Тақырыбы: Іс әрекет психологиясы, психологиядағы тұлға мәселесі Орындаған: Тарих-111 тобының 1-ші курс студенті Тексерген: Магитр Бисенова Ш

Іс-әрекет ұғымы психология саласындағы басты түсініктердің бірі. Іс-әрекетті психика дан, оның ғылыми зерттеу методологиясынан, психиканың панда болуы мен эволюция сына н, тұлға ұғымының түсіндірілуі мен оның психологиялық сипатының құрылым бөліктерінен ажырата қарастыру мүмкін емс. Алайда, іс- әрекет ерекше психологиялық шындық ретінде әлдеқейда тереңірек сипаттауды қажет ететін ұғым.

Ғылыми категория диалектикалық материализм философиясы негізінде құрылып, алғашқы түсіндірулері Л.С. Выготский ( ), С.Л. Рубинштейн ( ), А.Н. Леонтьев ( ) сынды кеңестік психолог тердің есімдерімен байланысты балды

Әрекет ұғымын өз тұрғысынан қарастыруға барлық белгілі психолог тер, көптеген әйгілі философ термин ХХ ғасыр методологтері кірісті. Іс-әрекет категориясы бірқатар теоретикалық пікірталастардың пәніне айналып, «түсіндіру принципі» ретінде танылды. Ол психиканы, мінез-құлықты, тұлғаны зерттеу «бірліктерінің» бірі болып қалыптасты. Іс-әрекет аясындағы жетекші психолог тердің методологиялық көз қарастарының көптүрлігіне қарамастан, бүгінгі күнгі іс-әрекет жайлы психологиялық анықтаманы аяқталған, мінсіз деп қабылдауға болмайды.

Іс-әрекеттің әлдеқайда аяқты психологиялық тұжырымын толықтыра және түрлендіре отырып, 1940 жылдың ортасында А.Н. Леонтьев жасаған. А.Н. Леонтьев бойынша іс-әрекет денегіміз, белгілі қажеттіліктерге жауап беретін, мотив терге бағынатын және адамның дүниеге денег өзіндік қатынасын іске асыратын белсенді процестер. А.Н. Леонтьев адамның кез-келген белсенділігін іс-әрекет деп атаған жоқ, тек тұлға, қажеттілік, мотив, мақсат, міндеттермен психологиялық байланыстағы, мақсатқа бағытталған белсенділіктерді ғана іс-әрекет деді.

Іс-әрекеттің психологиялық құрылымы Іс-әрекет үш қырлы анықталлоды, яғни бір уақытта үш кеңістікте іске асырылып, көрініс береді, ол: тұлға (іс- әрекет субъекті), объект (іс-әрекет пәні) және ішкі праксис (түрліше белсенді процесстер).

Іс-әрекеттің психологиялық құрылымын төмендегідей бейнелеуге болады: Қажеттілік Белсенділік Мотив Іс-әрекет Мақсат Әрекет Жағдай (міндет) Амал

Іс-әрекеттің психологиялық құрылымының аддитивтілік қасиеті ескерілмеген, яғни, қарапайым құраушы бөліктерінің қосындысы күрделі жүйе блогына пара-пар емс. Мысалы, мотив тердің қосындысы өзін іске асырушы қажеттілікке тең емс. Қажеттілік субъективті күй иесі ретінде қаллоды, ал бұл мотив тер қосындысында жоқ. Сонымен, қажеттілік адамды белсенді етеді. Бұл мүмкін полар іс-әрекетке денег психологиялық даярлық күйі. Адамда белсенділіктің болуы актуалданған қажеттілікті сандық, сапалық өзгертіп, болашақ іс-әрекетті түрліше деңгейде белсенді қылады. Бұдан, қажеттілік өзінің нақтылы пәні мен мотивін тамады. Ізденіс әрекеті қажеттілікті қанағаттандыратын нақты психологиялық іс- әрекетке айналлоды. Тәжірибеде іс-әрекет көпмотивті, кешенді болады.

Мақсат денегіміз, болашақ әрекет нәтижесін каналы түрде елестету. Бұл тұлғаның әрекет мәнін қабылдауы. Мысалы, саяхатқа астану үшін билет сатып алу керек, киімдерді жинап, межелі жерге жену қажет. Осылардың барлығы мотив тер аясына қатысты болғандықтан, алға қойылған және қабылданған мақсаттарға тұлғаның қол жеткізуі қажет. Әйтпегенде, олар субъект үшін мәнсіз полар еді.

Әрекет – мақсаты бағындыруға бағытталған іс-әрекеттің бір бөлігі, бірлігі. Саналы аңғарылған мақсат - мақсатқа бағытталған әрекет болып табылады. Алайда, әрекет түрткісі мақсат емс, жалпы әрекет мотиві болады. Мақсат түрткі қызметін атқармайды, ол тек әрекетті орындайды және өзіне «бағындырады», яғни әрекетті бағыттайды, нәтижеге жетелейді. Сондықтан, мінез-құлықты талдау бары сында психологтің бұл кезіктіргені іс-әрекет пе, әлде әрекет пе екендігін, және, сәйкесінше, бұл процестердің мотивке, я мақсатқа бағынатындығын анықтауы маңызды.

Мотив пен мақсатың динамикалы қатынасы сана мен іс- әрекетті құрастырып, психологиялық маңыздылыққа ие. Біркелкі әрекет әр-түрлі іс-әрекеттің құрамына ене аллоды, ал бір мақсат – түрліше мотив терге жауап береді. Мотив мақсатқа тұлғалық баға, мәнділік береді, сол сияқты, әрекеттердің қосындысы да толық іс-әрекетті сипаттамайды. Бір ғана мотив әр-түрлі мақсатта көрінуі ықтимал, бұдан әрекет те, іс-әрекет те, тұлға да өзгереді. Мотив пен мақсатың бірігуі және сәйкесуі, іс-әрекет, мотивация, тұлға динамикасының кезеңі ретінде, тек «екінші роте» ғана мүмкін болады. Бұл мотивтің мақсатқа жылжуы аты белгілі феномен, мұнда бұрыннан белгілі мақсат өзбетті түрткі қызметін атқарады. Бұл мақсатың психологиялық статусының өзгерісі, іс-әрекеттегі жаңа мотивтің панда болуы, қалыптасуы.

Мақсат пен міндет, әрекет пен ямал арасында белгілі қатынас, әйтпесе екіжақты алмазу бар. Мотив дұрыс сөйлеу мен тәртіпке шақыру бары сында панда болып, танылмайды, ол тұлғаның өзіндік іс-әрекеті нәтижесінде туады. Мотив бұрынғы іс-әрекет бейнесін өзгерте кале, жаңа іс-әрекетке түрткі болады. Бұлардың барлығы тұтас тұлғада бірлесіп, панда болады және жоғалып кетеді, демиды не деградацияланады. Іс-әрекет қажеттіліктер, мотив тер мен мағына тәрізді тұлға бағыттылығының тәжірибелік, мінез-құлықтық көрінісі ретінде қызмет атқаратын өзінің иерархиялық жүйесін құрайды.

Психикалық әрекет түрлерін зерттеуде ерекше ұстанымды П.Я. Гальперин ( ) сипаттаған. Ол бағдарланушы әрекет ұғымын анықтап, оны психологияның ғылыми пәні ретінде қарастырған. Ерекше авторлық болжамға сәйкес, бағдарлану калесі қызметтердің іске асуан қамтамасыз етеді

дүниені тану немсе оның бейнесін құру; қажетті жауап әрекетін жобалау, оның ақылға қонымдылығын қамтамасыз ету; таңдямалы процесс бары сын басқару, немсе нәтиже мен жоспарды салыстыру.

Психиканың барлығы іс-әрекет негізінде ғана панда болмайды және тек іс-әрекет арқылы көрінбейді. Психиканың артында ми «әрекеті», жан «жұмысы» бар. Сонымен қатар дүниенің субъективті бейнесінің маңызды қырларының бірі - «зап шагу», субъективті күйзелу. Психикалық процестер тұтастай психикалық бейнелер құрылымынан ерекше өнім алуды қамтамасыз етеді. Психикалық күйлер мен психикалық қасиеттердің психикалық бейнелеуде ерекше нәтижесі жоқ. Олар адамның әлеммен қатынасын, дүниеге денег көз-қарасын, субъективті күйзелістерін, өзіндік тұрмыс-тіршілігін бейнелейді. Бұл әлемді және тұлғаны жоғары стыда бейнелеу. Бұл субъективті қайта жаңғырту, Адам мен Әлемнің тұтас психикалық бейнесі.

Назарларыңызға рахмет...!!!