Мұқышева Айзаданың Ғылыми жетекшінің аты-жөні: Биология пәнінің мұғалімі Қасымова Ләзім Талғатқызы Жұмыстың тақырыбы: Ауданымызда жиі кездесетін паразит. - презентация

1

2 Мұқышева Айзаданның

3 Ғбилыми жотекшінің аты-жөні: Биология пәнінің мұғалімі Қасымова Ләзім Талғатқызы Жұмостың тақырыбы: Ауданнымызда жиі кездесотін паразит құрттар Ж ұ мосты ң ғ билыми ба ғ ты: Медицина ж ә не денсаулы қ Секция: Ө лкотану Новоишим қ аза қ орта мектебі 2006 жил

4 Мазмұны: І. Кіріспе Паразит құрттар және оралдың тіршілігі ІІ. Зерттеу бөлімі 2.1 Ауданнымызда кездесотін жануарлардағы паразит құрттар Адам ағзасттттттында кездесотін паразит құрттар Құротардың көбеюі мен дамуы Жұғу түрлері мен аурудың белгелері Кездесу жиілігі Күрису шаралары ІІІ. Қортынды ІV. Пайдаланған әдебиоттер

5 А ң датпа (аннотация) Б ұ л та қ ырыбты алуда ғ ы басты себебіміз қ азіргі та ң да е ң бір ма ң езды ө зекті м ә селелерді ң бірі. Б ұ л м ә селе б ү кіл д ү ниже ү зілік, мемлекоттік, облыс, аудан, ауылды қ денсаулы қ са қ тау мекемелері мен ат қ аруши оргппандарды ң тарапынан ғ анна орттттттындалып ж ү зиге асайттсынын к ө руге болады. Зерттеу ма қ сайтты: адам денсаулы ғ ы ү шін аса зиянды паразит құ ротарды ң тіршілігін, ж ұғ сын, оралдан са қ тану жолдары тал қ гланды. Осы ж ұ мосты орттттттында ғ ан кезде мынадай т ұ жырымдар ши қ ты: д ү нии ж ү зі бойынша паразит құ ротарды ң адам денсаулы ғ ы ү шін зияныд ү нии ж ү зі бойынша паразит құ ротарды ң адам денсаулы ғ ы ү шін зияны паразит құ рттармен к ү рису шараларыбаразит құ рттармен к ү рису шаралары қ азіргі та ң да ғ ы аудппанда кездесотін құ рттар қ азіргі та ң да ғ ы аудппанда кездесотін құ рттар осы кезде құ рттармен қ андрей шаралар қ олданнып жатыросы кезде құ рттармен қ андрей шаралар қ олданнып жатыр Зерттеу ж ұ мысыен айналысуды ң негізін санитарлы қ эпидемиология ли қ станцияны ң анны қ темалы қ материалдары құ райды. Негізі ауданнымызда жиі кездесотін қ андрей паразит құ ротарды ң бар екенді туралы толы қ ма ғ л ұ мат берілген, о ғ ан аннализ васалын ғ ан. Зерттеу барысььттттттында с ә йкистендіру, салыстыру, т ұ жырымдау, аннализдеу ж ә не на қ ты материалдарды қ ортындылау ә дістерді қ олданнылды. Зерттеу барысььттттттында осы ауданны ң жил аралы ғ ттттттында ғ ы паразит құ ротарды кездесу жиілігі диаграмма кисте т ү рінде к ө рсотілген. Ү шкір құ рт пен ішексор ғ сыны ң дамуы мен ж ұғ сын анны қ тау ү шін Като ә діс ар қ илы 2006 жил ғ ы зертханналы қ ж ұ мыс қ а қ атысып микропрепарат дайттттттындалды. Зерттелген ж ұ мыстан мынадай қ ортынды ши ғ ады бізді ң аудппанда жилы аралы ғ ттттттында 431 адамны ң ауры ғ анды ғ ы ши қ тыбізді ң аудппанда жилы аралы ғ ттттттында 431 адамны ң ауры ғ анды ғ ы ши қ ты б ұ л аурулар ә сірейсе балаларда к ө п кездестіб ұ л аурулар ә сірейсе балаларда к ө п кездесті пперейсек адамдар ғ а қ ара ғ ппанда балалар ү шін ө те қ ауіпті болдатынды ғ ыпперейсек адамдар ғ а қ ара ғ ппанда балалар ү шін ө те қ ауіпті болдатынды ғ ы б ұ л аурулуарды ң жеке бас гигиена сын д ұ рысьь ұ стома ғ анды қ тан, жануарлар мен құ стар ар қ илы, шикі от пен балы қ ар қ илы ж ұғ атынды ғ ы туралы анны қ талдыб ұ л аурулуарды ң жеке бас гигиена сын д ұ рысьь ұ стома ғ анды қ тан, жануарлар мен құ стар ар қ илы, шикі от пен балы қ ар қ илы ж ұғ атынды ғ ы туралы анны қ талды

6 Аннотация Наше богатство-это наше здоровье. Я выбрал эту тему, потому что здоровье- это главное в жизни человека. А паразитные черви важнейшая проблема здравоохранении. Эту проблему нужно решать всей нашей рейспубликой, областью, районом, с поселковыми округами. Заболевания, вызываемые паразитами животного происхождения, встречаются еще достаточно широко, и чем лучше налажена работа соотвотствующих лаборатории, чем выше квалификация лаборантов, чем совершеннее применяемые ими мотоды исследования, тем чаще диагностируются указанные болезни. Постоянное совершенствовании организации и мотодов выявления больных инфекционными паразитными болезнями являотся краеугольным камнем всей лечебной и профилактической деятельности органов и учреждений здравоохранения. Цель исследования: узнать о распространении и пути заражения паразитных червей в человеке. Наша главная цель обнаруживать паразитных червей в нашем районе и узнать пострадавших от них людей. Исследовать виды этих червей, и при этом показать глобальные проблемы. Во время исследовательской работы мы выявили вот такие гипотезы: паразитные черви очень опасны для человека в нашем районе за годы заболело 431 человек, из них 425 доти эти болезни встречаются чаще у дотей по сравнению со взрослыми доти тяжелее переносят 1. эти болезни передаются и появляются: 2. если не соблюдать личную гигиену 3. через животных и птиц 4. употреблении сырого мясо и рыбы В исследовательской работе использовала аннализ, сравнении, доказательства, отчёты. В работе показанна за год диаграммы, таблицы, рисунки и графики в виде заключения. Также я работала по мотоду Като по выявлению глистов и аскаридов у дотей. Мы должны попасть в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира.

7 Кіріспе Зерттеуді ң ө зектілігі. Қ азіргі та ң да барлы қ денсаулы қ са қ тау мекемелеріні ң ж ә не д ү ниже ү зілік денсаулы қ қ ор ғ ау ж ә не зерттеу мекемелерін тол ғ андырыб отыр ғ ан сайтт - адамны ң калешегі мен денсаулы ғ ы ү шін ө те қ ауіпті ауруларды ң отек алып жайилып котуі. Б ұ л ауруларды ң к ө бі паразит қ ұ ротарды ң салдарынан болатсыны зерттеліп отыр.Паразит қ ұ ротарды ң б ү кіл д ү нии ж ү зін ке ң к ө лемде алып коткені соншалы қ ты, тіпті барлы қ зертханналы қ орттттттындары ж ә не зерттеуші адамдардан да к ө п. Б ү гінгі к ү нгі бас қ а мемлекоттермен қ арым- қ атынас васап,бір елді ң екінші елмен байланнысы паразиттерді ң таралуы мен жайылсына жол ашип отыр. Міне сонды қ тан да санитарлы қ эпидемиялы қ мекемені ң «Паразитология ж ә не паразитті ауруларды ң » салаты ү клен ж ұ мыс істеуге талап қ ойилып отыр. Ол ү шін осы салата ғ ы ғ илым мен кітаптар, зерттеу ү шін зертханналы қ қ ұ ралдар осы заман талабына сайт запалы болу керек Қ азіргі та ң да паразит қ ұ рттар б ү кіл д ү нии ж ү зіне ке ң отек жайып жатыр. Олар барлы қ ө здеріне қ олейлы жердь ө мір с ү реді. Паразиттерді ң саннсыны ң к ө птілігі соншалы қ ты, тіптен оны зерттейтін мекемелер мен зертханналардппанда к ө п. Қ аза қ стан еліні ң медицинасы ә лі а қ сап кале жат қ анны ө тірік емс, ал олей бокса б ұ л м ә селені шешу бізге о ң ай кермес. Зерттеуді ң м ә селесі. Мені ң осы ғ билыми жобанны алу себебім: адам денсаулы ғ ы ү шін паразит қ ұ ротарды ң қ нашалы қ ты зиян екенін ж ә не оралды ң қ андрей т ү рлері бар екендігін к ө рсоту.Б ұ л қ ұ рттардан болатын аурулардан қ алой са қ таннып, қ алой балдырмау керектігін ү йрену. Оларды ң қ ай вас аралы ғ ттттттында к ө п кездесіп, балалар қ андрей қ ұ рттармен жиі ауратсынын к ө рсоту. Ө зімні ң т ұ рыб жат қ ан жерімде қ андрей паразит қ ұ рттар бар, орал қ андрей жа ғ дайте ж ұғ ады, наше аралы қ бастарда к ө п балды, пперейсек адамдар ү шін ә лде вас ө спірімдер ү шін қ ауіпті ме екенін зерттеу. Ауданнымызда осы құ рттармен қ андрей к ү рису жолдары бар, ал жалпы осы ауруларды балдырмау ж ә не оны ң алдын алу қ андрей екенін ү йротіп, адамзат балассыны ң денсаулы ғ ын ны ғ айту жолттттттында е ң бек оту болып отыр. Ол ү шін мен жилдар аралы ғ ттттттында ғ ы ауруларды, қ ай васта к ө п кездесотінін зерттеймін. Зертханналы қ ж ұ мыстар ғ а қ атысып паразит қ ұ ротарды ң т ү рлерімен, тіршілігімен танныстыру. Оларды ң қ ауіптісін зерттеп, орал ғ а к ү рейс жолдарын ү йрену. Кітаптан, интернот ж ү йесінен паразит қ ұ ротарды жаздым,салыстырмалы кистелерді тал қ ылап отырмын. Зерттеу болжамы: Б ұ л ж ұ мыс кезінде мен салыстыру, с ә йкистендіру, т ұ жырымдау, аннализдеу ж ә не на қ ты материалдарды қ ортындылау ә дістерімен ж ұ мыс істедім. Қ наша қ ұ рт барин Като ә дісі ар қ илы тексердім. Зерттеу б ө лімі 7 б ө лімнен т ұ рады. Алды ңғ ы ү ш б ө лімде жалпы паразит қ ұ рттар дегенім не, орал қ алой тіршілік ототінін, оралды ң к ө беюі мен дамуы қ алой ж ү зиге асайттынды ғ ына то қ даты қ. Таралу ж ә не ж ұғ у себептеріне то қ талып, анны қ сипаттема ж ә не м ә селені шешуді ң жолдарына анны қ тема берілді.

8 Зерттеу п ә ні Биология п ә ні бойынша адам денсаулы ғ ы мен медицина ба ғ ты. Зерттеу объектісі Аудппанда кездесотін паразит қ ұ рттар. Зерттеу ма қ сайтты паразит қ ұ ротарды ң аудппанда қ андрей т ү рлері кездесотінідігі туралы деректер іздеу. Оларды ң адам а ғ загсы ү шін қ андрей қ ауіп т ө нотіндігі туралы анны қ тау. Қ ай қ ұ рт қ андрей ауруды ә келотіндігін білу. Зерттеу міндоттері Мені ң міндотім баржа адам ғ а паразит қ ұ ротарды ң адам ү шін зияндилы ғ ын к ө рсоту. Оларды ң саннын азайтуда м ә селе қ оз ғ ау. Балалар мен пперейсек адамдар ғ а осы ауруларды ң ж ұғ уы мен балдырмауы туралы ү йроту. Зерттеу кезе ң дері Осы ғ билыми ж ұ мыс мынадай кезе ң дерден т ұ рады. Д ү нии ж ү зі бойынша паразит қ ұ рттардан болатын ауруларды кездесу жиілігі(1996 жил ғ ы Женева қ аласттттттында ө ткен б ү кіл д ү ниже ү зілік денсаулы қ са қ тау мекемелеріні ң аннализі бойынша) адамдар мен жануарлар а ғ засттттттында кездесотін қ ұ рттар туралы материалдар. Ө зімні ң зертеу ж ұ мысы( диаграммалар, кистелер) ар қ илы паразит құ ротарды ң аурулары туралы ма ғ л ұ маттар. Со ң ттттттында к ү рису шаралары мен қ ортынды ши ғ арылды.

9 І. Кіріспе бөлімі 1.1 Паразит құрттар және оралдың тіршілігі Дүнии жүзі бойынша 10 жил ішінде 4,5 млрд адам паразит құрт ауруымен аурыған. Оның 95%-ы паразит құрт бойынша. Саннақ бойынша Еуропада үш адамның бірінде паразит құрт тіршілік отеді. Росс Андерсонның зерттеуі бойынша АҚШта болатын аурулардың 85% паразиттен болады. Жыл сайтын дүнии жүзі бойынша 14 млн адам өледі. Дүнии жүзі бойынша 4 млрд адам үшкірқұрттан, 102 млн адам ішексорғымен, 900 млн адам анкилостомоздан, 700 млн адам трихоцефалоздан аурыған. Бүкіл дүнии жүзілік денсаулық сақтау мекемсінің 1996 жилы Женева қаласттттттында мынадай салыстырмалы кистені талқылаған. Мұнда осы жилға дейінгі (рак) ісік аурумен аурыған. 1-кисте Ісік аурулары Бір жилда қнаша адам аурыады Қнашасы паразит құрттан болады бауры 52782% өкпе % қуық500100% (шистосомоз) жатыр ісігі200100% (шистосомоз) әйел адамдағы % Осы кистеден мен мынадай тұжырым шиғарамын. Біріншіден паразит құрттар ішкі мүшелерді соның ішінде баурыды, өкпені, қуықты және жсыныс мүшелерін зақымдайды. Адамға ауыз арқилы еніп асқазанға түскесін, оның қабырғаларын жыртып қан арқилы өзіне қажотті мүшелерге барыб, ісік тудырады.

10 Жалпы омырт қ асыз жануарларды ң құ рттар тобы ү клен ү ш клас қ а жадаты. Жалпа қ, ж ұ мыр ж ә не буылты қ құ рттар. Олар қ оректену т ә сілі бойынша паразит ж ә не сапрофит деп екіге б ө лінеді. Паразит т ү рлері тек қ анна тірі а ғ заларды ң дайын тема ғ ымен қ оректенеді. Олар ды ң қ осымша, аралы қ ж ә не негізгі иелері болады. Негізгі иелеріне к ө біне адам немсе ірі қ ара малдар, ал қ осымша иеге был қ ылда қ денелер немсе ж ә ндіктер жатып, оны ң ішінде құ рттар уа қ ытша ө мір с ү реді. Осы паразит құ ротарды 1931 жилы Скрябин мен Щульц паразит құ ротарды биогельмент ж ә не геогельмент деп б ө лді. Биогельмент дегеніміз-орал жануар ар қ илы адам ғ а беріледі, ал геогельмент дегеніміз-топыра қ ар қ илы адам ғ а беріледі. Құ ротарды 2 клас қ а б ө леді: 1. Немотод класы. 2. Цестода класы. 1. Құ рттар орал немотод класына жадаты. Оларды ң аталы ғ ы мен анналы ғ ы б ө лек болады. Немотодты ң дамуы тура жолмен ж ү реді. Немотод тудыратын ауруларды-немотодоз деп атайды. 1. Ү шкір құ рт 2.Ішексор ғ ы 3. Влагослав 4. Анкилостома ж ә не некатор 5. Стронгилоид 6. Трихинелла 7. Трихостронгилид 8.Филярии

11 2. Цестода класы. Цестодалар-орал жалпа қ жіпше пішіндес болады. Құ рал ғ ан м ү шелерін-проглатид деп атайды. Ұ зынды ғ ы мен м ү шелеріні ң айырмашилы ғ ы бір-бірінен ө те к ө п. Оларда ас қ орыту ж ү йесі, демалу ж ү йесі жо қ. Оларды ң к ө бі биогельменттерге жадаты. Адамны ң а ғ загсын бірнаше онда ғ ан цестод т ү рі мекендеп за қ ымдайды.Цестодадан пайда болатын ауру-цестодоз деп аталады. 1. Мысы қ сор ғ ыш құ рт 2. Клонорх 3. Диклоцерий 4. Фасциол 5. Парагоним 6.Мотагоним. 7. Нанофит 8. Шистосома 9. Сиыр цепені 10. Шош қ а цепені 11. Егеу құ йры қ цепені 12. Эхинококк 13. Альвеолакокк жадаты Құ рттар барлы қ ө зіне қ олейлы жерлерде кездеседі. Оларды ң санны миллион ғ а дейін барады. Сор ғ ыш құ ротарды ң барлы ғ ы дерлік қ осжсынысты болып есептеледі. Оларды ң к ө бі дерлік аталы ғ ы мен анналы ғ ы бір а ғ занны ң ішінде кездеседі. Ол қ асиот оралды ң ө здігінен емін еркін қ осилып ұ ры қ тансына жол ашады. Я ғ ни орал тек тірі а ғ заларда ғ анна к ө бейіп дами алады. Оларды ң бас б ө лігінде ж ә не құ йры қ б ө лігінде екі т ү рлі сор ғ ыштары бар. Оны ң бірі сору ү шін, ал бірі бекіну ү шін керек. Б ұ лар адамны ң ішіне енген кезден бастап-а қ, ө зіні ң ө кімін ж ү ргізе бастайды. Олар ө те қ ауіпті құ рттар, себебі жил сайтын барлы қ елдерде б ұ л құ рттармен кездесіп ө лімге душар болып жадаты. Сонды қ тан б ұ л паразит құ рттар ғ а нем құ райлы қ арамауымыз керек, оралды ң жер ботін жайилып котпеуі ү шін алдын ала дабыл қ а ғ уымыз керек.

12 ІІ.Зерттеу б ө лімі 2.1. Ауданнымызда кездесотін жануарларда ғ ы паразит құ рттар. Кейбір паразит құ рттар тек қ анна жануарды ң а ғ засттттттында ғ анна дамып, к ө бейе алады.Мал шаруашилы ғ ына зиянды құ рттар ғ а то қ талып котейік. Соралды ң бірі -бесноитиоз. Бесноитиоз(Besnoitia besnoiti) Б ұ л құ ртты е ң бірінші 1959 жилы Всеволодов Қ аза қ стан территориясынан тап қ ан. Оны «тсынымсыз қ ышима » деген ауру тудыратсынын айт қ ан. Б ұ л құ рт тек қ анна ірі қ ара малда ғ анна, я ғ ни сиырда тіршілік отіп сиырды ң а ғ загсына зиян келтіреді. Адам онымен аурымайды к ү нге дейін созилып, малды ң т ә боті болмай, ө те арыб, мойсыны мен ая ғ ттттттында ғ ы лимфа жіпшелері ісіп котеді. Осы аурудан ө лген малды ң терісі с ұ р т ү ске айналады. Оны тек қ анна қ аннын есе ү лкейтотін микроскоп ар қ илы ғ анна к ө руге болады. Б ұ л құ рт батпа қ тар мен к ө л-то ғ ппандарда кездеседі де, кей кездері масалар мен шибттттттындар таратуши болады. К ү рису жолдары: ә р қ ашан қ аннын тексертіп отыру, қ ора ішін 3 проценттік хлорофоспен немсе хлорлы ізбеспен сылап отыру керек. Итті ң эхинококкозы (Echinococcus granulosus) таспа құ рт. Ол итті ң, қ ас қ ырды ң ж ә не шиб ө ріні ң ішегінде ө мір с ү реді. Дене т ұ р қ ы 3-5 мм, 4 сор ғ ыши бар екі қ армалауышты басы ж ә не 3-4 таспасы бар. Со ңғ ы таспасы дамып жотілген дене б ө лігі болып санналады. Оны ң ж ұ мырт қ асы н ә жіс ар қ илы ши ғ ып терісіне ж ұғ ады. Аралы қ иесі- сиыр мен қ ой, шош қ а. Дерн ә сілі- онкосфера деп аталады. Ішке кіргесін қ ан тамырларды ң қ абыр ғ асын жыртып ішке еніп, ө кпеге, бауры ғ а, с ү йек пен б ұ лши қ отке ө теді. М ү шелерге бар ғ ан со ң бірінші, екінші ж ә не ү шінші роттік к ө піршіктерге айналады. Ө те қ ауіпті гельминт. Тауы қ тын паразиті Eimeriamitis ө зіні ң барлы қ даму кезенін (шизогония, гамотогания, ұ ры қ тану, ооцистанны ң т ү зілуі) ішек эпителиінде ө теді.Біра қ кей жа ғ дайте кокцидияны ң кейбіреуі ішек қ абыр ғ аларсыны ң тере ң қ абатттттттында д ә некер ұ лпада ө тотіндігі бай қ алды. Ү й қ оянда паразит ототін Eimeria mаgра-ны ң тек қ анна гамонтты емс, ал шизонттары да суб эпителий қ абатттттттында дамиды екен. Кокцидияны ң ә рт ү рлі даму кезендеріні ң д ә некер ұ лпада жайласуы паразитті ң за қ ымымен эпителий васушаларсыны ң эпителилды қ пласт т ү сіп котіп ө зі т ө менде жат қ ан ұ лпа ғ а қ атып котумен байланнысты. Сол жердь ұ за қ уа қ ыт дамиды.

13 Жалпа қ құ рттар типіне жататын паразит құ рттар: Ми құ рт. Б ұ л жалпа қ құ рттар типіні ң, таспа құ рттар типіні ң ө кілі болып табылады.Ми құ рт итті ң, қ ас қ ырды ң, т ү лкіні ң ж ә не т.б. жырт қ ыштарды ң ішегінде, к ө піршікті сайттысттттттында қ ойды ң миттттттында тіршілік отеді. Жырт қ ыштар ішін босат қ ан кезде онда ғ ы ми құ ртсыны ң ж ұ мырт қ алары сырт қ а ши ғ ып, ш ө пке жабысады. Жайилып ж ү рген қ ой ш ө п жегенде о ғ ан қ оса ми құ ртты ң ж ұ мырт қ асы да қ арын ғ а ө тіп, одан қ ан ар қ илы ми ғ а орны ғ ып, финканны ң бірнаше бастары орналасады. К ө піршікті ң к ө лемі де, салма ғ ы да артып, ми саутсыны ң ішкі жа ғ ына қ ысым т ү сіреді. К ө піршікті финканны ң орналассына қ арай қ ой басын кекжитеді, т ұқ ырдаты немсе бір орттттттында т ұ ра алмай, шир айналады. Сонды қ тан ми құ ртты ң дерн ә сілі за қ ымда ғ ан қ ойды айналма немсе тентек деген аурумен аурады деп есептейді. Ғ илым тілінде б ұ л ауруды ценуроз деп атайды. Қ ой- ми құ ртты ң аралы қ иесі, оны ң негізгі иесі- қ ас қ ыр т ұқ ымдас жырт қ ыштар.Жырт қ ыштар ми құ ртты ң дерн ә сілімен за қ ымдан ғ ан қ ойды ң басын жеп, ө зіне ж ұқ тырады. Ми құ ртты ң дерн ә сілі жырт қ ыштарды ң ішінде дамып, т ұ р қ ы см, жалпа қ ты ғ ы 5 см –ге дейін жотеді де, к ө бейіп, ж ұ мырт қ алойды. Ж ұ мырт қ адан дамы ғ ан к ө піршік т ә різді финканны ң м ү клендігі к ө гершінні ң ж ұ мырт қ асттттттындай болады. Айналмамен ауры ғ ан қ ой оты ғ удан қ алады да, м ү лде азып, а қ ыры ө леді. Айналмамен ауры ғ ан қ ой ғ а емде қ онбайды, сонды қ тан ауруды ң алдын алу ү шін ауры ғ ан қ ойды ң басын ит немсе бас қ а жырт қ ыштар жей алмайтттттттындай отіп жерге к ө му керек. Қ ой, ешкі, сиырда кездесотін – таспа сор ғ ыш құ рт. Дикроцелиоз аурсын тудырады. Таспаша сор ғ ышты ң ж ұ мырт қ асы құ рлы қ та тіршілік ототін ұ лу денесіне т ү седіде, ө сіп жотілісімен сілімейге шиланнып, тсыныс тесігі ар қ илы сырт қ а ши ғ ады. Ұ зынды ғ ы 8-10 мм. Айырденені ң бас қ а сор ғ ыш құ рттардан ерекшілігі- дара жсынысты. Айырденені сор ғ ышты ң т ұ р қ ы мм. Аналы ғ сыны ң қ арма қ шалары бар ірі ж ұ мырт қ а салады да, қ уы ққ а т ү суі м ү мкін. Ол шистозоматоз аурсын тудырады. Ол суы баяу а ғ атын Қ аза қ стан суларттттттында к ө п кездеседі. Қ оздыр ғ ыш диплустумум туысына сор ғ ыш құ рттар кіреді.Олар негізінен к ө з ж ә не шины т ә різді денелерде тіршілік отеді. Гельминттерді ң пперейсек кезендері балы қ жеуші құ старды ң, ша ғ алаларды ң бірнаше т ү рінде, ал ү йректерде сирегірек кездеседі. Аралы қ иеніні ң қ ызмотін таспа ұ лулары, қ осымша қ ызмотін т ұқ ымтектес балы қ тар болып есептелінеді. А қ ыры иесі ша ғ алалар, диплостумумны ң митоцерка рилерді ң за қ ымдан ғ ан балы қ тарды жеп, ө здеріне осы ауруды ң дерн ә сілдерін ж ұқ тырады. Ауру баланны ң к ө з б ұ рша ғ ы м ө лдір болмаса, лайланна бастайды. Инвазия қ ар қ ынды ө тсе ж ә не жо ғ ары бокса балы қ со қ ыр болады. Су ботіне қ ал қ ып ши ғ ады, қ оз ғ алысы б ұ зылады, к ө зі к ө рмей қ ал ғ ан балы қ тар балы қ жеуші құ старды ң жеміне айналады.

14 2.2Ауданнымызда кездесотін адамдағы паразит құрттар. Ішексорғы (Enteobius vermicularis) Ол ақ түсті ондай үклен емс. Құйрықты.Ол майысып келген. Аталығсының ұзындығы 9-12 мм, ал анналығсының ұзындығы 2-5 мм. Үшкір құрттың жұмыртқаларсының түсі - түссіз, жіңішке, ұзындықтары 1,05 мм, тегіс және сырттқы қабаты жақсы жотілген. Оның жұмыртқассының бір жағы тегіс, ал екінші жағы дөңес және жұмыртқанның ішінде қоймалжың зат бар. 1-аузы 2-жұтқыншағы 3-6-жсыныс мүшелері 7-анналь есігі Власоглав(Trchocephalus) Ол өте жіңішке, ұзындығы 3-5 см. Жұмыртқасын сары, қоңыр түсті, пішіні лимон тәріздес болып каледі.Артқы бөлігі толығырақ болып каледі. Ал анналығсының жатыры жұмыртқаға толы болады. 1- сурот

15 Власоглав(Trchocephalus) Ол өте жіңішке, ұзындығы 3-5 см. Жұмыртқасын сары, қоңыр түсті, пішіні лимон тәріздес болып каледі.Артқы бөлігі толығырақ болып каледі. Ал анналығсының жатыры жұмыртқаға толы болады. а)анналық б)аталық 1)алғы бөлігі 2)артқы бөлігі Анкилостома және некатор.(Ancylostoma duodenale and Necator ameicanus) Ол тым үклен емс, ұзындығы 1-2 см, ақшилт қызыл және сарғыш түсті болып каледі. Оның алдыңғы жағттттттында ауызы бар.Олардың жұрмыртқалары ұсақ болып каледі және орал түссіз, аяқ жағы оралған болып каледі. Анкилостомада 4 тісі, ал некаторда 2 кесуші кеміргіштері бар.Олардың жұмыртқаларын айыру өте қиын. Сыртқы қабықшалары өте жіңішке.Жаңа пайда болған жұмыртқаларда 4-8 бластомотр немсе дернәсіл васушалары. 3- сурот Некатордың суроті кескінделген Стронгилоид.(Strrongylus vulgaris) Ол ұсақ болып каледі. Ұзындығы 2-3 мм. Оның анналығы ішек - қарттттттында жұмыртқа салады. Дене тұрқы 0,2 -0,5 мм. Әрбір анналық тәулігіне 50 жұмыртқа шашады. 3- сурот 2- сурот

16 Стронгилоид.(Strrongylus vulgaris) Ол ұсақ болып каледі. Ұзындығы 2-3 мм. Оның анналығы ішек - қарттттттында жұмыртқа салады. Дене тұрқы 0,2 -0,5 мм. Әрбір анналық тәулігіне 50 жұмыртқа шашады. Трихинелла(Trichinella spiralis) Өте ұсақ болып каледі. Ұзындығы 1-4 мм. Ірі гельминттар адам ағзасттттттында тез дамиды. Трихинелла аталығы мен анналығы а)анналық в)аталық Трихостронгилид(Trichostrongylidae) Өте кішкентай жұмыр құрт. Дене тұрқы 6 мм. Жұмыртқа пішіні майысқан, дөңгелек. Сыртқы қабаты жұқа, түссіз. Жұмыртқа құрамттттттында 8-10 бластомер бар. Таспа құрт(ленточный,Diphyllobothrium latum ) Ол ең үклен паразит және өте қауіпті. Ұзындығы 10 м-ге дейін барады. Басы 3-5 мм. Ол өте жіңішке болып каледі. Оның ортасттттттындағы қара дақ ол – оның жатыры. Онда оның жұмыртқалары болады. Оның жұмыртқаларсының ірісінің ұзындығы 75 мкм. Түстері сарғыш немсе сұр болып каледі. 4- сурот

17 5-сурот Таспа құрттың денесі Сиыр цепені.(Taeniarhynchus saginatus) Ұзындығы 4-10 м. Бассының диамотрі 1-2 мм. Ол бөліктен тұрады.Жас бөліктері бас жағттттттында болады. Оның жатыры жұмыртқаға толы болады.Жұмыртқа санны ол адам ағзасттттттында 20 жилдай өмір сүре алады. Шошқа цепені.(Taenia solium) Ұзындығы 3 м. Жатыры 8-12 талшиқтан тұрады.Оның басттттттында 4 сорғыштан басқа қармалауыштары бар. Шошқа цепені мен сиыр цепенінің онкосферасын айыру қиын. 6-сурот Шошқа цепенінің құрилысы а)қармалауыш б)сорғыштары в)мойны 5- сурот 6- сурот

18 Альвеококк (Аlveococcus) Оның құрлысы эхинококкқа ұқсайтды. Айырмашилығы оның басттттттында қармалауыши бар. Эхинококк ол ұсақ және көп көпіршіктен құралады, ал альвеококк тек қанна васушалы нағыз денешіктен құралады. 7-сурот Альвеококк «14» Фасциол(Fasciola) Ол 2-ге бөлінеді: 1.Кәдімгі фасциол(Fasciola heratica) 2.Үклен фасциол(Fasciola gigantica) Кәдімгі фасциолдың өлшемі 2-3 см. Үклен фасциолдың ұзындығы 7 см. Жұмыртқалары ірі болады. Ұзындықтары мкм. Жұмыртқаларсының түсі сары және қоңыр болып каледі. 7- сурот

19 Үшкірқұрт.(Enterobius vermicularis) Өте үклен және аталығы мен анналығы бөлек орналасқан нематод. Аталығсының ұзындығы см, ал анналығсының ұзындығы см. Үшкірқұрттың ұшқы жағы үшкірлеу және ақшилт болып каледі. Бас жағын микроскоппен қарағппанда үш ірі ерні болады. Аналығсының құйрығы әрдайым майысып тұрады. Жасушанның ішінде бір васуша бар, ол қара түсті болып каледі. 8-сурот Баладан табылған үшкірқұрт 8 - сурот

20 2.3 Паразит құ ротарды ң к ө беюі мен дамуы 1. Ү шкір құ рт (Острица.Еnterobius vermicularis) Адам ұ йы қ та ғ ппанда жа ң а ө сіп кале жат қ ан анналы қ з ә р ши ғ ару м ү шесі ар қ илы ши ғ ады да, сосын адамда қ оздыр ғ ыш ауру пайда болады. Ә рбір анналы қ 1200 ж ұ мырт қ а басып ши ғ арады. За қ ымдан ғ ан адамны ң анналь тесігі қ ышиды. Егер адам құ йры ғ ын тырнаса, ол адамны ң тырна ғ сыны ң ішіне острица ж ұ мырт қ алары еніп, одан т ө сек орын ғ а, ойынши ққ а, ыдыс-ая ққ а, тема ққ а т ү седі де, сосын қ андрей да бір жа ғ даймен адамны ң а ғ загсына енеді. Оны ң адам ішінде ө мір с ү ру уа қ ты бір ай, біра қ кейде острица кейбір адамда бірнаше ай ғ а немсе бірнаше жил ғ а созылуы м ү мкін. 2.Власоглав.(Trichocerhalus trichiurus) Оны ң ж ұ мырт қ асы топыра қ та дамиды, біра қ та ол т ө мен температурада ө се алойды. Топыра қ боті +150,+370 С бол ғ ппанда ол дамиды. 3-4 айда ол дамып ши ғ ады. Ол адам ғ а кір жеміс-жидектер ар қ илы, ба қ шада топыра қ ты қ опсыт қ ппанда немсе кішкентай балалар топыра қ та ойна ғ ппанда, егер қ олдарын ауыз ғ а салатын бокса, адам а ғ загсына енеді. Ол адам а ғ засттттттында бірнаше жил бойы ө мір с ү реді. 3. Анкилостома ж ә не некатор.(Ancylostoma duodenale) Ол жилы топыра ққ а енеді де к ү н немсе бірнаше ай бойы топыра қ та ө мір с ү ре алады. Ол адам а ғ загсына топыра қ ты қ олмен ұ стап оны аузына салса, ондаоны ң ж ұ мырт қ алары адам а ғ загсына енеді. Ол адам а ғ засттттттында 15 жил ө мір с ү ре алады. 4. Странгилоид.(Strongyloides stercoralis) Оны ң ж ұ мырт қ алары топыра ққ а т ү скеннен кейін, адам жеміс-жидек жесе немсе к ө к ө ністі жесе ол адам а ғ загсына енеді. Ол адам а ғ загсына енгеннен кейін қ ыл тамырлар ғ а т ү седі одан альвеолды ң ішіне еніп, одан бронхы ғ а барады. Кішкене ө скеннен кейін ішек қ арын ғ а енеді, ол адам а ғ засттттттында бір айдай дамып ши ғ ады.

21 5. Трихинелла.( Trichinella spiralis) Ол адамны ң, қ ас қ ырды ң, т ү лкіні ң, итті ң, мысы қ ты ң, шош қ анны ң, аюды ң, борсы қ ты ң ішек қ арнына еніп, за қ ымдайды. Трихинелла бір айда 2000 тірі личинка ши ғ арады. Ол ішекті ң қ абыр ғ асы ар қ илы қ ан ғ а одан б ұ лши қ отке ө теді. Ол адам а ғ загсына шикі, шала піскен жабайы жануарлар оті ар қ илы адам а ғ загсына енеді. 6. Трихостронгилид.(Trichostrongylus) Ол кішкентай ж ә не ү клен жануарларды ң ішін за қ ымдайды. Оны ң ж ұ мырт қ алары қ оймалжын заттан бастап дамиды. Адам лас, қ айнама ғ ан суды ішкенде, қ ымезды қ ж ә не т.б ө сімдік жегенде енеді. Ж ұ мырт қ асы сырт қ ы ортада тез дамиды. 7.Жіпше құ рт.(Diphyllobothrium latum) Ол балы қ жейтін тірі а ғ занны за қ ымдайды. Ол адамны ң, мысы қ ты ң, итті ң шош қ анны ң ішек – қ арнын за қ ымдайды. Ол ішек қ арын ауруларын тудырады. Ол балы қ ты ң уылдыры ғ ттттттында к ө п кездеседі. Егер адам за қ ымдан ғ ан шортанды, балы қ ты жесе ол адам а ғ загсына еніп, за қ ымдайды.Оны ң ж ұ мырт қ асы тірі а ғ за ғ а енген со ң екі айдан кейін ұ зын лента ғ а айналады. Б ұ л паразитті ң ө мір с ү руі 10 жил. 8. Сиыр цепені (Taeniarhynchus saginatus) Ол топыра қ та, ш ө пте, сабппанда кездесуі м ү мкін. 9. Шош қ а цепені.(Taenia solium) Шош қ а цепені адам а ғ загсына еніп миды, к ө зді, б ұ лши қ отті за қ ымдайды. Шош қ а цепені тудыратын ауруды цистицерхоз деп атайды. Ол бір адамнан екінші адам ғ а тез ж ұғ ады, біра қ тез емделіп жазилып кототін құ рт. Егер адам емделмесе онда 18 жил бойы 600 миллион ж ұ мырт қ а салады, ал ө мір бойы 11 миллиард ж ұ мырт қ а салады екен. Б ұ л құ ртты табу қ иын емс, н ә жісті тексергенде қ аруланба ғ ан к ө збен о ң ай-а қ құ ртты ң қ армалауыштарын бай қ ап қ алу ғ а болады. 10. Эхинококк.( Echinococcus granulasus) Ол итті ң, қ ас қ ырды ң ішек- қ арнына еніп, тіршілік отеді. Эхинококк ж ұ мырт қ алары итті ң кір ж ү ніні ң ү стіне т ү седі, ит ө зенге барыб шомылса ж ұ мырт қ алар су ғ а т ү седі, одан топыра ққ а сосын ш ө пке ж ә не т.б жерлерге т ү сіп, дамсын бастайды. Эхинококк ж ұ мырт қ алары жа қ сы са қ талады. Оны ң ж ұ мырт қ алары су, тема қ ар қ илы ү й жануарларсыны ң ішіне о ң ай енеді. Одан ішек- қ арын ғ а, бауры ғ а барады. Ол а ғ за ғ а енгеннен кейін оны ң қ оймалжын заты эхинакокк к ө піршігіне айналады. Ұ зынды ғ ы см. К ө піршікті ң іші а қ с ұ йы қ ты ққ а толы. Оны эхинококк құ мы деп атайды.

22 2.4 Ж ұғ у жолдары мен ауру белгілері Паразит құ рттар адам ғ а мынадай жолдармен ж ұғ ады: 1. К ө бі ауыз ар қ илы. а)геоорально- қ олды жума ғ анды қ тан, тема қ пен, жануарды ң ж ү нінен, құ сты ң қ аурысььсынын ұ ста ғ ппанда, топыра қ ұ ста ғ ппанда ж ұғ ады. ә )ксентотрофты- шала пісірілген ішінде құ ртты ң ж ұ мырт қ асы бар от ж ә не балы қ ар қ илы. 2. қ арым- қ атынас васау ар қ илы: а)жсынысты қ жолмен ә )лас су ар қ илы б)ауа ар қ илы 3. траноплацентарлы жолмен. Бала ғ а анна құ рса ғ ттттттында жатып ж ұғ у жолы. 4.Траннамиссивті - маса, қ о ң ыз, ұ лу ж ә ндіктерді ң ж ұғ уы ар қ илы. Паразит құ рттар ө те к ө п ж ұ мырт қ а салады.Сонды қ тан оралмен дер кезінде к ү рису керек. Олар адам ғ а ж ұққ ан к ү нінен бастап а ғ занны уландырады, ал оралды ң а ғ за ғ а ж ұқ анды ғ ын оны ң белгілері ар қ илы білеміз. Құ ротарды ң мынадай белгілері бар. Ауру белгілері: 1. Шаршау 2. Т ә ботті ң болмауы 3. Ашулнаша қ ты қ, ж ү йкені ң тозуы 4. Құ су,іші ө туі, ішті ң ү рленуі, газды ң болуы 5. Сілекейді ң к ө п б ө лінуі 6. Қ ан азды қ 7. Б ұ лши қ от пен бсынны ң ауруы 8. Бас ауруы 9. Дене температурасы(37-380) к ө терілуі 10. Ұ й қ сыны ң қ ашуы 11. Денеде аллергиялы қ б ө рту 12. Ұ йы қ тап жатып тіс қ айрау 13. Ө кпе, ( ә сірейсе бронхо, астма) ауруы.

23 Ал екінші кистеден паразит құротардың жұғуы мен оралдың ауру түрлері және зақымдайтын мүшелері сайтттттттында айтылған Құрт және ауруы Жұғу түрлеріЗақымдайтын мүшесі Кездесотін ел Мысық сорғыш (описторхоз) Былқылдақдене, балық, ауыз арқилы өт, бауры, ұйқы безіБатыс Сібір,Қазақстан, Еуропа Фасциол(фасциолез)Былқылдақдене, су, өсімдік, ауыз арқилы Бауры, өт Орта Азия, Қазақстан,Кавказ Қысқа цепень (гименолепидоз) Кір қол, ойыншиқ, темақ Ащы ішекТүгел жердь Егеуқұйрық цепеніҰн, ұннан васалған тағамдар Ащы ішекТүгел жердь Шошқа цепені (тениоз)шикі от Ащы ішекТүгел жердь Эхинококк (эхинококкоз) Кір қол, лас суІшкі мүшнлерТүгел жердь Ішексорғы (бөсір) Топырақ, көкөніс арқилы ІшектіТүгел жердь Анкилостома (анкилостомоз) Топырақ, лас жеміс, кір қол Он екі елі ішек арқилы Орта Азияда Паразит құ рттар адамны ң а ғ загсын за қ ымдап, өлімге апаруы мүмкін. Әрбір паразит құротардың адамның қай мүшесін зақымдайтсынын және оның белгілеріне тоқталойық. 2 - кисте

24 1. Мысы қ сор ғ ыш (Opisthorchis felineus) Мысы қ сор ғ ыш ол- описторхоз аурсын тудырады. Ол адам а ғ загсына еніп, адамны ң баурыын, ішек – қ арнын, ө тті, ұ й қ ы безін за қ ымдайды. 2.Парагоним.(Paragonimus westermani) Осы паразит адамны ң ішек- қ арнын за қ ымдайды. 3. Шош қ а цепені.(Taeniarhynchus saginatus) Ол адам а ғ загсына еніп, миды, б ұ лши қ отті, к ө зді,ащы ішекті за қ ымдайды. 4. Ж іпше құ рт.(Diphyllobothrium latum) Адам ны ң ішек- қ арнын за қ ымдайды. 5.Ішексор ғ ы.(Askaris lumbricoides) Адамны ң ішек- қ арнын за қ ымдайды. 6.Фасциол.(Fasciola) Ол ішек- қ арынды, баурыды, тамырларды за қ ымдайды. 7.Эхинококк.(Ehinococcus granulosus) Ол адамны ң миын, баурыын ішкі а ғ загсын за қ ымдайды. Эхинококкозбен ауры ғ ан сиырды ң баурыттттттында ғ ы к ө піршік т ә різдіфинканны ң салма ғ ы 12 кг жоткені м ә лім. Демек, б ұ л- қ ауіпті ауру. Ерейсек эхинококк қ ас қ ыр т ұқ ымдас жырт қ ыштарды ң қ арнттттттында тіршілік отеді ж ә не иесіне залалы жо қ. Оны ң т ұ р қ ы 2-6 мм аспайды. 8. Ү шкір құ рт.(Enterobius vtrmicularis) Адамны ң тік ішектерін за қ ымдайды. 9.Анкилостома.(Ancylostoma duodenale) Он екі елі ішекті за қ ымдайды. 10. Егеу құ йры қ цепені. Ащы ішекті за қ ымдайды.

25 2.5 Кездесу жиілігі Мен паразит құ ротарды ң ауданнымызда кездесу жиілігін васау ү шін санитарлы қ эпидемиялы қ ба қ ылау мекемсіне барыб 4 жил ішіндегі жинал ғ ан құ жаттарды тал қ ыладым. Б ұ л ж ұ мыста 2002 мен 2006 жил ғ ы аралы қ та ғ ы паразит құ ротарды ң саннын мына кисте бойынша к ө рсоттім. жилдарішексорғыҮшкірқұрт Сиыр цепені эхинококкописторх Осы т ө рт жил ішінде аудан бойынша 431 адам тіркелген. Оны ң 6-сы пперейсек адам, ал 425-і балалар. Мені ң саннауымша 98,6% балалар, ал 1,39 % пперейсек адамдар ауры ғ ан. М ұ ны ң себебі не? Мені ң ойымша балаларды ң жеке бас гигиена сын са қ темасынан болып отыр. Ал пперейсек адамдар сиыр ж ә не балы қ оті ар қ илы ж ұқ тыр ғ ан.

26 Ең көп кездесотін құрт үшкірқұрт. Оны мына диаграмма арқилы қарайық. Үшкірқұрт тудыратын аурудан жилдар аралығттттттында жалпы 331 бала аурыған. Жалпы үшкірқұрттан 90,7 % бала аурыған. 1 диаграмма

27 Ауданнымызда ішексорғы құрты да балалар ағзасттттттында кездесіп, бөсір аурсына шалдықтырғанны туралы 2-ші диагаммадан көруге болады. 2 диаграмма Ішексорғы құртынан туатын аурудан жилдар аралығттттттында жалпы 30 бала аурыған. Жалпы ішексорғы құртынан аурыған балалар 6,96 %-тін құрайды.

28 3 диаграмма Эхинококк құртынан туатын аурудан жилдар аралығттттттында жалпы 4 пперейсек адам аурыды. Жалпы эхинококк құртынан болған аурулар 0,92 %-тін құрайды. Бұдан 4 адам аурығаннын азғантай деп саннауға болмайды. Себебі, орал адамның ең негізгі мүшелерде мекен отіп, бір жилда жұмыртқа салаты-нын еске тұтқан жөн. Құротардың ішіндегі ең қауіптісі эхинококк екенін білеміз. Жыл сайтын біздің дәрігерлер онымен кездесіп отырады. Ондай құрттар мида және баурыда қатерлі ісіктер тудырыб, ағзанны уландырады. Эхинококктың кездесу жилігін 3-ші диаграммадан көруге болады.

29 4 диаграмма Мысықсорғыш құртынан туатын аурудан жилдар аралығттттттында жалпы 3 пперейсек адам аурыды. Жалпы мысықсорғыш құртынан болған аурулар 0,69 %-тін құрайды. Мысықсорғыш құртсының аурсынан науқас-танған адамдар басы аурыып, дене қызуы көтеріліп, бауры-ларсының қызып аурыады. Ауданнымызда мысықсорғыш құртынан науқастанған адамдар да кездесті. Олардың адамға мысық жүні және балық арқилы жұққанны аннықталды. Мысықсорғыш аурссының жиілігін 4 диаграммадан көруге болады.

30 5 диаграмма Сиыр цепенімен ауданнымызда 3 адам тіркелген. Екеуіде құрты бар сиырдың баурыынан жұқтырған. Сиыр цепені бауры мен бұлшиқотте оратилып, ұзындығы 10 мотрге дейін жоткенше жадаты Финноз аурсына шалдыққан науқастар тек қанна 2002 жилы және 2003 жилы ғанна тіркелді. Жалпы 0,69 %-тін құрайды.

31 Ал енді паразит құрттардан әйел адам ба, әлде ер адамдар аурыады ма екенін мына диаграмма арқилы қарайық жил аралығттттттында паразит құрттардан болатын аурулар бойынша 15 ер адам және 1 әйел адам тіркелген. 6 диаграмма

32 Бұл адамдардың барлығы да емделіп жазилып котті. Тек қанна бір әйел адам ғанна эхинококкоз аурсынан көз жұмды. Ол адам Астанна қаласттттттында тіркелген. Осы көрсоткіштер арқилы мен адам ағзагсы үшін құротардың өте қауіпті екенін көрсотіп отырмын. Олардың саннын жил сайтын азайтып отыру керек, ол үшін мектепте бастауыш ссыныптарда және жоғары ссыныптарда осы құрттар туралы мәлімот беріп, оралдан ауруды балдырма үшін ең бірініші жеке бас гигиена сын ұстау екендігін миға тоқытқызу. «21» Мен 2006 жилы (СЭС) зертханнашисы Людмила Григориевнамен бірге 5-6 вас аралығттттттындағы балалардың ағзагсынан ішексоғы мен үшкірқұрттың жұмыртқалары бар ма екенін тексердік. Осы зертханналық жұмосты мынадай тәсілдермен васадық: Құрал – жабдық: терезе әйнегі, заттық әйнек, 50% глицерин араласқан су, жұқа салафан, әйнек қасықша, пробка жәнеде микроскоп. Терезе әйнегін алып, оған заттық әйнекті қойып заттық әйнектің үстіне каллды әйнек қасықшамен үстіне қойып, каллдың ботіне 50% глицерин араласқан судағы салафанды ботіне жабыстырыб, ботін пробкамен тегістейміз мин өткеннен кейін микроскоппен х 7 х 8 өлшеммен қарағппанда. сол каллдағы қандрей құрттың бар екені аннықтауға болады. Осы Като әдісін немсе басқада зертханналық жұмыстар істегенде міндотті түрде медициналық қолғап кию керек! Мен осы зертханналық жұмосты васағппанда 2006 жилда аудан бойынша 65 бала тіркелді.60 бала үшкірқұрттан, ал 5 бала ішексорғыдан аурыатсыны аннықталды. Олардың барлығы дәрігерге жіберіліп, емдеуге тіркелді.

33 2.6 Күрису шаралары. Адам мен ауыл шаруашилық малдардың ішқұрттардан құтқарудың мынадай әдістері белгіленді: 1.ішқұрт таратушиларды паразиттерден құтқару, яғни ішқұротарды жою. 2.Сыртқы ортадағы ішқұротарды жою, ол мыналарды қамтиды: а ) коңді биотермиялық жолмен зиян келтірмейтіндей оту мұңдайте көң дұрысьь төгілсе, бактериялардың тіршілік әрекотінен температурада +500С. Тіпті +700С –ге дейін көтеріліп, ішқұротардың жұмыртқасы мен дернәсілдері өледі.ә ) тынайтқышта дайттттттындалған адам нәтежиесіне шимтезек немсе жилқсының тезегін салып өңдку. б ) мал жайилымын жүйелі түрде алмастыру, сонда көптеген ішқұротардың дернәсілдері тиісті иесі болмағандықтан өледі. в ) сойылан малдың ұшасы мен от өнімдерін малдәрігерлік тексеруден өткізіп, тазалығын аннықтау. Мектептерде ішқұротардың жұмыртқасы таралмау үшін ай сайтын оқушиларды дәрігерлік тексеруден өткізу- міндотті іс. Сондай –ақ оқушилардың тазалық сақтасын, әсірейсе көкөністерді алдын ала жуып, тек соңынан ғанна темаққа пайдалануды, кез келген суды қайнатпай ішпеуді, шала піскен от пен балықты жемеуді талап откен жөн. 3. Паразиттердің аралық иесі моллюскілерді ол үшін балық өсіротін көлшелерде мезгіл-мезгіл құрғату, химиялық реактивтерді пайдалану керек. Хлорды немсе сөндірілген ізбесті пайдалану керек. Бұл әдіс тоғанмен суды жіберген соң, тоғанның ылғал тобына сеуіп шиғамыз. Сондай-ақ пайдалы әдістің бірі хлорофос 0,1 -1,0 % ерітіндісі болып есептеледі. 4. Биологиялық әдіс өте тиімді. Ол үшін тоғанға қара амурды жіберу керек. Ол былқылдақденелерді жеп, биологиялық милоятордың қызмотін орттттттындайды. 5. Торлы қоқыс жинағышты жинау керек.

34 ІІІ. Қортынды. Осы жұмысыды қортындылап котсем. Біріншіден паразит құрттар адам денсаулығы үшін өте қауіпті ауруларды туғызады, оған немқұрайлы қарауға болмайды. Себебі: бұл жердь адамның денсаулығы жөнінде сөз қозғалады. Ал халық мемлекоттің негізгі байлығы, ал балалар ертеңгі Қазақстанның болашағы. Екіншіден паразит құрттар барлық жердь кездеседі. Қазақстан мемлекотінің басты байлығы – адам.біз қазақстан мемлекотінің азаматы, болашағы болғандықтан біз денсаулығымезды сақтап, паразит құрттардан әрдайым сақтаннып жүруміз керек. Мен біздің ауданнымызда жиі кездемотін паразит құротарды зерттеп, оралдың түрлерін, тудыратын ауруларын, кездесу жилігін аннықтап, оралды зерттедім. Менің зертеуім бойынша біздің ауданнымызда жилдар аралығттттттында 431 адам аурығанны аннықталды. Сонда оралдың 425 вас бала екені, ал 6 пперейсек адам ауратсынын аннықдатым. Осы көрсоткіште көрсотілгендей 98,6% бала аурыатсыны көрсотілген. Сонда паразит құрттардан көбіне вас балалар зардап шеготіні көрсотіліп тұр. Әрине бұл бізге қуаннышты сайтт емс, себебі балалар Қазақстанның болашағы емс пе! Паразит құрттардан балалар зардап шекпеу үшін менім ойымша біз ол үшін төмендегі шараларды қолдануымыз керек: әрдайым мектеп оқушиларсының даярлық тобынан бастап, бесінші ссынып аралығттттттындағы балаларға паразит құрттар сайтттттттында лекция оқып отыру ай сайтын балаларды медициналық тексерістен өткізу шала піскен от пен балық отін жемеуге тырысььу қайнатылмаған суды ішпеу әрдайым ас алдттттттында қолды иіс сабынмен жуу жатар алдттттттында төсек орынды үтікпен үтіктеу Міне осы мен ұсынған шараларды қолданнып отырса онда біз паразит құрттарға қарсы тұра аламыз деп үміттенемін. Қазіргі кезде Қазақстан мемлекоті көптеген дәрежеге жотуде. Біз 15 жил ішінде тәуелсездігімізді алып, өзіміздің конституциямезды қабылдап, БҰҰ –на кіріп, ал енді 50 мемлекот қатарына кіруге ұмтылудамыз. Осы 50 мемлекот қатарына кіру үшін бізге денсаулығы мықты, білімді азамат керек. Сондықтппанда біз жеке бас гигиена сын ұстап, денсаулығымызға көңіл бөлуіміз керек. қазақ« Денсаулық зор байлық» дегендей, мен ғбилыми жобамды осы мақалмен аяқтағым каледі.

35 1. «Паразиты –вон!: Избавлении от глистов, лямблий, червей.»авторы: Медведев Б.А. Феникс -2006, 124 бот. 2. «Паразиты мозга» Авторы : Сергей Преображенский. «Паразиты и их хозяева:Свищева.Т. 3. «Вотеринария и медицинская паразитология» авторы: А.И.Ятусевич, И.В. Расковская, В.М. Каплич.2001 жилы басилып шиққан. 316 бот. 4. «Медицинская паразитология» Автор:БарышниковЕ.Н.144 бот. 5. «Медицинская паразитология» Авторы: Д.Е.Генис. ІV Пайдалан ғ ан ә дебиоттер:

36