Білім берудегі сыни т ұ р ғ ыдан ойлау О қ у ба ғ дарламасы ар қ ылы О қ у қ ызметіне сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ы қ палдастыру Эрик Рустен ж ә не Сьюзан. - презентация

1 Білім берудегі сыни т ұ р ғ ыдан ойлау О қ у ба ғ дарламасы ар қ ылы О қ у қ ызметіне сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ы қ палдастыру Эрик Рустен ж ә не Сьюзан Шуман – ЮСАИД/PAEM ж ә не МО

2 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң қ ызметі Тіл ү йренудегі сыни т ұ р ғ ыдан ойлау Математикада ғ ы сыни т ұ р ғ ыдан ойлау – Топология Ғ ылымда ғ ы сыни т ұ р ғ ыдан ойлау – Ұ ша қ тар, құ стар ж ә не ж ә ндіктер қ алай ұ шады?

3 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң келешегі сыни т ұ р ғ ыдан ойлау зерттеулері:

4 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң аны қ тамасы Орынды с ұ ра қ тар қ ояды Пайымдаулар мен д ә лелдерді ба ғ алайды Білім мен т ү сінікті ң кемшілігін қ абылдайды Ә уес қ ойлы қ Жа ң а шешімдерді іздейді Жа ң а біліммен белсенді б ө ліседі Пайымдауларды, болжамдарды ж ә не пікірлерді тексергісі келеді Сыни ойшылды ң кейбір қ асиеттері: Фактілер мен пікірлерді айыра біледі Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ө зін- ө зі ба ғ алауды ң ө мір бой ғ ы ү дерісі деп қ абылдайды Болжамдарды қ олдау ү шін д ә лелдер іздейді Біреуді ң пікірін ауыстыру ғ а дайын Рефлексивтілік Д ә лелдер іздейді Аны қ ты қ пен на қ тылы қ ты іздейді Бас қ аларды ң сенімдері мен пікірлерін қ абылдайды Ба ғ а шы ғ армас б ұ рын барлы қ факторларды ң ай қ ындалуын к ү теді О қ ыту ү дерісінен рахат алады Проблемаларды шешеді Са қ ж ә не белсенді қ ада ғ алаушы Сыпайылы қ

5 Пікірлер, к ө з қ арастар ж ү йесі болаша қ, ба ғ ыт Ойлау ма қ саты міндет, п ә н Шарттыбайланысж ә не салдарлары П ә н бойынша с ұ ра қ проблема, п ә н Т ұ жырымдама лартеориялар,аны қ тамалар, аксиомалар,за ң дар, қ а ғ идаттар, ү лгілер Болжалпрезумпция,лайы қ ты деп қ абылдау Т ү сіндіру ж ә не ой т ұ жырымы қ орытынды, шешімдер А қ парат деректер, фактілер, ба қ ылау, т ә жірибелер Ойлау элементте рі

6 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау ү лгісі сыни тұрғыдан ойлау дағдылары ТАЛДАУ ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ӨЗІН- ӨЗІ РЕТТЕУ БАҒА ТҮСІНДІРУ ҚОРЫТЫНДЫ сыни тұрғыдан ойлау

7 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң аны қ тамасы ж ә не сыни ойшылды ң сипаттамасы «Сыни тұрғыдан ойлау дәлелдерді (ақпаратты) немесе сөйлемдер мен пайымдауларды бағалаудың тәртіпке келтірілген ойлау қызметі болып табылады, бұл ұстанымдарды дамытуды және шешім қабылдауды бағыттай алады» Эннис (1992) Сыни тұрғыдан ойлау бұл сана шекаралары, сондай-ақ ойлау мүмкіндіктерінің кешені. «Сыни ойшылдар: фактілер мен пікірлер арасындағы айырмашылықты көреді; егжей-тегжейлі қадағалау жасайды; болжалдарды ашып, олардың терминдерін анықтайды; және сенімді логикалық және салмақты дәлелдер негізінде логикалық пайымдау жасайды. Эллис Д, 1997

8 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң болаша ғ ы Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау белгілі ретпен жасалатын ә рекеттерге емес, т ұ жырымдама мен қ а ғ идаттар ғ а негізделеді. Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау адам шынды ққ а не қ орытынды ғ а қ ол жеткізетіндігіне кепілдік бермейді. Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау б ұ л ұ за қ ү деріс ж ә не ә детте т ү пкі қ орытынды ғ а ә келмейді. Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау б ұ л к ү рделі ой е ң бегі. Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау б ұ л зерделеуге ж ә не жетілдіруге болатын (жетілдірілуге тиіс) зияткерлік шеберлік.

9 Деректер>> Даналы қ тізбегі Деректер >А қ парат>Білім >Даналы қ

10 О қ ыту болаша ғ ы Барлы қ о қ ыту/ойлау/ ұғ ыну: С ұ ра қ тардан ж ә не т ү сіну қ ажеттілігінен басталады ж ә не жал ғ аса береді; К ө з қ арастан ж ә не пікірлер ж ү йелерінен туындайды; Ма қ саттар мен п ә ндерден шы ғ ады, а қ паратты қ негізі бар; Т ү сіндіріп беруді қ ажет ететін деректерді /а қ паратты пайдаланады ж ә не б ұ л т ү сіндіру т ұ жырымдамадан, құ ндылы қ тардан, болжамдардан, алды ңғ ы білімнен, қ орытындылардан, қ ате т ү сініктерден ж ә не т.б. т ұ рады.

11 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау, креативті ойлау, проблемаларды шешу, ғ ылыми ойлау… Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау Креативті ойлау Ғ ылыми ойлау ж ә не ү деріс Проблемаларды шешу Шешім қ абылдау

12 Ойлау кезе ң деріні ң картасы Ғ ылыми ойлау Т ү сіну/теория Гипотеза Эксперимент (тер) Қ ада ғ алаулар Қ орытынды Креативті ойлау Бастап қ ы ө нім Креативті м ү мкіндіктер Метафоралар құ ру Сынау Өң деу Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау Сыни ба ғ а Ба ғ алау а қ параты Д ә лелдерді пайдалану ар қ ылы жасал ғ ан қ орытынды Дедукция – егер… онда Жа ң а өң делген болаша қ Шешім қ абылдау Негізделген шешім Н ұ с қ аларды қ арастыру Салдарларды ң болжамы Ұ тымды н ұ с қ аны та ң дау Проблемаларды шешу Е ң жа қ сы шешім Н ұ с қ аларды қ арастыру Салдарларды ба ғ алау Ұ тымды шешім та ң дау

13 Креативті ойлау

14 Проблемаларды шешу Проблема неде? (ша ғ ын проблемалар ғ а б ө лі ң із) Сіз не білесіз? Сізде қ андай ресурстар бар ж ә не олармен не істей аласыз? Қ андай шектеулерге кезікті ң із? Қ андай шешімдер болуы м ү мкін? (ми ғ а шабуыл) Ы қ тимал шешімдерді ба ғ алау. Дауды ң е ң жа қ сы та қ ырыбын та ң дау. Ұ тымды даулы шешімдерді сына қ тан ө ткізу. Н ә тижелерді ба ғ алау. Шешімдерді ө ндеу. Қ орытынды шешімді ұ сыну франк купюраны пайдаланып, ста қ анда ғ ы ба қ ыр 500 франкті б ө ліп алы ң ыз

15 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау неге соншалы қ ты ма ң ызды? О қ у ойлау дегенді білдіреді. Жаман ойлау дегеніміз - жаман о қ у. Жа қ сы ойлау дегеніміз - жа қ сы о қ у. О қ ып ү йренуге қ ажетті барлы қ мазм ұ н зияткерлікпен құ растырылуы керек. Еске са қ тау о қ у ЕМЕС.

16 Неге сыни т ұ р ғ ыдан ойлау соншалы қ ты ма ң ызды? О қ у, с ө йлеу, жазу ж ә не ты ң дау сия қ ты қ арым- қ атынас, о қ у мен білім беруді ң басты элементтеріні ң негізін қ алайды. Ә леуметтік ө згерістерде ма ң ызды р ө л ат қ арады. Бізге теріс ұғ ымдар мен со қ ыр нанымдарды ашу ғ а к ө мектеседі. Жартылай шынды қ, теріс ұғ ымдар мен алдаудан бостанды ққ а жол ашатын құ рал болып табылады. Ай қ ын болып к ө рінуі м ү мкін идеяларды бізді ң тексеруімізге ж ә не қ айта тексеруімізге қ арай бір к ө з қ арасты ө згерту ниетін ту ғ ызады. Мен білмеймін деген екі негізгі с ө зді айту ғ а тілек білдіріп, уа қ ыт б ө леді. Бізге факті мен пікір арасында ғ ы айырмашылы қ ты аны қ тау ғ а, орынды с ұ ра қ қ ою ғ а, толы қ қ ада ғ алау жасап, болжамдарды табу ғ а ж ә не оларды ң терминдерін ай қ ындау ғ а ж ә не салма қ ты логикалы қ д ә лелдер негізінде пайымдаулар жасау ғ а м ү мкіндік береді.

17 Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау неге соншалы қ ты ма ң ызды? Болаша қ о қ у ү шін ө здерін ұ йымдастыратын қ о ғ амны ң қ олында, … халы қ ты ж ұ мыспен толы қ қ амтуды қ алайтын, биiк табыстар ғ а ұ мтылатын ұ лттар ғ а білім мен да ғ дыларды [ойлауды] тек та ң даулылар ғ ана емес, ә р адам алуды к ү шейтетін саясатты дамыту қ ажет. Рэй Маршал ж ә не Марк Такер, Ө мір ү шін ойлау: Ұ лтты ң білімі ж ә не игілігі, Негізгі кітаптар. Нью Йорк

18 С ұ ра қ тар ж ә не сыни т ұ р ғ ыдан ойлау _____________ дегенде, Сіз не айт қ ы ң ыз келді? М ұ ндай қ орытынды ғ а қ алай келді ң із? М ә тінде не туралы айтылды? Сізді ң а қ параты ң ыз қ андай к ө зден алын ғ ан? Құ жатта ғ ы а қ парат қ андай к ө зден алын ғ ан? М ұ ндай қ орытынды жасау ғ а қ андай болжамдар ы қ пал етті? Сіздікі д ұ рыс емес деп болжа ң ыз. Қ андай ал ғ ышарттар болуы м ү мкін? Неге м ұ ндай қ орытынды жасады ң ыз? Бас қ а қ орытындыны ң қ олайлыра қ деректері бар ма? Б ұ л с ұ ра қ неге соншалы қ ты ма ң ызды? Сізді ң айт қ аны ң ызды ң барлы ғ ы шын екенін мен қ айдан білемін? Б ұ л құ былысты бас қ аша қ алай т ү сіндіруге болады?

19 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру СБТ (Сыныпты ба ғ алау техникасы): о қ ушыларды ң сыни т ұ р ғ ыдан ойлау қ абілеттерін қ ада ғ алау мен арттыру ма қ сатында сыныпта ү здіксіз ба ғ алау ж ә не рефлексияны пайдалану. О қ ушылардан т ө мендегі сия қ ты на қ ты с ұ ра қ тар ғ а жауап бере отырып, «бір минутты қ ма қ ала» жазуды с ұ ра ң ыз: Б ү гінгі саба қ та сіз ү шін не аса ма ң ызды болды? Б ү гінгі саба ққ а қ атысты қ андай с ұ ра қ сіз ү шін аса ма ң ызды болып табылады? Б ү гін о қ ы ғ аны ң ыз бас қ а саба қ тармен немесе мектептен тыс ө мірмен қ алай байланысты?

20 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Бірлескен о қ у: ү йретуші жа ғ дайларды ң құ рылымды қ тобына (2 немесе одан к ө п о қ ушы) о қ ушыларды б ө лу - сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды к ү шейтуді ң е ң жа қ сы т ә сілі. Бірлескен о қ у ортасында о қ ушылар мен о қ ытатын ү йлестірушілерді ң т ұ ра қ ты қ олдауы мен іс- ә рекеттері ар қ ылы, о қ ушылар белсенді сыни т ұ р ғ ыдан ойлау ғ а тартылады.

21 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру С ұ ра қ тарды пайдаланы ң ыз: Бір қ атар сапалы с ұ ра қ тарды қ оя білуге ү йрету сыни т ұ р ғ ыдан ойлауды ң ж ә не жа қ сы сыни ойшыл болып қ алыптасуды ң негізгі кілті болып табылады: Құ рдастардан екі жа қ ты жауап алу: ша ғ ын топтарда ғ ы о қ ушыларды ң жазбаша жауаптарына ба ғ ыт беру ү шін саба қ тан кейін с ұ ра қ тарды ң қ ыс қ а негіздерін ұ сыны ң ыз. О қ ырмандарды ң с ұ ра қ тары: О қ ушылардан о қ у ғ а берілген м ә тінге с ұ ра қ қ оюды ө тіні ң із ж ә не оларды сынып алдында қ ойы ң ыз. Сыныпта тал қ ылау ү шін бастама ретінде бірнеше с ұ ра қ ты та ң да ң ыз. Ашы қ с ұ ра қ тар: Тере ң о қ ыту с ұ ра қ тары: О қ ушыларды ң емтиханды қ с ұ ра қ тары: Блум таксономиясыны ң с ұ ра қ тары:

22 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Тапсырма жазу: бас қ алар ғ а арнал ғ ан талаптарды жазу, оны о қ ушы на қ ты ойластырады. С ұ ра қ тар ғ а негізделуі м ү мкін; Жеке, сондай-а қ топпен де орындау ғ а болады; Бірнеше құ рылымды пайдалану ғ а болады: салыстыру ж ә не қ арама- қ арсы қ ою, себеп пен салдар, д ә лелдер, ұ станымдар ж ә не т.б. Редакторлар ғ а хат (о қ ушылар ғ а ә рт ү рлі газет басылымдарыны ң редакторы не о қ ырманы болу ғ а м ү мкіндік беретін жа ғ дайлар) Зертханалар /сына қ тар туралы есептер

23 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Диалогтар/Пікірсайыстар: сыныпта тал қ ылауды ке ң інен қ олдануды ынтыландырады : Жазбаша диалогтар: О қ ушыларды ң ша ғ ын топтары жазбаша диалогтарды (ойындар, газет ма қ алалары ж ә не бас қ а) талдайды ж ә не диалогта ғ ы ә рт ү рлі к ө з қ арасты ай қ ындайды, негіздемедегі сы ң аржа қ пікірді, ма ң ызды д ә лелдерді, баламалы т ү сіндірулерді, фактілерді б ұ рмалау не қ ателерді іздейді. Ә р топ кімні ң к ө з қ арасы сенімдірек екенін іздейді ж ә не позицияларын қ ор ғ айды. Т ү пкілікті шешімнен кейін, ә р топ ө з диалогтарын ойнайды ж ә не ө з талдауын т ү сіндіреді. Жоспарсыз топты қ диалогтар/пікірсайыстар: Бір топты ң о қ ушыларына тал қ ылау кезінде ойнайтын (к ө шбасшы, а қ парат жеткізуші, пікір с ұ раушы немесе келіспеуші), р ө лдер ( ә детте олар қ абылдамайтын) беріледі. Қ ада ғ алаушы топтар ойлау, ба ғ алау ж ә не негіздеу да ғ дыларында теріс т ү сінілген қ атынастар мен қ ателерді ай қ ындай отырып, кім қ андай р ө л ойнайтынын аны қ тау ғ а ж ә не мазм ұ н ғ а этикалы қ енуін тексеруге тиіс.

24 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Эксперименттер ж ә не Дерек жинау ( ғ ылым мен математикада ғ ы сыни т ұ р ғ ыдан ойлау) Математика мен жаратылыстану ғ ылымы арасында байланыс табу - шрифт ; жай сандар; аудан мен к ө лемді есептеу; геометрия; температура ж ә не т ү с; биіктік, қ олды ң құ лашы мен басты ң к ө лемі; генетика; ұ шу ж ә не ә уе қ ысымы; ж ә не т.б. Статистика ж ә не а қ парат беру

25 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Екі ұ дайылы қ : Барлы қ а қ паратты факт ретінде енгізгенше, екі ұ дайы а қ паратты к ө бірек енгізі ң із. О қ ушылар ғ а на қ ты а қ парат берме ң із. Оларды ойлану ғ а м ә жб ү рлейтін даулы а қ парат бері ң із. Мазм ұ нды бір қ атар с ұ ра қ тар қ оя отырып ашу ғ а болатын детектив о қ и ғ асы ретінде ұ сыны ң ыз.

26 О қ ушылар ғ а білікті сыни ойшыл болу ғ а м ү мкіндік беру Тиімді ойлауды ң алты қ адамы Проблеманы аны қ та ң ыз. « Бізді ң алдымызда қ андай на қ ты с ұ ра қ т ұ р?» М ә нм ә тінін аны қ та ң ыз. «Б ұ л проблеманы қ андай фактілер мен м ә н-жайлардан к ө регу болады?» Та ң дауды санамала ң ыз. « Қ андай н ұ с қ алар шынды ққ а сияды?» Н ұ с қ аларды талда ң ыз. « Ә рекеттерімізді ң ұ тымды дамуы қ андай болма қ, б ә рі ескерілді ме?» А қ и қ ат себептерді ң тізімін жаса ң ыз. «Тап осыны неге та ң да ғ анымызды т ү сінейік?» Ө зін- ө зі т ү зету. «Жа қ сы, нені ескермедік, та ғ ы да бір рет қ арап алайы қ ?»

27 О қ у ба ғ дарламасында ғ ы сыни т ұ р ғ ыдан ойлау Жер ж ә не жаратылыстану ғ ылымдары Физика/Химия Математика География/Тарих Жауын-шашын ауыл шаруашылы ғ ына, тарих қ а, отарлау ғ а, экономика ғ а, білімге, саясат қ а қ алай ә сер етеді? Француз тілі (грамматика ж ә не ә дебиет) Екінші тіл

28 Қ атысушыларды ң практикалы қ саба қ тары: Екі адамнан т ұ ратын топтар Сыни т ұ р ғ ыдан ойлау элементтерін қ амтитын 20 минутты қ микро-о қ ыту практикалы қ саба ғ ын дайындау

29 Ұ сынылатын жоспарлау ү лгісі Қ ызметті ң атауы ж ә не т ү йіндемесі П ә н (дер); О қ ыту кезе ң і (дері) О қ ыту ма қ саттары мен о қ ыту н ә тижелері Ә дістер ж ә не Материалдар Талап етілетін ресурстар (уа қ ытты қ оса) К ү шейтілген ойлау да ғ дылары О қ ыту стратегиялары Сыни с ұ ра қ тар Қ ызмет/Саба қ О қ ушыларды ба ғ алау (м ұғ алім, жолдастары не о қ ушыларды ң ө здері) Қ ызметті сыныптан тыс жал ғ астыру Ойлау қ ызметіні ң жоспарына мыналар енуі м ү мкін: