Жібек Жолы мектеп-лицейі Білімділік: - Оқушыларға қазақ халқының ежелден және осы кезде пайдаланып келе жатқан металдары мен құймалары, металдардың алыну. - презентация

1 Жібек Жолы мектеп-лицейі Білімділік: - Оқушыларға қазақ халқының ежелден және осы кезде пайдаланып келе жатқан металдары мен құймалары, металдардың алыну технологиясы, адамға аса қажеттілігі туралы білім беру. Дамытушылық: - Оқушылардың ізденушілік, танымдық және пәнге қызығушылығын дамыту; Шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыларын жетілдіру. Тәрбиелік: - Туған елге, жерге, оның байлығына деген мақтаныш сезімін дамыту, металдарды орынды пайдалана білу үшін – экологиялық тәрбие беру, мамандық таңдауға деген көзқарастарын қалыптастыру. музыка

2 «Ту ғ ан жерді ң қ ара тасын ма қ тан ете білмеген адам, б ө где жерді ң алтын тасын да ма қ тап жарытпа қ емес» ( Қ. С ә тбаев) Д.И. МЕНДЕЛЕЕВТІҢ ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ПЕРИОДТЫ ЖҮЙЕСІ

3

4 Металдардың табылу кезеңдері. Металдың пайдаланыла бастаған дәуірі Алғаш табылған металдар. Біздің заманымызға дейінАлтын, күміс, мыс, темір, сынап, қалайы, қорғасын ХҮІІІ ғасырға дейінМырыш, сурьма, висмут ХҮІІІ ғасырдаПлатина ХІХ ғасырдаНатрий, магний, алюминий, хром, марганец, никель, молибден, кобальт, кадмий, иридий ХХ ғасырдың бірінші жартысында Жер қыртысында кездесетін қалған барлық металдар ХХ ғасырдың екінші жартысынан осы кезге дейін Жер қыртысында кездеспейтін жасанды жолмен алынған металдар (лантаноидтар,актиноидтар)

5

6

7 18. Есік обасынан Табылған алтын адам

8

9

10 АлтынКүміс Сынап Темір Қалайы Қорғасын Мыс

11 Темір меторит Болаттан жасал ғ ан б ұ йымдар

12 Металдардың халықаралық атаулары туралы Алтын (аурум) - жарқыраған таңғы арай түстес. Мыс (купрум) – Кипр аралы мысқа бай болғандықтан арал атымен аталған. Күміс (аргентум) – ақ түсті, жарық беруші. Темір (феррум) – латын тілінен аударғанда берік қамал дегенді білдіреді. Сынап (гидраргирум) – күмістей жылтыр сұйық, гидро деген су, аргентум деген күміс деп аударылады. Вольфрам (вольфрамум) – латын тілінен аударғанда қасқыр көбік. Платина (платинум) – латын тілінен аударғанда күміске ұқсас дегенді білдіреді. Бериллий (берилиум) – латын тілінен аударғанда тәтті. Конструкциялық бериллий ғарыш ісінде өте маңызды орын алады. Шойынға, болатқа қарағанда жеңіл, әрі мықты, әрі арзан.

13

14 Қатты және сұйық күйде болады Cr Hg Қатты және сұйық күйде болады Cr Hg Металдарды ң физикалы қ қ асиеттері Металдарды ң физикалы қ қ асиеттері Ты ғ ызды ғ ына қ арай ( p-5г\мл ) Тоқпен жылуды Fe,Cu,W Тоқпен жылуды Fe,Cu,W Металдық жылтыры бар Au, Ag, Al Металдық жылтыры бар Au, Ag, Al Ауыр Os Же ң іл Na, K, Li, Mg, Al,Ti Т ү сіне қ арай Т ү сіне қ арай Қ ара Fe Т ү сті Au, Cu, Ag, Al

15 Балқу температурасына ( t-1000°C ) оңай балқитын қиын балқитын Қ иын бал қ итын Ga-30°C Cs-28°C Hg-(-39°C) Ga-30°C Cs-28°C Hg-(-39°C) W-3370°C Re-3170°C Ta-3000°C W-3370°C Re-3170°C Ta-3000°C

16 Электр шамы

17

18 Сұрғылт түсті кәдімгі металмын, Механикалық әсерге берілмейтін қаталмын Негізгі пәтерім 24-ші, 6-шы көшеде болсам да Кендерім Мұғалжарда, тауда жатырмын» Сұрғылт түсті кәдімгі металмын, Механикалық әсерге берілмейтін қаталмын Негізгі пәтерім 24-ші, 6-шы көшеде болсам да Кендерім Мұғалжарда, тауда жатырмын» Ертеден білгілі жетеудің бірімін, Электротехника саласынд ірімін. Көптеген құймаларға кіремін Әдемілігім жөнінде алтынмен тең жүремін. Ертеден білгілі жетеудің бірімін, Электротехника саласынд ірімін. Көптеген құймаларға кіремін Әдемілігім жөнінде алтынмен тең жүремін. Менделеев аулының 6–шы көшесінде тұрағым Әр түнде адамдармен жүздесіп тұрамын. Мені балқыта алмай қиналады көбісі, Қазақстан Әлемде кенім жөнінен біріншісі. Менделеев аулының 6–шы көшесінде тұрағым Әр түнде адамдармен жүздесіп тұрамын. Мені балқыта алмай қиналады көбісі, Қазақстан Әлемде кенім жөнінен біріншісі. (Хром – Cr) (Мыс – Cu) (W – вольфрам. t балқу С) Болмасам да айтарлықтай салмағым, Мен көбіңнен ардақтымын алдамын. Ұшақ болып аспанға ұшып қалықтап Жердің жүзін, көк аспанды шарладым, Қымбат болдым алтыннан да ертеде Болмасам да айтарлықтай салмағым, Мен көбіңнен ардақтымын алдамын. Ұшақ болып аспанға ұшып қалықтап Жердің жүзін, көк аспанды шарладым, Қымбат болдым алтыннан да ертеде (Al – алюминий).

19 Металдарды ң таби ғ атта таралуы Бос күйінде сульфаттар Оксидтер мен сульфидтер күйінде Тұздар күйінде Au,Ag,PtAl 2 O 3, FeO, Fe 2 O 3 Fe 3 O 4, Cr 2 O 3, ZnO FeS 2, Cu 2 S CuSO 4 H 2 O KCl, MgCl 2 CaCl 2, K 2 CO 3 CuSO 4 *5H 2 O MgSO 4

20 Металдарды ң химиялы қ қ асиеттері Металдарды ң химиялы қ қ асиеттері MeCl 2 хлорид і MeCl 2 хлорид і ФосфитіMe3P2ФосфитіMe3P2 Негіздік оксиді MeO MeO MeH 2 Фосфиті MeH 2 Фосфиті Бекетов қатары немесе металдардың активтік қатары Li K Ca Na Mg Al Zn Fe Ni Sr Pb H2 Cu Ag Au Hg Pt Бекетов қатары немесе металдардың активтік қатары Li K Ca Na Mg Al Zn Fe Ni Sr Pb H2 Cu Ag Au Hg Pt MeS сульфиді MeS сульфиді

21 Li k Ca Mg Al Zn Cr Fe Ni Sn Pb H Cu Hg Ag Pt Au Атомдардың тотықсыздандырғыш қабілеті артады Кәдімгі жағдайда тотығады Қыздырғанда тотығады Қыздырғанда да тотықпайды Сумен кәдімгі жағдайда әрекеттеседі ж/е H 2 Ме(ОН)n түзіледі Сумен қыздырғанда әрекеттеседі МеО ж/е H 2 түзіледі Сумен әрекеттеспейді Қышқылдармен (концентрациялы H 2 SO 4 ж/е HNO3- тен басқалары) H 2 бөле әрекеттеседі Қышқылдармен (концентрациялы H 2 SO 4 ж/е HNO 3 - тен басқалары) әрекеттеспейді Белсендірек металл өзінен белсенділігі төмен металды тұздарының ерітіндісінен ығыстырып шығарады: Me1 + Me2 = Me1 + Me2 Табиғатта тек қосылыстар түрінде кездеседі(тұздар мен оксидтер) Табиғатта қосылыстар түрінде де,бос күйінде де кездеседі

22 Өзіңді тексер. 1. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың пайыздық мөлшері. 2. Сілтілік Ме 3. Жеңіл балқитын Ме 4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын Ме 5. Негізгі топшаның Ме 1. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың пайыздық мөлшері. 2. Сілтілік Ме 3. Жеңіл балқитын Ме 4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын Ме 5. Негізгі топшаның Ме Ә) 80% Б) 50% А) 90% Б) Na. K. Fr.Au. Al. А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr. Ә) Li. Na.Ca. Mb. Al Б) Сынап, қорғасын, алтын. А) Күміс, сынап, мыс. Ә) Сынап, цезий, галий. Б) W А) Ti.Ә) V Б) s.p элементтер. А) s.d элементтер Ә) p.d элементтер

23 6.Қосымша топшаның элементтері. 7. Электр тогын ең күшті өткізетін Ме 8. Тез магниттелуге және магниттік қасиетін жоюға бейім Ме 9. 4 Al Al 2 O 3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al.2 O3 түзіледі? 10. Қай элементке сәйкес келетің электрондық формула. 1s 2 / 2 s 2 2 р 6 / 3 s 2 3 р 6 / 4 s 2 6.Қосымша топшаның элементтері. 7. Электр тогын ең күшті өткізетін Ме 8. Тез магниттелуге және магниттік қасиетін жоюға бейім Ме 9. 4 Al Al 2 O 3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al.2 O3 түзіледі? 10. Қай элементке сәйкес келетің электрондық формула. 1s 2 / 2 s 2 2 р 6 / 3 s 2 3 р 6 / 4 s 2 Өзіңді тексер. Б) p.d А) s.pӘ) d А) Күміс, мыс, алюминий. Ә) Мыс, титан, алюминий. Б) Күміс, алтын, хром. Б) Темір. А) Марганец, Ә) Мыс Б) 1 моль А) 0,5 мольӘ) 2 моль В) K А) FrӘ) Ca

24 Дұрыс жауаптар: 1. Ә6.Б 2. А7.А 3. Ә8.Б 4. Б9.А 5. Б10.Ә

25 І топ Массасы 3,42 грамм сілтілік металл сумен ә рекеттескенде ( қ.ж.) 0,448л сутегі б ө лінді.Б ұ л қ андай металл? ІІ топ Массасы 13,7 грамм металл заряды +2-ге те ң катион т ү зіп сумен реакциялас қ анда қ алыпты жа ғ дайда 2,24л газ б ө лінеді.Б ұ л қ андай металл? Есептер шы ғ ару.

26

27 «Адам баласы көзімен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілмен татып, мұрнымен йіскеп тыстағы дүниеден хабар алады». Абай

28

29 Өкпеде Қанда Қалқанша безде Тісте Көз сұйығында Көз торында Гипофизде Шашта Жүректе Бауырда Бүйректе Ұйқы безінде Жұлын сұйығында Ас қорыту сөлінде Сүйек ұлпасында Бұлшық еттерде Жыныс безінде Сүт безінде Li, Na Fe, Na, Li, Ca, K Zn, Br Ca, Mg Na Ba Zn, Mn, Cr Al Ca, K Li, Mo, Zn, Ca, Mn, K, Cu Li, Ca, Na, Mg, K, Mo, Ca, Hg Mg Na Na, Ca, Mg, K Li, Mg, K Zn Mg, Ca Адам ағзасында кездесетін химиялық элементтер

30 Са Ж ұ мырт қ а сарысыСүтСүтІрімшікС ү т сірне Қ ара нан Кальций

31 КартопАлхорыҚырыққабатҚара қарақат Қызыл қарақатЖүзімАлмаЖаңғақ КК Калий

32 КүнбағысБауырБұршақАсбұршақСары майҚара өрікЖүзімҚарақұмықПетрушкаҚалақай FeFe Темір

33

34 Қазақстан металлургиясының дамуына баға жетпес үлес қосқан ғалым.Ол Үлкен Жезқазған,Ұлытау мыс минералды шикізат қорларын тұңғыш рет жан-жақты зерттеді. Ғалымның өлшеусіз еңбегінің құрметіне Қаратаудағы ванадий кенінен табылған бір минерал сатпаевит деп аталады.Қоғамның өндіруші күштерінің өркендеуі металл өндірумен тікелей байланысты. Ақыл-ой енбегі машина арқылы жүзеге асуда. Ғарыштық техника арқылы әлемдік денелер игерілуде. Қазіргі адам тіршілігі металдарды қолданумен тығыз байланысты. Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. ( ) Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. ( )

35 Сатпаев қаласы Алматыдағы ҚазҰТУ алдындағы Қ. Сатпаев ескерткіші

36

37

38 Металлургиялық процестердің сатылары. Кенді ұ сату Кенді байыту (бос жыныстан айыру) Агломерация (кенді белгілі ірілікпен кесектендіру) Кендегі металды тоты қ сыз- дандыру Металды тазалау Термиялы қ өң деу (металды суару ж ә не жасыту) Механикалы қ өң деу (жаншу, таптау, пішіндеу) Қазіргі заманда

39 Металлургиялық процестердің сатылары. кенІздеп табуұсатуұнтақтау тазалауеріту қыздырусүзусуалтуқұрғату Металды бөліп алу Қалдық- тарды жиыстыру Ерте заманда

40

41 «Ең... Ең... Ең...» сайысы сұрақтары 1. Ең ертедегі құйма? 2. Ең қиын балқитын металл? 3. Адамзат баласы ең алғаш өндірген металл? 4. Ең жеңіл металл? 5. Ең ауыр металл? 6. Ең қатты металл? 7. Ең тұрақты химиялық элемент? 8. Жер бетінде ең көп таралған металл? (қола) (вольфрам) (мыс) (осмий) (литий) (хром) (теллур) (алюминий)

42

43

44

45 Pb,Zn-Текелі,Мелеевск,Ащысай,Шымкент, Ө скемен. Mg,Zn,In,Be,Ta,Nb- Ө скеменде ө ндіріледі. Mn- Қ аражал жезді,Ж ә йрем Қ ара ғ анды обл. Cr- Кемпірсайда,А қ т ө бе обл. Cu- Жез қ аз ғ ан, А қ то ғ ай, Айдарлы, Бал қ аш, А қ су, Семей обл. W,Mo- А ғ адыр, Қ атон қ ара ғ айда Sn- К ө кшетауда(Сырымбет), Қ ор ғ алжы ң Ru- Большевик, Бест ө бе, Ба қ ыршы қ, Ө скемен обл. Қ аза қ станда ғ ы металдарды ң кендері ж ә не металл ө ндірісіні ң шо ғ ырлан ғ ан айма қ тары

46

47 ЛастағыштарНегiзгi көздерiЛастағыш заттардың зияны Көмiрқышқыл газы Энергетика, өнеркәсiп, жылу қазандықтары Жылыжай эффектici, климаттың өзгеруi, шөлге айналу, улы түмшалар Көмiртек оксидi Металлургия өнеркәсiбi, жанармайлар, тұрмыстық отындар. Мұнай-газ кешендерi Атмосфераның жылу теңдестiгiнiң бұзылуы Күкiрттi газ Өнеркәсiп, энергетика, тұрмыстық отындар Ғимараттардың бүлiнуi, фауна мен флораның азаюы, аурулар, улы түмшалар, қышқыл жауындар Азот оксидi Автокөлiктер, ұшақ моторлары, домна пештерi, химия өнеркәсiбi, өрт Улы түмшалар, қышқыл жауындар, фауна мен флора-ң құруы, су, ауа сапасы бұзылуы Фосфат Лас сулар, химиялық ақаба сулар,тыңайтқыштар Су, азық-түлiк сапасының нашарлауы СынапКен байыту, целлюлоза-қағаз өнеркәсiбi Улану, жүйке жүйесiнiң тозуы, ұлпалардың бұзылуы ҚорғасынЖанарм., қорғасын кенд. байыту, химия өндiрiсi, пестицидтер Улы заттармен улану, зат алмасудың бұзылуы Мұнай Мұнай-газ кешендерi, кемелер апатыФауна мен флора-ң өзгеруi немесе жойылуы Гербицидтер, пестицидтер Ауыл шаруашылығын химияландыруАдам-ң улануы, фауна мен флора-ң өзгеруi РадиацияЯдролық қаруларды сынау, АЭС, радиоактивтi қалдықтар Қатерлi iciк аурулары, қаназдық, сәулелiк аурулар

48 Қазақстандағы жарамсыз жерлер, 1996 жылғы мәлiмет бойынша АймақтарБүлiнгенi, мың га Себептерi Қостанай24,6Тиiмсiз пайдалану Қарағанды23,5Тиiмсiз пайдалану Павлодар23,0Тиiмсiз пайдалану Жезқазған19,4Тиiмсiз пайдалану Ақтөбе17,8Тиiмсiз пайдалану

49 Топыраққа түсетiн әр түрлi химиялық заттардың қауiптi топтары Қауiптiлiк тобыХимиялық элементтер I II III Мырыш, камдий, сынап, селен, фтор Бор, кобальт, никель, молибден, мыс, хром, сынап Барий, ваннадий, вольфрам, марганец, стронций

50 Аймақтар мен елдi мекендер Ластағыш заттарШРМ (ПДК) Себебi Орталық және Батыс Қазақстан Фтор, бром, темiр, қорғасын, нитрат, пестицид 100Өндiрiс орындарының химиялық қалдықтарымен ластануы Темiртау қаласы Сынап8-14Өндiрiс орындарының қалдықтарымен ластануы ЕкiбастұзТемiр, хром, никель, қорғасынМәлiмет жоқ Өндiрiс орындарының қалдықтарымен ластануы ТаразФтор21Өндiрiс орындарының қалдықтарымен ластануы АқтөбеХром, никель, ванадий Өндiрiс орындарының химиялық қалдықтарымен ластануы ШымкентҚорғасын, мырыш, темiр15Өндiрiс орындарының химиялық қалдықтарымен ластануы ЖезқазғанҚорғасын, мырыш, темiр15Өндiрiс орындарының химиялық қалдықтарымен ластануы СемейЦезий, кобальт, европий, стронций 50Ядролық жарылыс қалдықтарының ластануы Топырақтың ауыр металдармен ластануының аймақтар мен елді мекендер бойынша көрсеткіші

51

52 1. Ел іші... (алтын бесік) 2. От көмір жейді... (тот темір жейді) 3. Арпа – бидай ас екен... (алтын – күміс тас екен) 4. Өнерлінің қолы алтын,... (өлеңшінің сөзі алтын) 5. Қойдың сүті -... (Қорғасын) 6. Ескі мата бөз болмас,..... (ескі темір біз болмас) 7. Ақыл арымас,... (алтын шірімес) 8. М. Шаханов өлеңі. «Алтын, күміс, қалайы...»

53 Қорытынды: «Металдар – ғылым мен техниканың қазіргідей дәрежеге жетуінің және одан әрі дамуының бірден – бір кепілі» Үйге тапсырма: «Металдар бейбіт заманға керек» - эссе жазу.Қорытынды: «Металдар – ғылым мен техниканың қазіргідей дәрежеге жетуінің және одан әрі дамуының бірден – бір кепілі» Үйге тапсырма: «Металдар бейбіт заманға керек» - эссе жазу.