Хәлдәр Һөйләмдә эш-хәлдең эшләнеү рәүешен, ва ҡ ытын, урынын, сәбәбен, күләмен, ма ҡ сатын һәм ниндәй шарттар ҙ а эшләнеүен белдергән эйәрсән ки ҫ әк хәл. - презентация

1 Хәлдәр

2 Һөйләмдә эш-хәлдең эшләнеү рәүешен, ва ҡ ытын, урынын, сәбәбен, күләмен, ма ҡ сатын һәм ниндәй шарттар ҙ а эшләнеүен белдергән эйәрсән ки ҫ әк хәл тип атала.

3 Хәлдәр рәүештәр ҙ ең һорауына яуап бирә: НИСЕК? Ҡ асан? Күпме? Ни өсөн? НИ сәбәпле?

4 Хәлдәр Рәүеш Шарт Ва ҡ ыт Кире Урын Сәбәп Күләм-дәрәжә Ма ҡ сат

5 Рәүеш хәлдәре Рәүеш хәлдәре эш-хәлдең эшләнеү рәүешен белдерәләр. Улар рәүештәр ҙ ән, урын-ва ҡ ыт, сығана ҡ килештәге исем, сифат, хәл ҡ ылым, алмаштар ҙ ан килә ала.

6 Рәүеш хәлдәре нисек? ҡ айһылай? ни рәүешле? һорау ҙ арына яуап бирә.

7 Күләм-дәрәжә хәлдәре Эш-хәлдең күләмен, күпме дәрәжәлә үтәлеүен белдергән хәлдәр күләм-дәрәжә хәлдәре тип атала.

8 Һорау ҙ ары Нисә ? Күпме ? Нисә тап ҡ ыр ? Ниндәй дәрәжәлә ?

9 Урын хәлдәре Урын хәлдәре эш-хәлдең урынын белдереп, ҡ ай ҙ а? ҡ ай ҙ ан? ҡ ай ҙ а са ҡ лы? ҡ ай ҙ ан алып? һорау ҙ арына яуап була.

10 Ва ҡ ыт хәлдәре Ва ҡ ыт хәлдәре, эш-хәлдең үтәлеү-үтәлмәү ва ҡ ытын белдереп, ҡ асан? ҡ асанға тиклем? ҡ асандан бирле? һорау ҙ арына яуап була.

11 Шарт хәлдәре Шарт хәлдәре, эш-хәлдең үтәлеү йәки үтәлмәү шартын белдереп, ни эшләһә ? ниндәй шартта ? һорау ҙ арына яуап була.

12 Сәбәп хәлдәре Сәбәп хәлдәре эш-хәлдең үтәлеү йәки үтәлмәү, булыу-булмау сәбәбен белдреп, ни өсөн? ниңә? нилектән? ни сәбәпле? һорау ҙ арына яуап булып килә.

13 Ма ҡ сат хәлдәре Ма ҡ сат хәлдәре эш-хәлдең ни өсөн, ниндәй ма ҡ сат менән үтәлеүен белдерәләр һәм ни өсөн? ниндәй ма ҡ сат менән? һорау ҙ арына яуап булалар.

14 Кире хәлдәр Кире хәлдәр эш-хәлдең кире шартын белдерәләр һәм ни эшләһә лә? ни эшләмәһә лә? нимәгә ҡ арама ҫ тан? һорау ҙ арына яуап булалар.

15 Һөйләмдә һөйләм ки ҫ әктәренең урынлашыу тәртибе

16 1.Эйә һөйләмдең башында, ә хәбәр а ҙ ағында килә: Артур бик иртә тор ҙ о. (С.Ағиш) 2.Аны ҡ лаусы аны ҡ ланыусы һү ҙҙ ең алдында килә: Беренсе һү ҙ ҡ ала советы депутаты Хәммит Ва ҡҡ асов ҡ а бирелде. (С.Ағиш.)

17 3. Һөйләмдә бер нисә тиң булмаған аны ҡ лаусы булғанда, улар ҙ ың аны ҡ лаусы һү ҙ гә мәғәнә яғынан я ҡ ыныра ҡ булғаны уның эргәһендә урынлаша, ҡ алғандары, аны ҡ ланыусыға мәғәнә я ҡ ынлы ҡ тарына ҡ арап, бер-бер артлы киләләр: Бе ҙҙ ең ба ҡ сала эре-эре тәмле еләктәр ү ҫ ә.

18 4. Тултырыусы менән хәлдәр, ғә ҙ әттә, эйә менән хәбәр араһында килә: Иртәнге саф һауа ҡ ыр ҙ ар ҙ ан төрлө тауыштар тул ҡ ынын алып килә. (З. Биишева.)

19 5. Һөйләмдең дөйөм мәгәнәһенә генә бәйләнешле эйәрсән ки ҫ әктәр һөйләмдең башында киләләр: Бөгөн көн бик иртә ҡ ы ҙҙ ыра башланы.

20 6. Логик ба ҫ ым төшкән һөйләм ки ҫ әктәре хәбәр эргәһендә килә: Иртәнге саф һауа төрлө тауыштар тул ҡ ынын ҡ ыр ҙ ар ҙ ан алып килә.

21 Ҡ абатлау өсөн һорау ҙ ар 1.Нимә ул хәлдәр? 2.Хәлдәр ҙ ең төр ҙ әрен һанап сығығы ҙ. Улар ҙ ың ү ҙ -ара айырмаһы нимәлә?