Лириканы ң бас қ а һ арманы - а қ ынны ң ө зі. А қ ын е ң алдымен ө з жайын, м ұң ын, арманын, қ уаныш сезімін жыр ету ар қ ылы халы қ ты ң та ғ дырын, - презентация

1

2

3 Лириканы ң бас қ а һ арманы - а қ ынны ң ө зі. А қ ын е ң алдымен ө з жайын, м ұң ын, арманын, қ уаныш сезімін жыр ету ар қ ылы халы қ ты ң та ғ дырын, қ ай ғ ысын, к ү йзелісін, қ уаныш-шатты ғ ын, тілек- ма қ саттарын білдіреді. На ғ ыз лирикалы қ туындылар жеке адамны ң жан д ү ниесін, тол ғ анысын, та ғ дырын бейнелеп, сол ар қ ылы б ү кіл бір ортаны, қ о ғ амды, заманды сипаттап береді. Лирика к ө лемі жа ғ ынан ө те ы қ шам келеді. О қ и ғ адан г ө рі отты сезім басымдау, к ү ллі сурет сол сезім ма ң ына, бас-ая ғ ы т ұ жырымды бірер философиялы қ ой ма ң ына жина қ талады. Лирикалы қ шы ғ армалар кейде шы ғ арманы ң та қ ырыбына, мазм ұ нына қ арай б ө лінеді:а қ ынны ңА қ ынжыр философиялы қЛирикалы қ шы ғ армалармазм ұ нына Саяси-азаматты қ Лирика Махаббат Лирикасы Философиялы қ Лирика Таби ғ ат Лирикасы

4 Лириканы ң та ғ ы бас қ а т ү рлері - арнау, ой, романс, пастораль, эклога, эпиталама, эпитафия, эпиграмма, идиллия. Орта ғ асырда роман (француз, испан, итальян) елдеріні ң поэзиясында туып қ алыптас қ ан Лириканы ң ерекше бір т ү рі - баллада. Ол лиро-эпосты қ сипатта ғ ы ша ғ ын сюжетті ө ле ң, барлы қ ә дебиетте ке ң тара ғ ан. Мысалы, қ аза қ ә дебиетінде Қ. Жарма ғ амбетовты ң "Бидай туралы баллада", сондай-а қ, "М ұғ алима", "К ү зетші" балладалары бар. Антикалы қ ә дебиетінде к ө п тара ғ ан идиллия уайым- қ ай ғ ысыз же ң іл ө мірді жырласа, одалар есімі елге тара ғ ан белгілі жеке адамдарды, не батырларды мада қ та ғ ан. М ұ ндай ма қ тау жырлар Ж әң гір ханны ң сарай а қ ыны Байто қ та бар. Арнаулы ө лшеммен жазылатын Лирикалы қ сонет ү лгісін Е. Ә укебаев, Қ. Ша ңғ ытбаев, Қ. Аманжоловтар қ олдан ғ ан. Элегия да Лирика ғ а жатады. Онда к өң іл кай ғ ысын суреттеу жиі ұ шырайды. Қ аза қ ә дебиетінде, Абай шы ғ армашылы ғ ында халы қ ты ң ә леуметтік та ғ дырын бейнелеген, адам сезімдеріні ң н ә зік т ү йсінулерін к ө рсететін Лирикалы қ шы ғ армалар ө те к ө п. С. Сейфуллин, Ш. Құ дайберді ұ лы, М. Ж ұ мабаев, I. Жанс ү гіров, М. Дулатов, С. М ұқ анов, С. М ә уленов, Ә. Т ә жібаев, F.Орманов, Ж. Молда ғ алиев, М. Ма қ атаев шы ғ армаларында қ аза қ Лирикасыны ң к ө ркемдік ерекшеліктері ай қ ын к ө рініс тап қ ан.арнауойроманспасторальэклога эпиталамаэпитафияэпиграммаидиллияроманфранцуз испанитальянпоэзиясындабаллада ө ле ң ә дебиетте қ аза қ ә дебиетінде Қ. Жарма ғ амбетовты ңАнтикалы қ ә дебиетіндеидиллияодаларЖ әң гір ханны ңБайто қЛирикалы қ сонетЕ. Ә укебаев Қ. Ша ңғ ытбаев Қ. АманжоловтарЭлегия Қ аза қ ә дебиетіндеАбайадамЛирикалы қ шы ғ армаларС. СейфуллинШ. Құ дайберді ұ лыМ. Ж ұ мабаевI. Жанс ү гіровМ. ДулатовС. М ұқ ановС. М ә уленов Ә. Т ә жібаев F.ОрмановЖ. Молда ғ алиевМ. Ма қ атаев

5 Лирикалық шығармаларды оқытуға қойылатын басты талаптар: а) Өлеңді әуенмен, сазымен мәнерлеп оқуға, жатқа оқуға ерекше көңіл бөлу; ә) Өлеңдегі ақынның көңіл күйін бағдарлату, оқушылардың өз сезіміне, өлеңнің әсеріне де назар аудару; б) Тақырыпқа сай музыканы, бейнелеу өнерін, басқа да өнер туындыларын тиімді пайдалану; в) Өлеңді оқушының қабылдауына жағдай жасау; г) Өлеңнің поэтикалық көркем тіліне назар аудару; ж) Шығармашылық жұмыстар жүргізу арқылы оқушының өлең оқуға қызығушылығын арттыру, шабыттарын ояту. Ең бастысы лирикалық шығармалардың пихологиялық иірімдері баланың рухани дүниесінің байытуға әсері зор екендігін естен шығармаған абзал.

6 Автор бейнесінің белсенділігі көркем туындының жанрына байланысты әртүрлі деңгейде көрінеді. Лирикада автор бейнесінің белсенділігі ерекше байқалады. Көп жағдайда лирикалық бейне мен авторлық «мен» тұтасып кеткендей болады. Эпоста автор бейнесі әрқилы қалыпта көрінеді. Эпикалық туындыларда автор образы әрқилы көрініс табатын жазушының суреткерлік мақсатына, яғни идеясына, қаламгердің стиліне, таңдалып алынған өмір шындығының сипатына байланысты. Кез келген шығармада бейнеленген өмірлік материалға белгілі дәрежеде автордың қатысы болады. Автор өзінің қатысын тікелей пікір білдіру арқылы немесе авторлық образын беру тұрғысында көрсетуі мүмкін. Көптеген эпикалық шығармаларда автордың айтпақ ойы, мінез қырлары, көзқарастары кейіпкерлер арқылы жүзеге асып жатады. Айталық, әйгілі француз жазушысы Гюстав Флобердің: «Мадам Бовари – ол мен» дегені н/е Лев Толстойдың «Анна Каренина» романындағы Левин бейнесі т.с.с. Көркем шығармада автор тұлғасының көрініс табатыны жөнінде В. Гете: «Өз шығармаларында әрбір жазушы белгілі дәрежеде, тіпті еркінен тыс өзін бейнелейді»,-десе, В.В.Стасов: «Кез келген көркем туынды оны жасаушының ақиқат айнасы, онда өзінің тұлғасын жасырып қалу ешкімнің қолынан келмейді»,-деген екен.

7 Балаларға арналған әдебиет туындыларының ерекшеліктері қандай болуы керектігі жөнінде нақты қалыпқа салынған форма жоқ. Қазақ балалар әдебиетін ғылыми тұрғыда алғаш зерттеген Ш.Ахметов балалар шығармаларының ересектер туындыларынан өзгешеліктері ретінде мынандай алты түрін көрсетеді: 1) көркем образдың нақтылығы; 2) лиризм болуы шарт. «Баланың ішкі дүниесіне, ой-санасына бірден әсер ететін күшті де мағыналы сөздер айтылуы қажетті; 3) міндетті шарттардың бірі – адам характерін суреттеуде динамиканың қажеттілігі. Бұл да балдырған табиғатынан шығатын қажеттілік. Балалар үшін өсу, дамудағы басты керекті процесс – қимыл, динамика – баланың өз әрекетін суреттеп, бейнелеуші ретінде көркем шығарманың құрамды бөлшектерінің бірі болады. 4) көркем пейзаждардың көп болуы. Пейзаждық суреттеу кез келген әдеби шығармада шебер қолданыла білгенде ғана әсерлі. Табиғат суреттері арқылы балалар әдебиетінде кейіпкердің психологиясын көрсетіп, егіздей бейнелеу бар да, балдырған тәрбиесіне қажетті эстетикалық қуат дарытумен бірге танымын қалыптастыру бар. 5) мазұн мен идеяның бала өміріндегі белсенді ролі. Мазмұнның өзі тақырып пен идеядан құрылса, тың тақырып таба білу, қызықты оқиғаны есте қалатындай суреттей білу – қаламгер шеберлігі. 6) тілінің ойнақы қысқа, түсінікті, айқын, әсерлі болуы балалардың сөздік қорын байытуға жәрдемдесетін бірден – бір құрал болып табылады(1,10). Десек те, зерттеуші ұсынған шарттарының барлығын қабылдаудың жөні жоқ. Бірінші ерекшелік деп берілген дәлдік, нақтылық дегеніміз оқырман ақыл – ойына көркем шындықты сендіріп айтудың жолы, бұл жалпы әдебиетке тән. Екінші, мағыналы сөздер айтылуы керек деген пікір алғашқы пікірге қайшы келеді. Пейзаждық сурет пен мазмұнның идеямен бірлігі барлық кезеңдегі қандай әдебиеттің болсын, оқырманына, кейіпкеріне қарамастан, әрқашан өзгермейтін, көркем тәсілдер қатарында бола беретіндіктен тек балалар шығармаларына қатысты деген түйінмен шектеу дұрыс болмас. Ал, балалар шығармаларындағы оқиғаның өзгермелілігі, динамика, сондай-ақ көркем сөз қолдану, тілдік ерекшелік – міндетті шарттар.

8

9 Абайды ң таби ғ ат лирикасы жала ң келмей, жамыра ңқ ы келеді. Оны ң пейзажы қ имыл ғ а, адаммен қ арым- қ атынас қ а, ма ғ ыналы ққ а толы. Абайды ң пейзажы бізді ң қ анымыз ғ а дарып, санамыз ғ а сі ң іп кеткен. К ө ктем келсе, біз Абайды ң с ө гілген б ұ лтын, ойна ғ ан найза ғ айын еске аламыз. Жаз шы қ са, біз Абайды ң к ө корай шал ғ ынына ауна ғ андай боламыз. К ү з болса, біз Абайды ң дым қ ыл су б ү ріккен т ұ манына шомыл ғ андай ә серленеміз. Қ ыс т ү ссе, біз қ алтыра ғ ан а қ са қ алды шалды к ө з алдымыз ғ а елестетеміз. Абайды ң самалы, са ғ ымы, желі, жа ң быры, ү скірігі, аязы бая ғ ы к ү йінде т ұ р ғ андай сезінеміз. Оны ң байлы ғ ы баршамыз ғ а жетіп жататындай. Абайды ң бір ұ лылы ғ ы осында.

10 Желсіз т ү нде жары қ ай, С ә улесі суда дірілдеп, Ауылды ң жаны тере ң сай, Тасы ғ ан ө зен к ү рілдеп. Қ алы ң а ғ аш жапыра ғ ы Сыбырласып ө зді- ө зі, К ө рінбей жерді ң, топыра ғ ы, Құ лпыр ғ ан жасыл жер ж ү зі. Тау жа ңғ ырып, ә н қ осып Ү рген ит пен айта ққ а. Келмеп пе еді ң жол тосып Жолы ғ у ғ а аула ққ а?

11 Өлеңдерді оқыңдар, ақынның табиғат лирикасына назар аударыңдар Қ ыс А қ киімді, денелі, а қ са қ алды, Со қ ыр, мыл қ ау, танымас тірі жанды. Ү сті-басы а қ қ ырау, т ү сі суы қ, Бас қ ан жері сы қ ырлап келіп қ алды. Жаз ғ ыт ұ ры Жаз ғ ыт ұ ры қ алмайды қ ысты ң сызы, Масатыдай құ лпырар жерді ң ж ү зі. Жан-жануар, адамзат анталаса, Ата-анадай елжірер к ү нні ң к ө зі.

12 Ма ғ жан Ж ұ мабаев – ХХ ғ асырды ң басында қ аза қ ә дебиетіні ң к ө гінде жар қ ырап жан ғ ан жары қ ж ұ лдыздарыны ң бірі, к ө рнекті жазушы, а қ ын, публицист, қ аза қ ә дебиетіні ң негізін қ алаушысы.

13 Ә детте Абайды философ а қ ын, Ә детте Абайды философ а қ ын, Ма ғ жанды лирик а қ ын дейміз. Ма ғ жанды лирик а қ ын дейміз. Абай а қ ылды ң а қ ыны да, Абай а қ ылды ң а қ ыны да, Ма ғ жан сезімні ң а қ ыны Ма ғ жан сезімні ң а қ ыны (С.М ұқ анов). (С.М ұқ анов).

14 Мағжанның барлық өмірі - поэзиясында Мағжан – ұлы ақын Мағжан – лирик, сыршыл ақын Мағжан – эпик ақын

15 Қажу бар ма тұлпарға, Талу бар ма сұңқарға, Иман күшті оларда, Мен жастарға сенемін! Алаш айбынды ұраны, Қасиетті Құраны, Алаштың олар құрбаны, Мен жастарға сенемін! Мен сенемін жастарға, Алаш атын аспанға Шығарар олар бір таңда, Мен жастарға сенемін! Қажу бар ма тұлпарға, Талу бар ма сұңқарға, Иман күшті оларда, Мен жастарға сенемін! Алаш айбынды ұраны, Қасиетті Құраны, Алаштың олар құрбаны, Мен жастарға сенемін! Мен сенемін жастарға, Алаш атын аспанға Шығарар олар бір таңда, Мен жастарға сенемін!

16 Жас қырандар - балапан, Жайылып қанат ұмтылған. Көздегені көк аспан Мен жастарға сенемін! Жұмсақ мінез жібектер, Сүттей таза жүректер, Қасиетті тілектер - Мен жастарға сенемін! Жас қырандар - балапан, Жайылып қанат ұмтылған. Көздегені көк аспан Мен жастарға сенемін! Жұмсақ мінез жібектер, Сүттей таза жүректер, Қасиетті тілектер - Мен жастарға сенемін!

17 Ақын Мағжан Жұмабаев болашақ өсіп келе жатқан жастарға жігер бере отырып, шындап кіріссе, олардың қолдарынан өз елі, жері үшін тау қопарып, тас жару да келетініне еш шүбәсіз сенеді. Отанына деген сүйіспеншілік халық үшін қандай да бір құрбандыққа баруға апарады. Өзі де сол жолда құрбан болды. Қазақстан өз алдына дербес мемлекет бола алатындығына сол кезде ақынның көзі жеткен.

18 Сәкен – үлкен лирик ақын. Сәкен өлең жазуды ерте бастады. Сәкеннің сыр сандығы – сұлулықтың символы. Сәкен – адамгершілігі мол, адал жанды, нағыз халық ұлы болатын...

19 С ә кен лирикасы та қ ырыпты қ ж ә не жанрлы қ сыр-сипаты жа ғ ынан ә р алуан. Ол ту ғ ан даланы ң таби ғ атын, ө лмес махаббатты, к өң іл- к ү й ә серлерін жырлады. Соны ң б ә рінде а қ ын адамны ң сезім к ү йін қ о ғ амды қ ө мірмен ты ғ ыз байланыста к ө рсетті. Б ұғ ан д ә лел -оны ң т өң керістен б ұ рын жаз ғ ан ө ле ң дері. Жа ң а д ә уірді ң лирик а қ ыны ретінде С ә кен ө з шы ғ армашылы ғ ында осы халы қ ты қ гуманизм мен демократизмді дамытушы болды.С ә кенні ң таби ғ ат туралы ө ле ң дері қ аза қ ке ң ес ә дебиетінде таби ғ атты жырлауды ң жа ң а ұ станымын қ алыптастыру ғ а ы қ пал етті.Ол таби ғ атты ң ә сем жыршысы атанды. К ө кшені ң с ұ лу суреті осы к ү нге дейін о қ ырман ұғ ымында С ә кен есімімен са қ талып келеді. Б ұ л та қ ырып қ а а қ ын к ө птеген ө ле ң дер жазды.

20 Поэмада ғ ы лирикалы қ кейіпкер- К ө кшетау. Барлы қ о қ и ғ а «О қ жетпес», «Ж ұ мба қ тас», «Жеке батыр» ай қ ын суреттеліп, к ө ркем образ д ә режесіне к ө терілген Ада қ пен т ұ т қ ын қ ыз бейнелеріні ң ө зі де, К ө кшетау образын ашып, к ү шейте т ү суге ж ә рдем береді. Ж ұ мсама қ е ң бек табы жігер-к ү шін Жасама қ жер-д ү ниеге жа ң а пішін. Жо қ қ ылып қ ай ғ ы, қ асірет, жарлылы қ ты Жертобын ұ жма қ қ ылма қ адам ү шін- дейді.

21 С ә кенні ң лириканы ң шекарасын батылды қ пен ке ң ейте ал ғ анын, оны тек н ә зік сезімні ң к ө рінісі т ү рінде қ алдырмай, о ғ ан азаматты қ ә уен, ойлы мазм ұ н бере дамыт қ анын д ә лелдейді. «Ананы ң хаты», «Ана ғ а жауап» сия қ ты ө ле ң дерінде ол ана мен бала арасында ғ ы са ғ ынышты сезімге жа ң а қ ызметшісі- баланы ң сали қ алы ойын қ осады.

22 Сырбай Мәуленов (1922 – 1993) 1922 жылы 17 қыркүйекте Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, Торғай кентінде туған. Ұлы Отан соғысына қатысқан. Абай атындағы Алматы мемлекеттік Университетін бітірген жж. Қостанай облыстық радио комитетінде редактор, Большевиктік жол Газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, 1995 – 1955 жж. Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасында редактор меңгерушісі, 1957 – 1961 жж. Қазақстан жазушылар одағының әдеби кеңесшісі, Қазақ әдебиеті газетінде бас редактордың орынбасары, 1964 – 1971 жж. Жұлдыз журналының, 1971 – 1977 жж.Қазақ әдебиеті газетінің бас редакторы болды.

23 Хронологиялы қ кесте ж. Тұңғыш өлеңі жарияланды; ж. Өлеңдер атты алғашқы жинағы жарық көрді; ж. Жаңа көктем өлеңдер жинағы шықты; ж. Дала таңы шығармасы; ж. Таңдамалы өлеңдер атты өлеңдер жинағы басылып шықты; ж. Көгілдір таулар жинағы; ж. Шаңқай түс шығармалар жинағы жарық көрді; ж. Жер нәрі; ж. Апрель жапырақтары; ж. Таңдамалы лирикалары; ж. Жапырақтар жанады өлеңдер жинақтары орыс тілінде Мәскеуде басылды; ж. Таңдамалылары атты 2 томдығы басылды; – 1984 жж. 3 томдық шығармалар жинағы; С.Мәуленов қырыққа жуық шығармалардың авторы.

24

25 А қ ан серіні ң елді ң жер-судан, қ оныстан айырылуына наразылы қ білдірген азаматты қ лирикалары мен сы қ а қ ө ле ң дері де ө ткірлігімен ерекшеленеді. Атбасарды ң указной молдасы К ө кт ө бетті ң Сма ғұ лын, Аты ғ ай- Қ арауылды ң болысы С ұ ра ғ анды, болыс Шо ғ арма қ ты ө лтіре сы қ а қ етеді. Осы ө ле ң дері мен Замана адамында сері ел билеген ә кімдерді Кей жаман мал бітті деп ә кім болар,- деп ә шкерелейді. Қ онысынан айрыл ғ ан елді ң м ұң -м ұқ тажын а қ ын халы қ атынан айтады. Мемлекет 2-дума ғ а ша ғ ынады, ә ділдік, ү міт к ү теді. Ө міріні ң со ңғ ы кезе ң інде жазыл ғ ан ө ле ң іні ң бірі Қ аратай. А қ ан сері аулы қ онысынан айрылып, орнына Комаровка ауылы орна ғ анда, ескі мекенге барып ж ү рген Қ аратайды (А қ ан серіні ң мінген аты) егінге т ү сті деген сылтаумен ұ стап алып, сатып жіберіпті. Ат пен иесіні ң диалогы т ү рінде жазыл ғ ан б ұ л ө ле ң де қ у ғ ыншы 4 орыстан қ ашып бар ғ анда б ү бірнай (выборнай) К ө шербайды ң ра қ ым етпегені, судьяны ң ә діл ү кім шы ғ арма ғ аны айтылады. Со ң ында: Орыс пенен қ аза қ ты ң алдым несін?! Т әң ір берген ә ркімні ң несібесін. Ол т ү гіл жан салма ғ ан Құ лагерді ң, с ө йлейді граммофонда әң гімесін, деп, Құ лагер ә ніні ң сол заманда пластинка ғ а т ү сірілгенін ескертеді. Ө лер алдында шы ғ ар ғ ан Мінажат ө ле ң інде иман тілейд

26 Шы ғ армаларыны ң басым таби ғ ат суреттері мен н ә зік м ұң, ө мір қ иыншылы қ тары туралы трагб ө лігін қ амтитын ке ң інен танымал к өң іл-к ү й ж ә не махаббат лирикаларында ғ ажайып едиялы қ пайымдаулар шынайы да шымыр қ атар ө ріліп жатады. Оны ң стиліндегі жо ғ ары жетістігі ке ң тыныстылы қ, ә н иірімдеріні ң н ә зіктігі, ә уен ә семдігі, интонация суреттеріні ң молды ғ ы, сазыны ң биік те ас қ а қ, ыр ғ а қ тары мен қ айырымдарыны ң ұ за қ ты ғ ы.

27 Жасты қ, бозбалалы қ кезінде А қ ан серіні ң к ө п жырла ғ ан та қ ырыбы – досты қ, махаббат м ә селесі. Ол с ү йіспеншілікке беріктік пен адалды қ ты, махаббат еркіндігін а ң сайтын тамаша ө ле ң дерін ә нге қ осып айт қ ан. Эстетикалы қ сезімі, тал ғ амы к ү шті, н ә зік жанды а қ ын ө мірдегі не бір с ұ лу, ә деміні ң б ә рін ә нге қ ос қ ан. Ол таби ғ атты да, ал ғ ыр қ ыран мен ж ү йрік атты да қ ызы ғ а жырла ғ ан. Сезімін оят қ ан ә демі, к ө ркем құ былыстарды ң қ айсысын болса да, ол егіле, беріле суреттейді. А қ ынны ң «Жайы қ ты ң а қ т ү лкісі», «А қ к ө йлек» т.б. лирикалы қ ө ле ң дерінен с ұ лулы қ ты машы қ тай, с ү йсіне жырлайтынды ғ ы ай қ ын к ө рінеді. Ол адамны ң т ү сі де, ісі де, жаны да с ұ лу болуын тілейді.

28 А қ ан сері ө мір шынды ғ ын ү лкен суреткерлікпен жырла ғ ан заманыны ң ас қ а қ а қ ыны ғ ана емес, м ұң шыл да сыршыл, лирикалы қ тебіреністі сазымен, ә ншілік-орындаушылы қ ө нерімен таныл ғ ан ө згеше дарын иесі. Оны ң композиторлы ғ ы а қ ынды ғ ынан кем т ү спейді. Ә діліне к ө шсек, А қ ан сері атанып, кезінде ж ұ ртшылы ққ а ке ң танылуы, ата қ, да ңқ ыны ң шар-тарап қ а жетуі ә ншілік-композиторлы қ ө неріні ң жемісі. Жасынан халы қ ты ң ә н-к ү йінен сусындап, ө зіне дейінгі ә ншілік д ә ст ү рді толы қ ме ң герген А қ ан сері бертін келе, жігіт ша ғ ында серілік құ рып, ө зі де ә н шы ғ арады. К ө кшені ң с ұ лу таби ғ атына к ө з тігіп, оны албырт сезімді, ә серлі музыка ү ніне б ө лейді. Осы ә ншілік ө нерде А қ ан сері жал ғ ыз болмайды. Айналасына ә нші-к ү йші жастарды жинап, ө згеше бір ө нерлі топ болып ел аралайды. А қ ын, ә нші серілерді ң б ә рімен достасады. Балуан Шола қ, Жаяу М ұ са, Естай, Иман Ж ү сіп, Құ лтума сия қ ты ата қ ты а қ ын- ә ншілер А қ ан серіні ң е ң жа қ ын достары бол ғ ан. Оларды ң б ә рі А қ ан серіні ң ә ншілік ө неріне игі ә сер еткен, композиторлы қ талантын жетілдіріп, шеберлік, суреткерлік тал ғ амын шы ң дай т ү скен. Ол қ аза қ ты ң ұ лтты қ ө нерін профессионалды қ биікке к ө теріп, д ә ст ү рлі ө нерді ң классикалы қ ү лгісін жасады. Сан қ ырлы дарындылы қ, поэзия мен музыканы ң тел қ озыдай табысуы, ө зіне ғ ана т ә н на қ ыш, жо ғ ары де ң гейдегі орындаушылы қ шеберлік А қ ан сері шы ғ армашылы ғ ына т ә н басты- басты қ асиеттер. Қ аза қ м ә дениетіні ң алтын қ орына А қ ан серіні ң елуге жуы қ муз.-поэтик. м ұ расы енген. А қ ан сері шы ғ армалары поэтик. т ұ ны қ ты ғ ымен, образдар ә леміні ң тере ң дігімен, поэтик. ж ә не муз. тіліні ң шырайлылы ғ ымен, айры қ ша тал ғ ампазды ғ ымен, на қ ышты қ тазалы ғ ымен ерекшеленеді. Оны ң шы ғ армашылы қ болмысыны ң басты қ асиеттері ө мір шынды ғ ын боямасыз жырлауы, психологиялы қ иірімдерге толы, эмоциялы қ бояуыны ң қ аны қ ты ғ ы.Балуан Шола қЖаяу М ұ саЕстай Иман Ж ү сіп Құ лтума

29 Лирикалық шығармаларда эмоция, сезім басым болады. Лирика – дара ойдың жемісі, ол шабытты жыр. Оқырманның жан дүниесіне әсер ете алмаған өлең нағыз өнер бола алмайтынын оқушылардың түсінуі үшін оқытушы тарапынан жуйелі түрде жүргізілетін әр түрлі іс-әрекеттер қажет. Лирикадағы ерекше компоненттердің бірі саналатын сөз сырын оқушыларға жеткізуде оған эстетикалық талдау барысындағы әр түрлі дайындық жаттығулары керек. Оқушы назарын ақын өлеңіндегі эмоциялық және логикалық бірлікті тануға, шығарманың бөлімі мен бөліктерін байланыстыра қарап, ақынның айтар ойын, мазмұн мен форма бірлігін анықтауға аударып отыру керек. Сондай-ақ шығарманың әсем сазы, ақынның сөз қолданысы оқушыны ой құшағына бөлейтіндей, мәнерлеп оқу, проблемалы оқу, т.б. арқылы бар ынта- ықыласын туындыға аудару барысында арнайы әдеби тапсырмаларды орындатқан дұрыс. Адам сезіміне жүрек дірілі – лупілінің суретін салу тек лириканың ғана қолынан келеді. Лирикалық туындыны ұлы сыншы В.Белминсукии музыкаға балайды әннің әсем сазы тек музыкалық аспапта ойналғанда ғана немесе керемет әнші шеберлікпен төгілте орындағанда ғана адамның бүкіл жан дүниесіне әсер етеді.

30 Лирика даралығы дегеніміз жалпылық, жинақтаушылық мәнге йе ақын сезімінің жалыны, ой тереңдігі, қоғамдық талапқа, сұранысқа жауап беруі, - деген Ә.Тәжібаев сөздерінде үлкен мән жатыр. Демек шынайы көркем лирика- дамгершілік биік мұраттарға тәрбиелеуші, адамзаттың эстетикалық арманың асқар шыңы. Ол оқушылардың қызығушылығын арттырып, ойлау жүйесін дамытады, осы бағытта ол психологиямен, дидактикамен сабақтасып оқыту, тәрбиелеу мәселелеріне һз үлесін қосады. Демек шынайы көркем лирика- дамгершілік биік мұраттарға тәрбиелеуші, адамзаттың эстетикалық арманың асқар шыңы. Ол оқушылардың қызығушылығын арттырып, ойлау жүйесін дамытады, осы бағытта ол психологиямен, дидактикамен сабақтасып оқыту, тәрбиелеу мәселелеріне һз үлесін қосады. Лирикалық шығармаларды оқытуда оқушылардың шығармашылық жұмыстарына да ерекше көңіл бөлу керек. Озық технология үлгілерін қолдану СТО технологиясы оқушылардың қабілеттеріне қарай өлең жаздыру, сурет салдыру, шағын шығарма, эссе жазғызу.