ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Химия кафедрасы БӨЖ 2 Оқу пәні: «Сирек. - презентация

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Химия кафедрасы БӨЖ 2 Оқу пәні: «Сирек және асыл металдар технологиясы» Тақырыбы: « Шашыралған алу жерлерінен алтын мен күмісті бөліп алу » Шифр, мамандық: 5В072000, «Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы» Орындаған: ХН-301 топ студенті, Кейкова Әсем Тексерген: Лебаева Ж.Т. Семей 2016 ж

2 Жоспары 1.Алтынны ң жалпы сипаттамасы 1.1 Алтынны ң алу технологиясы 1.2 Алтынны ң Қ аза қ станда ғ ы қ оры 2. К ү місті ң жалпы сипаттамасы 2.1 К ү місті алу технологиясы 2.2 К ү місті ң Қ аза қ станда ғ ы қ оры

3 Алтын (лат. Aurum, Au) элементтерді ң периодты ж ү йесіні ң I-тобында ғ ы химиялы қ элемент, асыл металдарды ң бірі. Реттік н ө мірі 79, атом массасы 196, 967, бал қ у температурасы 1063 ْ °С, қ айнау температурасы 2947°С.лат.элементтерді ң периодты ж ү йесіні ңметалдарды ңатомбал қ у қ айнау

4 Қ асиеттері Таза алтын сары т ү сті, со ғ ыл ғ ыш ж ә не созыл ғ ыш металл, химиялы қ инертті элемент. Сырт қ ы ортаны ң химиялы қ ә серіне аса т ө зімді. Оттек, сутек, азот, ж ә не к ө міртекпен тікелей қ осылмайды. Алтын ғ а сілтілер ж ә не жеке қ ыш қ ылдар ә сер етпейді. Патша с ұ йы ғ ында (1 к ө лем HNO 3, 3 к ө лем HCl) ж ә не кейбір к ү шті қ ыш қ ылдар қ оспасында ериді. Қ осылыстарында алтын бір ж ә не ү ш валентті болып келеді. Таби ғ атта саф алтын т ү рінде, тау жыныстарында (5*10 7 %), те ң із ж ә не м ұ хит суында ( мг/т) кездеседі. Кентастардын алтынды ұ са қ тау, байыту ж ә не цианды натрий ерітіндісімен өң деу ар қ ылы алады. Алтынмен бас қ а металдарды ң бетін жалатады, ә шекей б ұ йымдар жасайды. Тауар ө ндіруде, сауда-сатты қ та бас қ а заттарды ң б ә ріні ң нар қ ы алтынмен ба ғ аланады.металлхимиялы қОттексутеказотк ө міртекпен қ ыш қ ылдартау жыныстарындам ұ хит Алтын таби ғ атта сап т ү рде кездесетін металл. Алтынны ң, ұ са қ т ү йірлері кварц ішінде, немесе кварц құ мы арасында шашыра ң кы к ү йде болады. Алтынны ң таби ғ атта ғ ы қ осылысы алтын теллуриді (калаверит) AuTe 2 құ рамында ж ә не мысты ң, қ ор ғ асынны ң сульфид кендерінде болады. Алтын Сібірде, Оралда ж ә не Орта Азия мен Қ аза қ станда да кездеседі.кварцСібірдеОралдаАзия Қ аза қ станда

5 Ажырату әдістері Құ мда шашыл ғ ан аз алтынды (тоннасына г) ажыратып алу ү шін ә р т ү рлі ә діс қ олданады. Е ң о ң ай, к ө птен қ олданылып келе жат қ ан ә діс - құ мды а ғ ын сумен жуу, сонда құ м қ иыршы қ тары су ғ а ілесіп кете береді де, алтын ауыр бол ғ андыктан қ алып қ ояды. Екінші бір ә діс алтынды амальгама ғ а айналдыру. Сынап к ө пшілік металдарды ө з ішінде еріте алады, ол ерітіндіні амальгама дейді. Амальгамада ғ ы алтынды шы ғ арып алу ү шін, амальгаманы қ ыздырса, сынап ұ шып кетеді, оны ң буын жинап, сал қ ындатып қ айтадан іске қ осады. Біра қ б ұ л екі ә діспен де к ұ мда ғ ы алтын т ү гел алынбайды, к ө п болса, 75% ғ ана алынады. Б ұ лардан г ө рі т ә уірірек ә діс цианид ә дісі. Ішінде алтын қ ал ғ ан жынысты KCN т ұ зынын, 0,02 - 0,2% ерітіндісімен рет қ айталап шаймалап жуады, сонда: 4Au + 8NaCN + 2H 2 O + O 2 = 4Na[Au(CN) 2 ] +4NaOH Комплексті қ осылыс құ рамында ғ ы алтынды мырышты ң, ж ә рдемімен ы ғ ыстырып шы ғ арады: 2Na[Au(CN) 2 ] +Zn = Na 2 [Zn (CN) 4 ] +2Au

6 Алтынды алу ә дістері Алтынды өндірісте алу көздеріне бастапқы материалдың 1 т-да 5-15 г алтын, 0,5-3 г аралық өнімдер (қорғасын- мырышты, мысты, уранды) болатын құмдар мен рудалар жатады. Топырақтан алтынды алу үрдісі алтын мен құм тығыздықтарының айырмашылықтарына негізделген. Қуатты су ағынының көмегімен ұсатылған алтын тектес үлгіні суда өлшенген күйге ауыстырады. Алынған қойыртпақ көлбеу жазықтықта жер қазатын машинаға құйылады. Нәтижесінде алтынның ауыр бөлшектері тұнады, ал құм қиыршықтары сумен жуылады.

7 Қ аза қ стан Республикасында ғ ы алтынны ң қ оры

8 Ба қ ыршы қ алтын кен орны - Шы ғ ыс Қ аза қ стан облысы Жарма ауданында, Ө скемен қ алас ынан о ң т ү стік-батыс қ а қ арай 80 км жерде орналас қ ан. Кен орны 1953 жылы ашыл ғ ан. Барлан ғ ан қ орыны ң к ө лемі жа ғ ынан ірі кен орындарына жатады жылдары 20 т-дан астам алтын ө ндірілді.Шы ғ ыс Қ аза қ стан облысыЖарма ауданында Ө скемен1953 жылы Ба қ ыршы қ алтын кен орны

9 Бақыршық алтын кені бойлық бағыттағы Батыс Қалба терең жарылымы мен ендік бағыттағы Қызыл жаншылу белдемінің түйіскен тұсында орналасқан. Мұндағы төм. тас көмірдің құмтастарын, көмірлі-сазды тақтатастарын интрузивті штоктар, дайкалар, кварц желілері қиып өткен. Солтүстікке қарай 35 – 40° еңіс жатқан кварцталған қабаттардағы пирит, халькопирит, арсенопирит,антимон ит, галенит, сфалерит, т.б. сульфидті минералдарда алтын мен күмістен басқа қорғ асын, вольфрам, висмут, сүрме, молибденкездеседі. Ұзындығы 120 – 250 м-ге, қалыңдығы 15 – 20 м-ге жететін кентас қабаттарында алтынның орташа мөлшері 9,4 г/т. Олар кентас құрамында ірі түйірлі (0,2 мм), шатасқан талшықты (0,2 – 0,5 мкм) және кристалды түйіршікті (0,005 – 0,02 мм) морфологиялық түрлерінде кездеседі.штоктаркварцпиритхалькопиритарсенопиритантимон итгаленитсфалеритминералдардаалтынкүмістенқорғ асынвольфрамвисмутсүрмемолибденталшықтыкристалды

10 Алтынны ң биологиялы қ ма ң ызы К ү місті ң бактерицидтік қ асиетін арттырады. А ғ зада ғ ы иммунды қ процесті қ алыпты етеді. К ө не Грекия мен Римде алтынды (пластинкаларын) ауыз ғ а салып, тама қ ауруларын емдеген екен. Сондай-а қ қ азіргі медицинада да алтын қ оспалары ке ң інен қ олданылады. Ғ алымдар алтынны ң адам ғ а тигізетін залалы да бар екенін д ә лелдеп шы қ ты. Канадалы қ ғ алымдар алтын б ұ йымдарды ң адам а ғ засына тигізетін ә серін зерттей келе к ү тпеген шешімге келді. Олар алтын б ұ йымдарды ң қ ызу қ анды адамдарды ң к өң іл-к ү йіне кері ә серін тигізетінін, тіпті депрессия ғ а т ү сулеріне себеп тудыратынын айтады. Ғ алымдар алтын б ұ йымны ң адам терісіне тигенде оны ң а ғ засында ғ ы зат алмасуды баяулатып, ж ү йке ж ү йесіні ң қ озуына ә сер ететінін д ә лелдеп шы қ ты. Мамандар б ұ л шешімге келе отырып, алтын б ұ йымдардан м ү лдем бас тарту керектігін ал ғ а тартпайды. Алайда, олар қ ызу қ анды адамдар ғ а ұ йы қ тар алдында алтын б ұ йымдарын шешіп жату ғ а ке ң ес береді. Себебі, адам ұ йы қ тап жат қ анда оны ң а ғ засы ә лсіз болады.

11 К ү міс (лат. Argentum, Ag) элементтерді ң периодты қ ж ү йесіні ң І тобында ғ ы химиялы қ элемент, атомды қ н ө мірі 47, атомды қ массасы 107,88. Таби ғ атта т ұ ра қ ты екі изотопы бар: 107Ag ж ә не 109Ag.лат.изотопы К Ү МІС

12 Элементтерді ң периодты қ ж ү йесіні ң І тобында ғ ы хим. элемент, ат. н. 47, ат. м. 107,88. Таби ғ атта т ұ ра қ ты екі изотопы бар: 107Ag ж ә не 109Ag. Негізгі минералдары: аргентит Ag2S, пираргирит Ag3SbS3, прустит Ag3AsS3, саф К., т.б. К. ж ұ мса қ, созыл ғ ыш (1 г К-тен ұ зынды ғ ы 1800 м сым тарту ғ а болады), а қ т ү сті металл, ты ғ ызд. 10,5 г/см3, бал қ у t 961,9°С, қ айнау t 2170°С, тоты ғ у д ә режелері +1, +2, +3, сиректеу +4. Электр тогын, жылуды жа қ сы ө ткізеді. К-ті ң активтігі нашар, коррозия ғ а т ө зімді, біра қ к ү кірт, галогендермен тез ә рекеттеседі. Қ ыздырыл ғ ан концентрлі азот ж ә не к ү кірт қ ыш қ ылдарында ериді. Ауада ғ ы оттекпен жо ғ ары темп-рада қ ыздыр ғ анда да ә рекеттеспейді, біра қ құ рамында к ү кіртсутек бар дым қ ыл ауада оттек ар қ ылы тез тоты ғ ып беті қ араяды. К. қ ор ғ асын-мырышты, мыс, алтын-к ү місті кентастардан алынады. Оны ң бас қ а металдармен қ орытпасы зергерлік б ұ йымдар жасауда, медицинада К. препараттары (к ү йдіретін, микробтарды жоятын, т.б.), кино ж ә не фото ө нерк ә сібінде, химия, электртех. ж ә не электронды қ ө нерк ә сіптерінде, т.б. қ олданылады. Аg+ иондары суды жа қ сы тазартады. Қ аза қ станда К. Бозшак ө л, Қ о ң ырат, А қ то ғ ай, Айдарлы, Ба қ ыршы қ, т.б. кен орындарында кездеседі.медицинада Қ аза қ станда

13 К ү місті алу технологиясы Цианирлеу – металдың сілті цианидінің сулы ерітіндісінде еруіне негізделген. Минералға цианидпен және ауадағы оттегімен әсер етеді Күміс оттегімен әрекеттеспейді, ол күмістің бетін жұқа берік оксидті қабатпен қаптайды. Цианид қатысында оксид ақырын ери бастайды. Кешенді ион түзіледі. Құрамында күмісі бар ерітінді алынады, бос жынысты металды тұндырғыштармен (мырыш тозаңы) тұндырып, күмісті алады. Қойыртпақты шаяды, фильтрлейді, буландырады, балқытады. Алынған күміс балқымаларын фры қарай тазарту үшін аффинаж зауытына жібереді. Амальгама қалыпты жағдайда сынаппен құйма түзуге негізделген. Ұсақталған руданы сумен бірге сынаптың амальгамирленген беті арқылы өткізеді. Нәтижесінде күмістің бөлшектері сынаппен араласып, сұйық амальгама түзеді.

14 Әлем бойынша күмісті алудағы алып кен орындары: 1.CanningtonBHP Billiton (Аустралия) 48,80 2.Fresnillo (Proano) Industrias Penoles SA de CV (Мексика) 33,93 3.Дукат«Полиметалл» (Ресей) 13,42 4.UchucchacuaCompania de Minas Buenaventura SA (Перу) 10,21 5.Greens CreekKennecott Minerals / Hecla Mining (АҚШ) 9,66

15 Ә дебиет тізімі 1. Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із 1. Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із " Қ аза қ стан". Ұ лтты қ энциклопедия. /Бас ред. Б.Ая ғ ан. - Алматы: Қ аза қ стан энциклопедисыны ң бас редакциясы, бет. ISBN ISBN Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із 2. Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із Қ аза қ совет энциклопедиясы. Қ аза қ Советтік Социалистік Республикасы. Энциклопедиялы қ аны қ тама. Алматы бет.