2007-ci ilin dövlət büdcəsi şəffaflıq və səmərəlilik müstəvisində Azər Mehtiyev, Ekspert iqtisad jurnalı

cu illərdə ÜDM və büdcə xərclərinin artım templəri

Hökumətin büdcə xərcləmələrinə tələblər Effektivlik Cavabdehlik Şəffaflıq Hesabatlılıq

Azərbaycan 59 ölkə arasında 45-ci yerdədir Beynəlxalq Büdcə Layihəsi 2006-cı il üçün Açıq Büdcə İndeksi Beynəlxalq Büdcə Layihəsi 2006-cı il üçün Açıq Büdcə İndeksi

Azərbaycan dövlət büdcəsi haqqinda vətəndaşlarına minimal məlumat verən 13 ölkə sırasındadır

2007-ci ilin dövlət büdcəsinin müzakirəsi və təsdiqi Büdcə layihəsi Milli Məclisə Büdcə sistemi haqqında Qanunun müəyyən etdiyi müddətdə təqdim edilib; Yalnız qanun layihəsi mətbuatda dərc olunub (Büdcə sistemi haqqında Qanunun 14-cü maddəsinin tələblərinə əməl olunmayıb ); Büdcə gəlirləri ilə bağlı büdcə təsnifatına əməl olunmayıb; Büdcə xərclərinin yarıya qədərinin ətraflı tasnifatı verilməyib; Büdcə sənədləri MM-də yalnız I oxunuşda müzakirə olunub, II oxunuşa çıxarılan kimi dərhal təsdiq olunub; Büdcə qanunu 28 noyabr 2006-cı il tarixdə ölkə prezidenti tərəfindən təsdiq olunub Qanunun tətbiq edilməsi haqqında prezident fərmanı 22 dekabr 2006-cı ildə imzalanıb;

2007-ci ilin dövlət büdcəsi haqqında məlumatın yayılması Qanun və fərman dekabrın 23-də mətbuatda dərc olunub; Hələ indiyədək bu sənədlər Maliyyə Nazirliyinin saytına yerləşdirilməyib (sayta yalnız qanun layihəsinin ilkin variantı qoyulub); Qanunun 12-ci mаддяsində deyilir: Азярбайжан Республикасынын 2007-жи ил дювлят бцджясинин хяржляри функсионал вя игтисади тяснифатын параграфлары сявиййясиндя бу Ганунун ялавясиндя верилмиш мябляьлярдя тясдиг едилсин (?!); Fərmanın 4.3-cü bəndində Nazirlər Kabinetinə tapşırılır: Азярбайжан Республикасынын Игтисади Инкишаф Назирлийи вя Азярбайжан Республикасынын Малиййя Назирлийи иля бирликдя бу Фярманын жи бяндиндя (Дювлят ясаслы вясаит гойулушу) нязярдя тутулан вясаитин конкрет обйектляр вя истигамятляр цзря бюлэцсцнц бир ай мцддятиндя тясдиг етсин;

Büdcənin icrasına hazırlıq işləri Qanunun tətbiq edilməsi haqqında prezident fərmanından: 6.4. «Дювлят малиййя нязаряти щаггында» Азярбайжан Республикасы Ганунунун лайищясини цч ай мцддятиндя щазырлайыб Азярбайжан Республикасынын Назирляр Кабинетиня тягдим етсин ( Maliyyə Nazirliyinə tapşırıq ); 11. Азярбайжан Республикасынын Мцдафия Назирлийиня, Азярбайжан Республикасынын Милли Тящлцкясизлик Назирлийиня, Азярбайжан Республикасынын Дахили Ишляр Назирлийиня, Азярбайжан Республикасынын Фювгяладя Щаллар Назирлийиня, Азярбайжан Республикасынын Ядлиййя Назирлийиня, Азярбайжан Республикасынын Прокурорлуьуна, Азярбайжан Республикасынын Дювлят Эюмрцк Комитясиня, Азярбайжан Республикасынын Дювлят Сярщяд Хидмятиня, Азярбайжан Республикасынын Хцсуси Дювлят Мцщафизя Хидмятиня, Азярбайжан Республикасынын Назирляр Кабинети йанында Дювлят Фелдйеэер Хидмятиня тапшырылсын ки, щямин дювлят органлары цзря мадди-техники тяминат нормаларыны Азярбайжан Республикасынын Малиййя Назирлийи иля разылашдырмагла, цч ай мцддятиня щазырлайыб тясдиг олунмаг цчцн Азярбайжан Республикасынын Назирляр Кабинетиня тягдим етсинляр. 14. Азярбайжан Республикасынын Тариф (гиймят) Шурасына тапшырылсын ки, мювжуд мянзил-коммунал хидмяти тарифлярини вя хярж нормаларыны ики ай мцддятиндя тякмилляшдирмякля тясдиг етсин.

Büdcənin icrasına hazırlıq işləri «Азярбайжан Республикасынын 2007-жи ил дювлят бцджяси щаггында» Азярбайжан Республикасы Ганунунун тятбиг едилмяси барядя» Азярбайжан Республикасы Президентинин 2006-жы ил 22 декабр тарихли, 494 нюмряли Фярманынын ижрасыны тямин едилмяси щаггында Назирляр Кабинетинин 27 декабр 2006-жы ил тарихли 411с сайлы Сярянжамы 9. Азярбайжан Республикасынын Милли Банкына тювсийя едилсин вя Игтисади Инкишаф Назирлийиня, Малиййя Назирлийиня, Дювлят Эюмрцк Комитясиня, Дювлят Статистика Комитясиня тапшырылсын ки, юлкянин истещлак базарында инфлйасийа тясирли амиллярин йумшалдылмасы вя гиймят артымынын прогноз щяддя сахланылмасы мягсяди иля мцвафиг тядбирляр щяйата кечирсинляр вя нятижяси барядя щяр рцбдян сонракы айын 10-дяк Азярбайжан Республикасынын Назирляр Кабинетиня мялумат версинляр.

Büdcənin icrasına hazırlıq işləri Büdcə sistemi haqqında Qanunun 19.2-ci maddəsinə edilən əlavəyə (2-ci abzas) əsasən Büdcə ili ərzində vahid xəzinə hesabında olan vəsaitin qalığı (sərbəst qalıq) Maliyyə Nazirliyi tərəfindən idarə oluna və ya idarəetməyə verilə bilər. Sərbəst qalığın idarəetməyə verilməsi qaydaları Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilir. ( Qeyd: Qanuna dəyişiklik və əlavələr edilməsi haqqında Qanun 28 noyabr 2006-cı ildə prezident tərəfindən imzalanıb. NK isə müvafiq Qaydaları 6 aprel 2007-ci il tarixli 62 saylı Qərarı ilə təsdiq edib) 2006-cı il dövlət büdcəsinin icrasına dair hesabatda göstərilir ki, ilk dəfə olaraq,2006-cı il ərzində dövlət büdcəsinin xəzinə hesabının sərbəst qalığından 850,0 mln.ABŞ dolları məbləğində vəsait etibarlı idarəetməyə verilmişdir (?!) ki, nəticədə də dövlət büdcəsinin sair gəlirlərinə 4,8 mln.manat (5,5 mln.dollar) məbləğində vəsait daxil olmuşdur. ( 0,65 faiz??? ). Büdcə sistemi haqqında Qanunun 19.5-ci maddəsinin yeni redaksiyası....

Mexanizmlərin qeyri-dəqiqliyi Маддя 5. Азярбайжан Республикасында истещсал едилян вя гиймятляри тянзимлянян мящсулларын ихражы заманы мящсулларын контракт (сатыш) гиймяти иля (ихраж хяржляри чыхылмагла) юлкядахили топдансатыш гиймяти арасындакы фяргдян 25 фаиз щяжминдя йыьым мцяййян олунур. Маддя 6. Хам нефтин ихраж гиймяти 40 АБШ долларындан йухары олдугда, 40 АБШ долларындан 50 АБШ долларына кими олан щиссяйя 50 фаиз щяжминдя, 50 АБШ долларындан йухары олан щиссяйя ися 75 фаиз щяжминдя йыьым мцяййян едилир. Маддя 7. Бу Ганунун 5-жи маддяси иля мцяййян олунмуш йыьымлар дювлят бцджясиня, 6-жы маддяси иля мцяййян олунмуш йыьымлар ися Дювлят Нефт Фондуна кючцрцлцр. (2007-ci il dövlət büdcəsi haqqında Qanun) Vergi olmayan sair gəlirlər üzrə az icra ölkədə istehsal edilən və qiymətləri tənzimlənən məhsulların ixracı zamanı müqavilə qiyməti ilə ölkədaxili müəssisə topdansatış qiyməti arasındakı fərqdən dövlət büdcəsinə 25 faiz həcmində ödənişin tam təmin edilməməsi (?!) ilə bağlı olmuşdur. ( 2006-cı il dövlət büdcəsinin icrasına dair hesabat )

Dövlət büdcəsinin gəlirləri

Нефт эялирляри вя дювлят бцдъяси

Mənfəət vergisi Mənfəət vergisindən büdcəyə daxilolmalar – 2095,0 mln. manat və ya büdcə gəlirlərinin 39,3 faizi; Mənfəət vergisinin mln.manatı və ya 66,8 faizi ABƏŞ tərəfindən ödənilir; Bəs ARDNŞ ? Digər 8 iri vergi ödəyicisi? Digər yerli müəssisələr?

İri vergiödəyicilərinin büdcəyə töhfəsi İri vergi ödəyiciləri2006-cı ildə büdcəyə ödəmələri (mln.manat) Cəmi vergi gəlirlərində payı, %-lə Vergilərin yığım səviyyəsi, %-lə Vergi daxilolmaları, cəmi2664,7100 ARDNŞ700,726,245,1 Azəriqaz28,01,125,5 ADDY21,50,837,5 RİTN18,50,764,2 Azal18,30,718,1 Azərenerji15,50,65,9 Azərsu5,40,212,3 Azərikimya2,680,16,5 XDG1,50,0618,6 İri vergi ödəyiciləri üzrə cəmi 812,130,5

ARDNŞ-in büdcəyə töhfəsi 2004 – 384,5 mln.man – cəmi vergi gəlirlərində payı – 38,5 faiz 2005 – 542,1 mln.man - 38,1 faiz 2006 – 700,7 mln.man - 26,2 faiz Bundan: 157,2 mln.man – aksizlər ( Vergi Orqanları xətti ilə olan aksizlərin 95,9 faizi ) 96,8 mln.man - mədən vergisi ( bu vergi üzrə daxilolmaların 96,6 faizi ) Digər vergilər üzrə - ???

ARDNŞ-in töhfəsi ''Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı'' çərçivəsində gerçəkləşdirilən layihələrdə Dövlət Neft Şirkəti fəal iştirak edir. Eyni zamanda ''Bakı şəhərinin qəsəbələrinin 2006–2007-ci illər üzrə sosial- iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair tədbirlər Proqramı''nın da həyata keçiriməsində ARDNŞ üzərinə mühüm vəzifələr düşür. Ölkə başçısı tərəfindən tapşırılmış vəzifələrin (?!- A.M) icrasına yüksək məsuliyyətlə yanaşan ARDNŞ rəhbərliyi respublika miqyaslı sosial- iqtisadi proqramların gerçəkləşdirilməsinə öz dəyərli töhfələrini verməkdədir. Belə ki, ötən il Lənkəranda və Naxçıvanda müasir tələblərə cavab verən Regional Müalicə-Diaqnostika Mərkəzləri, Əli-Bayramlıda 35 mənzilli yaşayış evi, Bakıda, Mərdəkanda 1200 yerlik məktəb binası, Bakıxanov qəsəbəsində 400 kubmetrlik 3 ədəd su hovuzu və s. tikilib istifadəyə verilmişdir. Bərdə, Qazax, Zaqatala, Əli-Bayramlı, Qəbələ, Quba və Gəncədə beynəlxalq standartlara cavab verən müalicə- diaqnostika mərkəzlərinin və digər obyektlərin inşası uğurla davam etdirilir. (14 mart 2007) Ölkənin ən ucqar bölgələrində Dövlət Neft Şirkəti öz vəsaiti hesabına beynəlxalq standartlara cavab verən müasir məktəblər inşa edir. Şirkətin planlarına bölgələrdə 14 müalicə-diaqnostika mərkəzinin, olimpiya idman komplekslərinin, su və qaz kəmərlərinin, yol və körpülərin, qazanxanaların tikintisi daxildir. (8 may 2007)

ARDNŞ-in töhfəsi ARDNŞ-nin yeni ofis binasının (70 mərtəbəli) arxitektur konsepsiyası müəyyənləşib (30 aprel 2007) Ölkədən kənarda NEZ-lər qurur; Türkiyənin ən böyük kimya şirkəti olan PETKİMin özəlləşdirilməsi üzrə müsabiqədə iştirak edir; Və s.

Hesablama Palatasının rəyi ARDNŞ-də vergilərin hesablanması və ödənilməsi mexanizminin qiymətləndirilməsinin analitik təhlili Şirkətin tərkibinə müxtəlif xarakterli fəaliyyət sahələrinin daxil olması və onun mürəkkəb idarəetmə strukturuna malik olması səbəbindən başa çatdırılmamışdır. (HP-nın 2006-cı ildə fəaliyyəti haqqında hesabat, səh.28) 2006-cı ildə vergilərin yığım səviyyəsi iri vergi ödəyiciləri üzrə belə olub: RİT Nazirliyi - 64,2%, ARDNŞ – 45,1%, ADDY – 37,5%, Azəriqaz – 25,5%, XDG – 18,6%, Azal- 18,1%, Azərsu – 12,3%, Azərikimya – 6,5%, Azərenerji – 5,9%. (Mənbə: HP-nın 2006-cı ildə fəaliyyəti haqqında hesabat, səh.27)

Dövlət büdcəsi xərclərinin quruluşu Funksional bölmələr üzrə xərclər Dövlət büdcəsinin xərcləri, cəmi 100 Ümumi dövlət xidmətləri 11,312,411,19,29,39,110,68,8 Müdafiə 12,713,213,111,111,613,416,913,9 Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-müdafiə və prokurorluq 9,710,710,19,810,49,67,47,8 Təhsil 23,823,120,51919,617,412,612,8 Səhiyyə 5,35,24,84,54,95,44,34,7 Sosial müdafiə və cocial təminat 18,218,120,417,315,714,299,3 Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahədə fəaliyyət 2,7 2,5 2,41,81,6 Mənzil və kommunal təsərrüfatı 2,422,12,4 1,81,61,7 Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi 4,44,24,94,34,14,53,52,6 Cənaye, tikinti və faydalı qazıntılar 3,83,53,78,36,67,623,327,5 Nəqliyyat və rabitə 0,92,93,6 4,44,52,20,8 İqtisadi fəaliyyətlə bağlı sair xərclər 0,1 0,311,92,3 0,2 Əsas bəlmələrə aid edilməyən sair xərclər 4,71,92,976,67,84,58,3

2007-ci il dövlət büdcəsi xərclərinin quruluşu

2007-ci il dövlət büdcəsinin investisiya xərclərinini bölünməsi (1546,5 mlyn.man.) Nəqliyyat Nazirliyi – 279,1 mln.man (Yollar – 263,75 və Dəmir yolu- 15,35) Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – 59,65 mln.man Səhiyyə Nazirliyi – 47,69 mln.man; Əlavə: Onkologiya Mərkəzi – 12,2 mln.man Gənclər və İdman Nazirliyi – 67,5 mln.man (Olimpiya Komp. – 30 mln) Təhsil Nazirliyi – 85,3 mln. man Fövqəladə Hallar N – 65,0 mln.man İqtisadi İnkişaf N – 7,2 mln.man Maliyyə N – 6,0 mln.man ƏƏSMN – 10,9 mln.man Ədliyyə N – 16,0 mln.man Milli Təhlükəsizlik – 32,0 mln.man Müdafiə Sənayesi – 25,2 mln.man Prezident Aparatı – 40,9 mln.man Milli Məclis – 11,6 Bakı şəhər İH – 47,9 mln.man Metropoliten - 44,8 mln.man Meliorasiya və Su Təssərrüfatı – 71,7 mln.man Azal Konserni – 25,0 mln.manAzərsu – 65,8 mln.man Azəriqaz – 21,0 mln.man Azərenerji – 106,8 mln.man Bakelektrikşəbəkə - 27,9 mln.man Sumqayıt Elektrikşəbəkə - 7,0 mln.man

Problemlər.... Dövlətin (büdcə) investisiya fəaliyyəti qanunvericiliklə tənzimlənmir; Dövlət və dövlət müəssisələri arasında münasibətlərin qanunvericilik bazası işlənilməyib; Mərkəzləşdirilmiş və yerli xərcləmələrin dəqiq təsnifatı yoxdur;....

2007-ci ilin I rübündə dövlət büdcəsinin icrası ( min. man.) Xərc bölmələriTəsdiq büdcəİcrafərqfaiz XƏRCLƏRİN CƏMİ , , ,474,1 1 Ümumi dövlət xidmətləri , , ,496,0 2 Müdafiə , , ,450,8 3 Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq , , ,881,1 4 Təhsil , , ,284,9 5 Səhiyyə , , ,663,4 6 Sosial müdafiə və sosial təminat , , ,4145,9 7 Mədəniyyət, incəsənət, informasiya, b- tərbiyəsi və digər sahədə fəaliyyət , , ,083,2 8 Mənzil və kommunal təsərrüfatı , , ,552,3 9 Kənd təs.,meşə təs-tı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf münitin mühafizəsi , , ,374,2 10 Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar , , ,955,8 11 Nəqliyyat və rabitə 9 222,36 848, ,374,3 12 İqtisadi fəaliyyət 2 536,920, ,90,8 13 Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər , , ,558,3