Отдел образования администрации Мариинско-Посадского района МБОУ «Сутчевская СОШ» Конкурс мультимедийной презентации «Яковлев мăнукĕсем» Автор Тюмерова Татьяна, ученица 10 класса Апрель 2013

Чĕмпĕр чăваш шкулĕ чăвашсемшĕн пĕр вăхăтрах университет та, консерватори те, академи те… Г.Н.Волков Презентаци тытăмĕ Чĕмпĕр шкулĕ – халăх шкулĕ Чăваш алфавичĕ- çĕнĕ çырулăх пуçламăшĕ Чăваш ачисене -пĕрремĕш букварь Чĕмпĕр шкулĕнчен тухнă паллă çынсем Музыка –чăваш шкулĕнче Пĕтĕмлетÿ

Чĕмпĕр шкулĕ – халăх шкулĕ И.Я.Яковлев 1868ç. юпан 28-мĕшĕнче Чăваш тата вырăс ачисенчен учительсем хатĕрлемелли шкул уçнă,малтанлăха ку шкулта пурĕ те 4 ача çеç вĕреннĕ. Хăй И.Яковлев ку вăхăтра 20 çулта çеç пулнă.Çак шкул ачисем Яковлев студентăн стипендийĕ тата вăл ĕçлесе илекен укçа шучĕпе пурăннă. Чĕмпĕрти шкулçн сурчĕсен пĕри А.В.Рекеев- И.Я.Яковлевăн пĕрремĕш вĕренекенĕ 1878 çулта арсын ачасен училищи уçăлать 1878çултах (тата 10 уйăхран)- хĕрачасен Хĕрачасен училищинче малтан 11 хĕрача пулнă Арçын ачасен класĕ ĕç урокенче

И.Я.Яковлев тăрăшнипе революциччен хальхи Чăваш Республики территоринче 500 ытла шкул уçăлнă. Кунсăр пуçне И.Я.яковлев мари, мордва, удмурт шкулесем уçассинчен те аякра тăман Хутар шкулне уçни И.Я.Яковлев йĕркеленĕ шкул системипе, вĕрентÿ методикипе А.С.Будилович профессор тата вал вăхăтри Рассейан вĕрентÿ министрĕ В.Г.Глазов та интересленнĕ. Яковлева 1905ç. ятарласа патша салинчи Александрăн Çĕнĕ Керменĕнче иртнĕ тĕл пулăва йыхравланă,унта Яковлевпа 2- мĕш Николай патша калаçнă. Н.В.Овчинников укерчĕкĕ

Чăваш ачисене - букварь 1871с. В.А.Белинин тата С.Н.Тимрясов- Хусан университечен студенчесем- пулашнипе И.Я.Яковлев сене чаваш алфавиче йеркелеме тытанать.Сак есе керкунне веслет 1872 сулхи карлачра перремеш чаваш букваре пичетленет. 1873с алфавита сенетсе турлетне, унпа уса курса вырас азбукине кертне сене букварь каларна(«Букварь для чуваш с присоединением русской азбуки») Сене алфавит тивесепе сене чаваш сырулахе пусланса каять Сене букварь валли ятарласа И.Я.Яковлев 6 калав сырать. Каярахпа сенетсе каларна букварь валли К.В.Иванов укерчексем тавать И.Я.Яковлев каларна букварь сулсенче 33 хут пичетленет. И.Я.Яковлев ачасене валли калавсем сырас есе Чемпер шкуленче веренекенсене те явастарать Каярах Яковлев кусару есне аталантарать,Л.Н.Толстой калавесене тата Библие кусарас есе тытанать,медицина, агрономи есесемпе брошюрасем кучарса пичетлет

Чĕмпĕр шкулĕнчен тухнă паллă çынсем Хал ăх культурине чĕлхе урлă çеç çĕклеме пулать.. Г.Н.Волков Чĕмпĕр чăваш шкулĕнчен тĕрлĕ енлĕ аталаннă учительсем тухнă.6 çул хушшинче вĕсенчен пурте ял хуçалăх ĕçне те, тĕрлĕ ремеслана та, музыкăна та, ÿкерес ăсталăха та, литературăна та алла илнĕ. И.Я.Яковлев чăваш букварьне йĕркелени чăваш литературине çуралма та аталанма май панă. Чĕмпĕр шкулĕнчен паллă çыравçăсем тухнă: И.Иванов, И.Н.Юркин,М.Д.Трубина, К.В.Иванов… Чĕмпĕр шкулĕнчен паллă литература ĕçченĕсем кăна мар, математик та, чĕлхе тĕпчевçисем те,çар çыннисем те музыка ăстисем те тухнă:В.П.Пазухин- чăваш театрне йĕркелекенĕ,П.М.Миронов- историк, И.С.Космовский-çар çынни… М.Д.Трубина К.В.Иванов Чăвашсен паллă математикĕ Н.М.Охотников Чăваш чĕлхи тĕпчевçи Т.М.Матвеев

Музыка- чăваш шкулĕнче Хĕрсен училищин хорĕ Чăмпĕрти чăваш шкулĕн хорĕ Кафедра тата Троицкий собор хорĕсем хыççăн иккĕмĕш вырăнта тăнă. Ф.П.Павлов С.М.Максимов композитор «…çак пысăк, культурăллă ĕçе( музыкăна веĕрентессине) пуçарса яраканĕ-И.Я.Яковлев, çак ĕç çуралса тухнă йăва- Чĕмпĕр шкулĕ..» Ф.П.Павлов И.Я.Яковлев чăваш музыка культурин аталанăвĕ çине чăн-чăн аслă стратег пек пăхнă…чăваш сценине.эстрадине чăваш композиторĕсен оперисем йышанасси,чăваш симфонийĕсемпе ораторийĕсем янăрасси çинчен ĕмĕтленнĕ О.Ф.Крамер (вырăс композиторĕ) тăрăшнипе Яковлев симфони оркестрĕн пĕтĕм комплектне туянать, каярахпа çак оркестр «Русланпа Людмила», «Иван Сусанин» тата ыт произведенисене вылять. Ф.П.Павлов «Нарспи» поэма тăрăх опера лпртма тĕв тытать

И.Я.Яковлев –чăваш культурин аслашшĕ Халăхшăн пĕтĕм вăй-халне.чунне-юнне панă çын ĕмĕрлĕхех унăн асĕнче юлать. «И.Я.Яковлев- чăваш халăхне çутта кăлараканĕ», «Улăпла ывăл», «чăваш Прометейĕ»,«çырулахăмăр,чăваш культурин аслашшĕ ятсене чăннипех тивĕçлĕ. Чĕмпĕр шкулĕ- чăннипех культура вучахĕ. Çак шкулта учительсене ĕçе хăнăхтарнă çеç мар,ял хуçалăхĕнчи нумай-нумай кирлĕ ĕçсене пиçĕхтернĕ. Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче чăвашла тухнă кĕнекесем- илемлĕ литература,юрăсем, çĕр ĕçĕ,медицина çинчен вуншар кĕнеке чăваш ялĕсене саланнă, чăваш хĕрĕсем ал ĕçне тума- тĕрĕ тĕрлеме, çыхма- çĕлеме, арçын ачасем пăчкă- пуртăпа касма-тума, выльăх ĕрчетме, тырпул сад пахчи ÿстерме те кунтах вĕреннĕ. Чĕмпĕр шкулĕнченех паллă литература ĕçченĕсем, çар çыннисем, искусство çыннисем тухнă, хăйсен ăсталăхне халăх хушшинче сарнă. Халăхсем хушшинчи туслăх, культура кунтах аталаннă. Чĕмпĕр чăваш шкулĕ чăваш çыннине ытти халăхсемпе пĕр рете тăратнă- мухтава кăларнă. Вăй илтĕмĕр çĕнĕ тĕнче тумалăх, Çитетпĕр çутă ĕмĕтсем патне. Çапах нихçан,нихçан та манмĕ халăх Хăйне букварь тыттарнă çын ятне. А.П.Майраслов скульптури

Тест 1.И.Яковлев ҫ уралнă яла пĕлетпĕр ĕнтĕ. Кăнна Кушки ятлă вăл. Халĕ ҫ ак ял мĕнле республикăна кĕрет? Пушкăртстана Чăваш Республикине Тутар Республикине 2. Шкула вĕренме кĕриччен И.Яковлев мĕн ĕ ҫ лесе вăхăта ирттернĕ? 2. Шкула вĕренме кĕриччен И.Яковлев мĕн ĕ ҫ лесе вăхăта ирттернĕ? Пĕр пуян патĕнче чашăк-тирĕк ҫ уса пурăннă. Кĕт ӳ пăхнă. Атă-пушмак ăстине пулăшнă. 3. И.Яковлев ача чухне мĕнле ал ĕ ҫ тума вĕреннĕ? Сĕреке ҫ ыхма Чăпта ҫ апма Ҫ ăпата тума 4. Ача чухне И.Яковлева пĕр ҫ ын «Большой будешь человек. Далеко пойдёшь…»,- тесе каланă. Ҫ ак сăмахсене вăл ĕмĕрлĕхех ас туса юлнă. Камран илтнĕ вăл вĕсене? Чирк ӳ ре ĕ ҫ лекен пачăшкăран. Хăнана килнĕ пĕр вырăсран. Ватǎ чикан майринчен. 5. И.Яковлев вырăсла лайăх пĕлтĕр, вĕрентĕр тесе ăна усракансем мĕн тунă? Вырăсла вĕренекене киле пырса вĕрентмелле тун ӑ. Вырăс кил-йышне пурăнма ку ҫ арнă. Яланах вырăссем патне хăнана илсе ҫӳ ренĕ 6. Пăрăнтăк шкулĕнчен вĕренсе тухнă чухне И.Яковлева вырăс ҫ ырав ҫ ин мĕнле произведенине калаттарнă? И.Крыловăн «Шăрчăкпа Кăткă» юптарăвне. А.Пушкинăн «Ылтăн пулăпа пулă ҫ » юмахне. М.Лермонтовăн «Мцыри» поэмин пĕр пайне.

7. И.Яковлев хăй пурнă ҫ ĕнче чи малтан алла илнĕ професси? Пу ҫ лам ӑ ш класра вĕрентекен. Ҫ ĕр ви ҫ ев ҫ ĕ. Ҫ ырав ҫ ă 8. Гимнази пĕтерсен И.Яковлев университета вĕренме кĕрет. Х ӑ ш хулара? Хусанта. Чĕмпĕрте. Чул хулара. 9. И.Яковлев университетăн мĕнле уйрăмĕнче вĕренет? Ют чĕлхесен уйрăмĕнче. Математика уйрăмĕнче. Историпе филологи уйрăмĕнче. 10. «Если Пушкин называл Ломоносова первым русским университетом, то Яковлев с наименьшим правом может быть назван первым чувашским университетом », - мĕнле палл ӑ ҫ ын ҫ апла хакланă-ши халăхăмăра ҫ утта к ӑ ларакана? Н. Бичурин. П. Хусанкай. К. Иванов. 11. Шупашкарта асл ӑ пĕл ӳ паракан мĕнле вĕрен ӳ заведенийĕ И.Я.Яковлев ячĕпе хисепленет? Педуниверситет. Университет. Ял ху ҫ алăх академийĕ. 12. Яковлева чысласа лартнă палăк Шупашкарта ă ҫ тарах вырна ҫ н ӑ ? Наци библиотеки умĕнче. Маяковский ячĕллĕ библиотека ҫ ывăхĕнчи скверта. Крупская ячĕллĕ библиотека патĕнче.