К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем Романова Людмила Геннадьевна чăваш чĕлхипе литератури. - презентация

1 К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем Романова Людмила Геннадьевна чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекен

2 1-мĕш урок К.В.Иванов пултарулăхĕн паллă енĕсем «Нарспи» поэмăн теми, тĕп шухăшĕ («Силпи ялĕнче» сыпăк) Урок тĕсĕ: çыравçă пултарулăхĕпе паллашмалли хутăш урок. Сапăрлăх тĕллевĕ: кашни çынра пултарулăх пур, сăвăçăн тĕрлĕ енлĕ таланчĕпе паллашса пултарулăха аталантарма хавхалантарасси, «Нарспи» поэма илемĕпе киленме вĕрентесси. Пĕлÿ тĕллевĕ: çыравçă пурнăçĕпе пултарулăхĕн литературăра палăрнă тапхăрĕсем тата вăл пурăннă тапхăрти ĕçсемпе çынсем çинчен вĕрентесси; «Силпи ялĕнче» сыпăкăн темипе тĕп шухăшне кластер тата синквэйн мелĕсемпе тупма хăнăхтарасси. Аталантару тĕллевĕ: ачасене шухăшлама, ĕнентерÿллĕ пĕтĕмлетÿсем тума пулăшасси.

3 Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн фотожурналист, художник, декоратор, фотожурналист, художник, декоратор, вăлах – ăста педагог, фольклорист, вăлах – ăста педагог, фольклорист, кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, ЧППУ доценчĕ ЧППУ доценчĕ 1890 – 1915

4 ПЛАНПЛАН К.В.Ивановăн чăваш литературинчи вырăнĕ. К.В.Ивановăн чăваш литературинчи вырăнĕ. Поэт пултарулăхĕн паллă енĕсем: поэт (эпик, лирик, драматург), фольклорçă, ÿкерÿçĕ, фотограф, иллюстратор, редактор, педагог, ал ăсти, куçаруçă. Поэт пултарулăхĕн паллă енĕсем: поэт (эпик, лирик, драматург), фольклорçă, ÿкерÿçĕ, фотограф, иллюстратор, редактор, педагог, ал ăсти, куçаруçă. «Нарспи» поэма жанрĕ (Нарспи сăвви), теми, тĕп шухăшĕ. «Нарспи» поэма жанрĕ (Нарспи сăвви), теми, тĕп шухăшĕ. «Силпи ялĕнче» сыпăкăн теми, тĕп шухăшĕ. «Силпи ялĕнче» сыпăкăн теми, тĕп шухăшĕ.

5 XIX ĕмĕр вĕçĕ XX ĕмĕр пуçламăшĕ: Раççейре капитализм йĕрки, пусмăр вăйланса пынă, хуласемпе ялсенче революцилле юхăм-кĕрешÿ сарăлнă çç. Раççейре пĕрремĕш революци пуçланнă, пăлхавсем Чĕмпĕрте те пулса иртнĕ. 1906ç. революцилле кĕрешÿ малалла пынă, 1907ç. вĕçленнĕ. Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ 1890 çулхи майăн 15 (27)- мĕшĕнче Ĕпху кĕпĕрнин Пелепей уесĕнчи (Пушкăрт Республики, Пишпÿлек районĕ) Слакпуç ялĕнче К.В.Иванов çуралнă çç. – Слакпуçри Кекен, Пелепейри пуçламăш шкулсенче вĕреннĕ çç. Чĕмпĕрте учительсем хатĕрлекен чăваш шкулĕн хатĕрленÿ класĕнче, çç. Чĕмпĕрти Чăваш шкулĕн 1-мĕш класĕнче вĕреннĕ. 1907ç. революцилле кĕрешĕве хутшăннă, революци юррисем юрланă. К.В.Иванова шкултан кăларса янă. Пĕрремĕш сăввисене, 1906ç. «Çуркунне» ятлă сочинени çырнă. Ϋкерчĕксен альбомĕ тунă, учительсемпе вĕренекенсен сăнĕсене ÿкернĕ. Гётен «Райнеке лис» поэмине куçарнă. Учÿк сăмахĕсене, вĕрÿ- суру чĕлхине, турăсен ячĕсене çырма пуçланă.

6 1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ. 1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă. Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ 1907ç. М.Ю.Лермонтовăн нумай сăввине; А.В.Кольцовăн, Н.А.Некрасовăн, Н.П.Огарёвăн, М.М.Майковăн, К.Д.Бальмонтăн сăввисене куçарнă çулта Нарспи поэмăна çырса пĕтернĕ, ăна Чăваш халапĕсем кĕнекере пичетленĕ. М.Ю.Лермонтов ăн Песня про царя Ивана Васильевича поэмăна уйрăм кĕнекепе пичетлесе кăларнă. Хальхи самана сăвă çырса И.Я.Яковлев юбилейĕнче вуласа панă.

7 Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ ( ) 1914 çулта çурла уйăхĕнче пĕрремĕш тĕнче вăрçи пуçланнă. 1909ç., 1910ç., авăн уйăхĕ – Слакпуçĕнче хресчен ĕçĕпе пурăннă. 1910ç., юпа уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, канцелярире ĕçленĕ çулта Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче рисовани, черчени, чистописани учителĕ пулса ĕçлеме пуçланă çулта сывмарланса çитнĕ, чÿк уйăхĕнче тăван киле таврăннă. 1915ç., пуш уйăхĕн 13(26)-мĕшĕнче вилнĕ. 1909ç. И.Я.Яковлевпа пĕрле хатĕрленĕ Первая книга для чтения после букваря. На чувашском языке кĕнеке пичетленĕ. 1911ç. вырăс халăх юррисене куçарнă, халăх юррисене илемлетнĕ, И.Я.Яковлев ыйтнипе Чăваш çыруне вĕренмелли кĕнеке» валли сас паллисем, сăмахсем, ÿкерчĕксем хатĕрленĕ. Библие чăвашла куçарнă, И.Я.Яковлевпа учительсем куçарнă псалтире редакциленĕ. 1913ç. тĕн училищинче черчени вĕрентнĕ. Ф.И.Глинка çырнă Иван Сусанин оперăна лартма декорацисем хатĕрленĕ. Нарспи опера валли либретто хатĕрлеме пуçланă çç. пĕчĕк япаласем куçарнă.

8

9 К.В.Иванов юрӑ итлет. П.Г.Кипарисов ӗçĕ. К.В.Иванов кĕслеçĕ патĕнче Г.Исаев ĕçĕ Г.Исаев ĕçĕ К.В.Иванов кĕслеçĕ патĕнче Г.Исаев ĕçĕ Г.Исаев ĕçĕ П.Г.Кипарисовăн «Ĕлĕкхи чăваш юррисем» картини П.Г.Кипарисовăн «Ĕлĕкхи чăваш юррисем» картини

10 К.В.Иванов к ӑ ранташпа, кăмрăкпа тата çуллă с ӑ р ӑ па тун ӑ ÿкерчĕксем Ăста декоратор Поэт хăй аллипе тунă килти хапха тата пÿлĕм алăкĕ К.В.Иванов хăй ăсталанă шкаф тата алăпа пичетлемелли машина

11 Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) К.В.Иванов (сылтăмра) П.В.Пазухинпа, Ф.Т.Тимофеевпа, Н.В.Шупуççыннипе пĕрле (1912ç.) К.В.Иванов, Ф.Н.Сергеев, Н.Ф.Беляев ( çулсенчи фотоÿкерчĕк) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕн çурчĕсенчен пĕри

12 рисовани Учитель ятне илме К.В.Иванов Чĕмпĕрти арçынсен гимназийĕнче тĕрĕслев ĕçĕсем, арифметикăпа çыру ĕçĕ çырнă Чистописани (каллиграфи) черчени

13 М.Ю.Лермонтов Л.Н.Толстой Н.Некрасов А.С.Пушкин А.Кольцов Н.Огарев

14 «Нарспи» поэма 1908 çулта чăвашла, 1937 çулта вырăсла, 1941 çулта пушкăртла, тутарла, 1953 çулта туçи-марилле, украинла, 1958 çулта мордва-ир çелле, 1961 çулта пăлхарла, 1962 çулта удмуртла, азербайджанла, 1977 çулта венгрла, 1986 çулта итальянла… пичетленсе тухнă.

15 Тема – хайлавра мĕн çинчен каласа кăтартни, сăнарлă, ÿкерчĕклĕ содержани «Нарспи» - халăхăн чи паха шухăш-туйăмне палăртакан поэма «Нарспи» - этем тивĕçлĕхĕпе пурăнма вĕрентекен хайлав. Вăл çамрăклăх вăйĕпе, пурнăç туртăмĕпе çиçсе тăрать «Нарспи» - этем ирĕкне пусмăрланине хирĕç кĕрешме чĕнекен, ирĕке тухса савăнăçне тупасси çинчен ĕмĕтленекенcем çинчен калакан произведени Ирĕклĕх теми Тĕп шухăшĕ – хĕрарăм ирĕкĕшĕн, ирĕклĕ юратушăн, çынсем хушшинчи пĕртанлăхшăн кĕрешекен çамрăксен телейсĕр шăпи

16 Пуш уйăхĕн вĕçĕнче Хĕвел пăхрĕ ăшăтса Силпи чăваш ялĕнче Юр ирĕлчĕ васкаса. Тусем, сăртсем хуп-хура Юрĕ кайса пĕтнĕрен, Тухать курăк çăп-çăра Хĕвел хытă хĕртнĕрен. Сивĕ, хаяр хĕл иртет, Каять йĕрсе, хурланса, Сивĕ куççульпе йĕрет Иртнĕ куншăн хуйхăрса. Путăксемпе, варсемпе Çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет. Анчах мĕнле йĕрсен те Хĕвел хĕртнĕçем хĕртет. Хĕл куççулĕ шавласа Юхса кайр ӗ çырмара. Ачи – пăчи выляса Чупса çÿрет урамра. ________ Пуш уйăхĕн вĕçĕнче Хĕвел пăхрĕ ăшăтса Силпи чăваш ялĕнче Юр ирĕлчĕ васкаса. Тусем, сăртсем хуп-хура Юрĕ кайса пĕтнĕрен, Тухать курăк çăп-çăра Хĕвел хытă хĕртнĕрен. Сивĕ, хаяр хĕл иртет, Каять йĕрсе, хурланса, Сивĕ куççульпе йĕрет Иртнĕ куншăн хуйхăрса. Путăксемпе, варсемпе Çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет. Анчах мĕнле йĕрсен те Хĕвел хĕртнĕçем хĕртет. Хĕл куççулĕ шавласа Юхса кайр ӗ çырмара. Ачи – пăчи выляса Чупса çÿрет урамра. ________ сыпăк пусăм сыпăк пусăм катрен «Икĕ хĕр» сăвăллă юмах, «Тимĕр тылă», «Т ӑ л ӑ х ар ӑ м» с ӑ в ӑ лл ӑ халапсем «Икĕ хĕр» сăвăллă юмах, «Тимĕр тылă», «Т ӑ л ӑ х ар ӑ м» с ӑ в ӑ лл ӑ халапсем «Ват ӑ в ӑ рман шух ӑ шĕ», «Кĕркунне», «Килсе çитрĕ кĕркунне», «Ват ӑ в ӑ рман шух ӑ шĕ», «Кĕркунне», «Килсе çитрĕ кĕркунне», «Хальхи самана» с ӑ в ӑ сем «Нарспи» - лиро- эпик ӑ ллă поэма. «Нарспи» - лиро- эпик ӑ ллă поэма. «Шуйттан чури» с ӑ в ӑ лл ӑ трагеди. «Шуйттан чури» с ӑ в ӑ лл ӑ трагеди. 7 сыпăк, 3 пусăм

17 «Силпи ялĕнче» сыпăк Шăхличĕ калакан кĕтÿç ачи Шăхличĕ калакан кĕтÿç ачи Пулă тытакан старик Пулă тытакан старик Шыва кĕрекен ачасем Шыва кĕрекен ачасем Пĕр çын Пĕр çын Ял халăхĕ: Ял халăхĕ: – çынсем – çынсем – ача-пăча – ача-пăча – хĕрсем – хĕрсем – каччăсем – каччăсем Ÿсĕр чăваш çынни Ÿсĕр чăваш çынни Лирикăллă калуçă Лирикăллă калуçă ПерсонажсемПерсонажсем Пурнăç Силпи ялĕ Этем Этем Ĕç умĕ, декораци тăвакан персонажсем (ĕç хăш вăхăтра, хăш тапхăрта, ăçта пулса иртнине кăтартаççĕ)

18 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Пуш Уйăх(ĕн) Вĕçĕ(нче) Хĕвел Силпи Чăваш Ялĕ(нче) Юр Тусем Сăртсем Юр(ĕ) Курăк Хĕвел Хĕл Куççуль(пе) Кун(шăн) Путăксемпе Варсемпе Шыв Хĕвел Хĕл Куççулĕ Çырма(ра) Ачи-пăчи Урам(ра) Хуп-хура Çăп-çăра Хытă Сивĕ Хаяр Сивĕ Пăхрĕ Ăшăтса Ирĕлчĕ Васкаса Кайса Пĕтнĕрен Тухать Хĕртнĕрен Иртет Каять Йĕрсе Хурланса Йĕрет Иртнĕ Хуйхăрса Çĕмĕрĕлсе Кĕрлет Йĕрсен Хĕртнĕçем Хĕртет Шавласа Юхса Кайрĕ Выляса Чупса çÿрет 25 хĕвел – 3 Хĕл – 2 Куççуль – 2 Юр – 2 6 сивĕ кай – 3 Хĕртет – 3 Йĕр – 3 Иртнĕ – 2

19 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Силпи Ял(ĕ) Ял Вăрман Ăшĕ(нче) Кантур Çурчĕсем Йăмрасем Айĕ(нче) Ял(ĕ) Укăлча Çатан Укăлча Капан(лă) Анкарти Çимĕç(лĕ) Пахча Урам Тăршшĕ(пе) Хăма Çурчĕсем Урам Айкки(пе) Сачĕсем Çуртсем Кил карти Чул Хÿме Хапха Тăрă(ллă) Силпи Ял(ĕ) Ял Хула Чăваш(сен) Мул(ĕ) Пуян Ват Çĕнĕ Кив Тĕрлĕ Аслă Ем-ешĕлех Сарă Аслă Ларать Витнĕ Çавăрнă Чĕнтĕрленĕ пур 36 ял – 5 çурт – 3 Силпи – 2 урам – 2 укăлча – 2 9 аслă – 25

20 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Тĕнче(ре) Этем(рен) Шывсем Çĕр Хуçа Этем Тĕнчи(не) Укçа(пала) Эрех(ех) Çын(на) Ăс(ран) Калăм Эрни(нче) Чăваш Нÿхреп Ăшĕ(нче) Сăра Йĕрки(пеле) Праçник(е) Кун Урам(ра) Çынсем Каç Вăрмана Сасă Çутă Вăйли Вăйлă Аслă Тарăн Ÿсĕр Хытăрах Пулса Тăрать Пăхăнать Кăларать Ĕçмен-ши Пĕтмен-ши Ĕçнĕ Çинĕ Сикнĕ Тăвас Тетĕн Иртнĕçем Пулнăçем каять 25 этем (çын) – 4 тĕнче – 2 7 вăйлă – 214

21 ТемаТĕп шухăш Проблема Ĕлĕкхи пурнăç Силпи таврашĕн, халăхĕн пурнăçне кăтартни Укçапала эрехех çынна ăсран кăларать Хĕвел Хытă, хаяр Каять, хĕртет, йĕртет Хытă, хаяр хĕвел хĕрхенмесĕр хĕртет. Пурнăç Этем Вăйлă, çутă Пăхăнать, ĕçет, çиет Вăйлă, çутă çын та хăй тĕнчине пăхăнать Пурнăç Ял Аслă, ватă Ларать, çавăрнă, пур Аслă, ватă яла вăрман ăшне лартнă Пурнăç 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора) 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора)

22 1. Чăваш сăмахлăхĕ: 1. Чăваш сăмахлăхĕ: 8- мĕш класăн вĕренÿпе вулав кĕнеки/ В.П.Никитин (Станьял ) пухса-çырса хатĕрленĕ. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, – 318с. 2. Одюков.И.И. 2. Одюков.И.И. К.В.Иванов пултарулăхне вĕренмелли дидактика материалĕсем/ методика пособийĕ. – Шупашкар: Издательство чувашского РИПКРНО, – 32с. 3. Метин П.Н.,Мефодьев А.И. Литературăпа 3. Метин П.Н.,Мефодьев А.И. Литературăпа халăх сăмахлăхĕн ăнлавĕсем. Шкул словарĕ. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, – 80с. 4. Мещерякова. М.И. Литература в таблицах и схемах. Теория. История. Словарь/ М.И.Мещерякова. – Изд. 5-е. – М.: Айрис-пресс, – 224с. – (Домашний репетитор). 4. Мещерякова. М.И. Литература в таблицах и схемах. Теория. История. Словарь/ М.И.Мещерякова. – Изд. 5-е. – М.: Айрис-пресс, – 224с. – (Домашний репетитор). Иванова Н.Г. К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарулăхĕ/класс тулашĕнче ирттермелли ĕçсем. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, – 56с.