М ұғ алімі: Нуртазаева А. Б Орында ғ ан: Ас қ анбек С. Институт: ПСМИиК Маманды ғ ы: 5 в Алматы-2014 жил
Б.з.д. 2 мыңжилдықтың алғашқы ширегі бітер кезде Волга мен Алтай арасында мал шаруашилығымен айналасқан адамдар қола уужасауды меңгерді. Мыс пен қалайсының қосындысы қола. Оңтүстік Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново селосынан қола дәуірі ескерткіштері алғаш рнет табылды. Оны 1913 ж. Б.Г. Андронов ашты. Ғылымда шартты түрде Қазақстан жеріндегі қола дәуірі ескерткіштерін Андронов ескерткіштері деп атайды. Бұл актауды ғылыми айналымға 1927 жилы С. А. Теплоухов енгізген жилы археолог М.П.Грязнов осындай қормоды Батыс Қазақстаннан да тапты. Андронов ескерткіштері Қазақстан, Орта Азия, Сібір жерлерінен табылып отыр.
Андронов мәденинеті шартты түрде үш кезеңге бөлінеді. Ерте қола б.з.д ғғ, орта қола б.з.д ғғ., кейінгі қола б.з.д ғ.ғ.. Андронов мәденинеті 8-9 ғасырға созылады (б.э.д ғ.). Андронов мәденинетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 жилы А.Я. Тугаринов ашты. Содан бері өткен уақыттың ішінде хорасан көп археологиялық материал жиналды. Бұл мәденинеттің ескерткіштерін кезендерге бөліп, топтассстыруды бастаған С.А. Теплоухов балды. Әсіресе, М.П. Грязновтың сіңірген еңбегі зорь, ол 30-жилдарда-ақ Андронов мәденинетінің тарихи құбылыс рнетіндегі сурнеттемсін уужасап берді және далалық қола дәуірінін хронологиялық үш кезеңін: алдыңғы, ортаңғы және соңғы кезендерін саралап берді. Кейін К.В. Сальников Орал сыртсының Андронов мәденинетіне хронология лык топтема фасады, оны бірінің орнын бірі басқан үш кезеңге бөліп, оларға шартты түрде мынадай атар берді:
Андроновты қ т ұ р ғ норды бас қ а тайпалардан айыратын м ә денинетті ң е ң басты этнографиялык белгілері : жерлицу ғ ұ рпы, геомнетрия лык ө рнегі бар балши қ қ ьш ысторды ң ө зінше бір жиынты ғ ы, мнеталл б ұ йымдорды ң т ү рлері болып табылады. Андронов тайпалары т ұ р қ ы ә р т ү рлі тассс қ оршаулар т ү рінде зиратар т ұ р ғ езды, олар тік б ұ рышталып, д өң гелекатей, сапа қ талып қ оршалатын балды. Кейде, ә сіресе Орал өң ірінде б ұ лорды ң орнына обалар ү йілді. Ө лген тайпалас адамдар ө ртелді, не ерекше ә діспен б ү йірінен жат қ ызылып, қ ол- ая қ тары б ү ктеліп, тассс та қ талардан сажал ғ ан «ж ә шікке» немсе қ азыл ғ ан т ө рт б ұ ришты ш ұңқ ыр ғ а салсынып жерленді.
Ө ліктер қ абырда баста рыба тыс қ а немсе о ң т ү стік- батыс қ а қ аратылып қ ойылды. Б ұ л о д ү ниимен байланыс уужасайтын құ дай ғ а қ арату денег ма ғ наны білдірді. М ә йіт б ү катей жат қ ызылды. Сондай-а қ м ә йітті ө ртеп жіберу де балды. Ол от қ а табынудан ши қ са керек. Ү й құ рылысы да құ рбанды қ шалудан бастал ғ ан. О ғ ан с ү т толы ыдыстар, б ұқ а не ба ғ лан шалун ғ ан. Тіпті балалорды да құ рбанды ққ а шал ғ ан, оны ү й едені астаны к ө м ген. Ү йді ң оша ғ ы отбассыны ң е ң қ асинетті жері балды.
Андроновшилар қ оныстары дала ө зендері мен оны ң жа ғ аларына егін, бау-ба қ ша салып қ оныстан ғ ан. Тары бот қ асы к ү йген құ мыралар табылды. Қ онысторды ң б ә рінен табыл ғ ан орта қ олжалар: д ә н ү ккіштер, келсаптар, ора қ тар мен тассс кнетпендер. Мал ө сіру ма ң езды р ө л ат қ орды. Негізгі тема ғ ы с ү т балды, с ү збе, ірімшік уужаса ғ ан, нет ө те аз бол ғ ан, оны мейрамдарда ғ анна, құ дай жолына құ рбанды қ уужаса ғ панда ғ анна пайдалан ғ ан. Негізгі мал қ ой, сиыр, жил қ ы. Жыл қ сыны ң ү ш т ұқ мы балды: биіктігі см., басы ү клен, қ алы ң балды жата ғ ан жил қ ы. Қ азіргі мон ғ ол жил қ сына ұқ саз. Шо қ ты ғ ы орташа не биік см-ге дейін салма ғ ы 350 килограмм ғ а дейін жнетнетін жил қ ылар. Асыл т ұқ моды биіктігі см., ая қ тары жі ң ішке, сымбатты, қ ой мойынды жил қ ылар. Олар со ғ ыс арба сына жегілнетін бол ғ ан. Андроновшилар мал ба ғ уды ң қ ыр-сырын жнетік ме ң гергендер балды. Олар д ү нии ж ү зінде ал ғ аш рнет малды қ олда ұ стауты енгізді. Қ ыста т ө лді жилы жердь ұ ста ғ ан, ол ү шін ү йді ң бір жа ғ ын қ оршап б ө ліп тассста ғ ан. Т ұ р ғ ын ү йлерге жал ғ аса мал қ ора салды. Андроновшилар қ ос ө ркешті бактриан т ү йелерін ө сірді. Ерте ж ә не орта қ ола кезе ң дерінде, я ғ ни б.з.д. І мы ң жилды қ басында андроновшилар отары қ ши балды. Аралас шаруашилы қ пен айналис қ ан. Малды ү й іргесіне ба ғ у н ә тижесінде жайылым тез туз ғ ан. Сонды қ тан жайлаулы қ т ә сілді ойлап тамады. Б ұ л к ө ктем, джаз айларында жастар мен ер адамдар алис жайылым ғ а малды айдар ә кнетсе, отбасылары егін ө сірумен айналисты.
Беғазы мәденинетіне жататын тарихи жәдігерлер арте замена, дәлірек айтқпанда, қола дәуірден жнеткен мұралар болып табылады. Мпандаты «Беғазы» денег актау сол жердьгі Беғазы тауына, Беғазы өзеніне байланысты қойылған. Дәндібай да жер актауы. Осы екі актау біріктіріліп, сол жердьгі ежелгі өркенинет қонысын «Беғазы - Дәндібай мәденинеті» деп атайды. Ерте дәуірдегі Қазақстанның тарихынан сыр қозғайтын «Беғазы - Дәндібай мәденинеті» Қарағанды облысындағы аудан орталығы Ақтоғай кентінен 40 шақырымдай жердь. Бұл тарихи мекенді зерттеп, оның ежелгі тарихмыз үшін маңызын айқындаған ғалым - әйгілі академик оқмысты, тарихши, этнограф Әлкей Марғұлан балды. Осы ғалым бастаған арнаулы археологиялық топ Беғазы - Дәндібай мекенін және 1952 жилдары жан-жақты зерттеді. Осы зерттеулер негізінде Қазақстан тарихы ғанна үшін емс, көне дәуірлердегі жалпы адамзат тарихы үшін маңезды ғылыми қорытындылар сабалды.
Беғазы - Дәндібай қонсынан табылған затар айғақталғпандай, бұл обалар біздің заманмыздан бұрынғы IX-IIX ғасырларға, яғни қола дәуірінің соңғы кезеңіне жататын мәденинетті сипаттайды. Академик Әлкей Марғұланның анықтауынша, Беғазы - Дәндібай мәденинетінің ерекшелігі - ескі қола мәденинетінің түрлері өзгеріп, соның негізінде оған ұқсамайтын жаңа мәденинет түрлері қалыптасссқан. Атап айтқпанда, билігі, діни сенімі, саяси әкімшілік орталығы, өндірісі мен өндіргіш күштері дамыған, алғашқы мемлекнеттік бірлестіктер құру деңгейіне көтерілген тайпалордың болғандығы анықталды. Беғазы - Дәндібай мәденинетін қалыптассстырған бұл тайпалар, ғалымдордың айтуынша, шиғысында Абыралы, Шыңғыс тауларына, батысында Ұлытауға дейінгі аралықты мекенденег.