тўловлилик тамойили Бу тамойил айланма фондларнинг доиравий айланишини, кенгайтирилган такрор ишлаб чи қ ариш жараёнини таъминловчи тўлов ресурслари суммасини аванслаштириш заруриятидан келиб чикади. Бу тамойилга асосан корхоналар фойдаланилган қ арз мабла ғ лари учун кредиторга фоиз шаклида тўловни ўтказадилар. Кредитнинг тўловлиги уни тулик суммада уз эгасига кайтарилишинигина эмас, шу билан кредит учун фоиз шаклидаги тўлов билан кайтарилишини ифодалайди. Демак, кредитор уз мабла ғ ларини хеч ва қ т уз хажмида кайтариб олиш шарти билан бермайди, бунда у мабла ғ ни қ арзга берганлиги учун муайян тўлов талаб килади. (фоизсиз имтиёзли кредитлар бундан мустасно). Кредитнинг тўловлилиги нафакат банклар фаолиятининг максадига, балки корхоналарнинг бевосита фойдасига боглик бўлади ва ижобий таъсир курсатади.

Кредитлашнинг «5 «С» лар коидаси» Кредитнинг самарадорлигини таъминлаш максадида дунёнинг ривожланган мамлакатлари амалиётида кредитлашнинг биз учун янги коидаси кулланилади. Бу коида кредитлашда «5 «С» лар коидаси» деб юритилади. «5 «С» лар коидаси» га асосан хар бир «С» буйича корхонанинг фаолияти тахлил килиб чикилади ва корхона фаолияти талабга жавоб берсагина корхонага кредит берилади. +оидага асосан «С» харфлари корхонанинг хужалик фаолиятини қ уйидаги жихатларини ифодалайди. Character – қ арз олувчининг характерини ба ҳ олаш, ҳ амда бозордаги обруси; Capacity – қ арз олувчининг бошлаган ишини охирига етказа олиш, тегишли даромад олиш, ҳ амда банк кредитларини кайтариб бериш кобилияти; Capital – қ арз олувчининг сармоясини етарлилиги; Conditions – шартлар. Бунда и қ тисодий мухим ва мазкур бизнесни ривожланиши назарда тутилади. Collateral – гаров (кафолат, кафиллик, сугўрта полиси, товар моддий бойликлар) ва бош қ алар. Шундай килиб банклар томонидан бериладиган кредитларнинг асосий тамойилларини қ уйидаги схемада курсатиш мумкин.

Кредит назариялари танқиди Турли даврлардаги яшаб ижод килган и қ тисодчилар кредитни и қ тисодиётда, ҳ амда такрор ишлаб чи қ ариш жараёнидаги урнига турлича ба ҳ о бериб келганлар, уларнинг айримлари кредитга юксак ба ҳ о берганлар, иккинчи гурух и қ тисодчилари уни урнини кейинги даражага қ уйиб келганлар. Кредит тугрисидаги назарияларни икки гурухга булинади. Уларнинг биринчиси кредитнинг натуралистик назарияси деб номланади. Бу назариянинг асосчилари бўлиб А.Смит ва Д.Рикардолар ҳ исобланадилар. Бу назарияга асосан кредитнинг а ҳ амияти пасайтирилади, яъни кредит факат жамиятда таксимланган капитални алохида ишлаб чи қ арувчилар ўртасида кайта таксимлаш шакли бўлади ва кенгайтирилган такрор ишлаб чи қ ариш омили була олмайди.

Кредит назариялари танқиди БУ НАЗАРИЯНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ Қ УЙИДАГИЛАРДАН ИБОРАТ: кредит моддий кийматликларни бир кулдан иккинчисига ўтказишда техник восита (курол) бўлиб ҳ исобланади ; кредит объекти бўлиб натурал (ишончсиз) ашёвий бойликлар ҳ исобланади; ссуда капитал хакикий капиталга тенглаштирилади ва уни харакати ишлаб чи қ ариш капитал харакатига мос келади; банклар моддий кийматликларни бир мулк эгасидан иккинчи мулкдорга ўтказиб берувчи воситачи сифатида иштирок этади.

Кредит назариялари танқиди Кредитни ролини (урнини) бурттириб курсатадиган назария бу- кредитни капиталини яратиш назариясидир. Бу назария асосчилари- инглиз и қ тисодчилари Дж. Ло (XVIII) ва Г. Маклеод (XIX) ҳ исобланадилар. Бу назариянинг негизи шуки-кредит хеч кандай ишлаб чи қ ариш жараёнига боглик эмас ва у и қ тисодиётда хал килувчи уринни эгаллайди. Улар кредитни пул ва бойликлар билан бир каторга куядилар. Капитални яратиш назариясининг асл маъноси буйича банклар кредитни бериш ор қ али капитал яратадилар, кредит хажми банкларнинг узлари ишлаб чи қ арадиган кредит сиёсатига боглик. Шунинг учун банклар канчалик чегараланмаган микдорда кредитни кенгайтиришлари ва бу йул билан ишлаб чи қ аришни кенгайтиришга асос яратишлари мумкиндир. Банклар «кредит фабрикаси» деган тушунча шу назария тарафдорлари томонидан вужудга келтирилгандир.

Кредит назариялари танқиди Кредитнинг капиталини яратиш назарияси тарафдорлари банклар томонидан берилаётган кредит хажми банк хохишига эмас балки, такрор ишлаб чи қ ариш жараёнининг объектив заруриятидан (хохишидан) келиб чикиши, ҳ амда кредитни хакикий капитал билан алмаштириб юборадилар. Кредитнинг бу назариясининг давомчилари бўлиб, австралия профессори И. Шуметер, немис банкири А. Тан ва инглиз и қ тисодчилари Дж. М.Кейнс ва Р. Хоутри ҳ исобланадилар. Шуметер ва Танлар банкларнинг куч- кудратини ошириб юборадилар, ва хеч кандай чегарасиз бериладиган кредитлар такрор ишлаб чи қ ариш жараёнини ҳ амда и қ тисодий усишнинг асосий капитали бўлиб ҳ исобланадилар деб карайдилар. Шунга кура бу карашлар кредитнинг «экспаицион кредит назарияси» номи билан оламга машхурдир. Ушбу назария ор қ али и қ тисодчилар мамлакатдаги инфлацияни окламокчи бўладилар.

Кредит назариялари танқиди Бирок кредитнинг бу назария буйича давомчиси булган Дж. Кейис узида керакли булган карашлардан яхши (ижобий) томонларини олган холда кредитни и қ тисодиётни тартибга солиш воситаси деб карайди ва исботлаб беради. Чунки банклар томонидан кредитлаш и қ тисодиёт талабига асосан берилиши, талаб ошса таклиф ҳ ам ошиши мумкинлигини эътироф этади. Бунга тарихий мисоллар етарли. Масалан, мамлакатда и қ тисодий ривожланиш ўзгариши натижасида кредитга булган талаб ҳ ам ошади ва аксинчадир. Кредитнинг ортикча бериб юборилиши бозор и қ тисодиёти шароитида кушимча кредитларнинг инфлациянинг вужудга келишига сабабчи бўлиб келиши мумкиндир.

КРЕДИТ НАЗАРИЯСИ Эътиборингиз учун рахмат!!!