IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы. Бал қ аш Қ аза қ станны ң о ң т ү стік-шы ғ ысында ғ ы т ұ йы қ к ө л. Аума ғ ы ж ө нінен Каспий, Арал те ң іздерінен. - презентация

1 IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

2 Бал қ аш Қ аза қ станны ң о ң т ү стік-шы ғ ысында ғ ы т ұ йы қ к ө л. Аума ғ ы ж ө нінен Каспий, Арал те ң іздерінен кейінгі ү шінші орында. Алматы, Жамбыл, Қ ара ғ анды облыстарыны ң шегінде, Бал қ аш-Алак ө л ойысында, те ң із де ң гейінен 340 м биіктікте жатыр. Ауданы құ былмалы: 17 – 22 мы ң км², ұ зынды ғ ы 600 км-ден астам, ені шы ғ ыс б ө лігінде 9 – 19 км, батыс б ө лігінде 74 км-ге жетеді. Бал қ аш к ө лі туралы IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

3 * Суыны ң к ө лемі шамамен 100 – 110 км3. Су жиналатын алабы 500 мы ң км²-ге жуы қ. Орташа тере ң дігі 6 м, е ң тере ң жері 26 м. Бал қ ашты ң батыс б ө лігіне Іле (жер бетімен келетін суды ң 78,2%-ын береді), шы ғ ыс б ө лігіне Қ аратал (15,1%), Лепсі (5,4%), А қ су (0,43%) ө зендері құ яды. Солт ү стіктен а ғ атын Аяг ө з, Ба қ анас, То қ ырауын, Ж ә мші, Мойынты, т.б. ө зендер ә детте к ө лге жетпей сар қ ылады. К ө лді ң солт ү стік жа ғ алауы Сарыар қ аны ң ұ са қ шо қ ылы тау сілемдерімен ұ штасып жат қ анды қ тан, биік жар қ аба қ болып келеді ж ә не к ө птеген жыра-жыл ғ амен тілімденген, ал о ң т ү стік жа ғ алауы – суы біртіндеп тартыл ғ ан кезде жинал ғ ан ш ө гінділерден пайда бол ғ ан құ мды ойпат. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

4 * К ө лді ң к ө птеген шы ғ ана қ, қ ойнаулары бар, аралдары аз, ү лкендері: Басарал, Тасарал. Бал қ аш туралы ал ғ аш қ ы жазба деректер 13 ғ асырдан белгілі. К ө лді тияна қ ты зерттеу 17 ғ асырда басталды. Орыс картографы ж ә не тарихшысы Семен Ремезов 1695 жылы «Б ү кіл Сібір жері мен қ алаларыны ң сызбалары» («Чертежи всех сибирских городов и земель») атты атласында Бал қ ашты «Те ң із» деген атаумен к ө рсеткен. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

5 * 18 ғ асырды ң басында к ө лде геодезиялы қ ө лшеу ж ұ мыстары ж ү ргізілді. Бал қ аш 19 ғ асырда Клапротты ң (1836) ж ә не швед картографы Иоганн Ренатты ң (Жо ңғ арияны ң картасын жаса ғ ан) карталарында бейнеленді. Пауль Рихтгофен (1877) мен Александр Гумбольдты ң (1844) е ң бектерінде Бал қ аш туралы деректер бар. Бал қ ашты зерттеуге Ресей ғ алымдары да (Иван Мушкетов, Лев Берг, т.б.) ат салысты. Қ аза қ ты ң ұ лы ғ алымы Шо қ ан У ә лихановта Бал қ аш алабын зерттеп, сипатта ғ ан жылдан бастап Бал қ аш к ө лін кешенді зерттеу басталды, к ө птеген экспедициялар ұ йымдастырылды. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

6 * К ө лді ң экологиялы қ жа ғ дайын, суыны ң химиялы қ құ рамын, ө сімдік, жануарлар д ү ниесін, алабыны ң физикалы қ -географиялы қ сипатын зерттеумен 1970 – 90 жылдары хх Қ аза қ стан Ғ ылым академиясыны ң институттары, Қ аза қ балы қ шаруашылы ғ ы ғ ылыми- зерттеу институты, Қ аза қ ххгидрометеорологияъъ ғ ылыми-зерттеу институты, бірнеше жобалау институттары, т.б. айналысты. Б ұ л ж ұ мыстарды ң н ә тижесінде к ө лді ң таби ғ и орны қ тылы ғ ын са қ тап қ алу ғ а ба ғ ыттал ғ ан на қ ты шаралар белгіленді, оларды ң біразы ж ү зеге асырылып, к ө л де ң гейіні ң құ лдырауы то қ тады. К ө л ш ө л ж ә не ш ө лейт климатты қ белдеуде орналас қ ан. Қ а ң тарда ғ ы орташа температура –15 – 170С, шілдені ң орташа температурасы 240С. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

7 Жауын-шашынны ң к ө п жылды қ орташа м ө лшері 120 мм. Ауаны ң салыстырмалы ыл ғ алдылы ғ ы 55 – 66%, желді ң жылды қ орташа жылдамды ғ ы 4,5 – 4,8 м/с. Жел к ө лді ң батыс б ө лігінде к ө бінесе, солт ү стіктен, шы ғ ысында – солт ү стік-шы ғ ыстан со ғ ады. Осы себепті к ө лде ү немі к ү шті тол қ ын болады. Жазда ғ ы булану ауа райына байланысты 950 мм-ден 1200 мм-ге дейін ауыт қ иды. К ө л беті к ө біне қ арашаны ң ая ғ ында қ атып, с ә уірді ң ортасында м ұ зы ериді. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

8 География Бал қ аш к ө лі алабында ғ ы таби ғ и ресурстарды ( ә сіресе, су қ орларын) тиімсіз пайдалануды ң н ә тижесінде Қ аза қ станны ң о ң т.- шы ғ ыс айма ғ ында 20 ғ -ды ң ая ғ ында қ алыптас қ ан таби ғ и, ә леуметтік ж ә не экономикалы қ жа ғ дай. Оны негізгі 2 себеп тудырды. Ішкі себеп Қ апша ғ ай су электр стансасыны ң салынуына байланысты (1970) Іле ө з. арнасыны ң б ө гелуі. О ғ ан дейін Бал қ аш к-ні ң экол. тепе-те ң дігін к ө лге құ ятын ө зендер суы мен к ө л айдынынан булан ғ ан ыл ғ ал м ө лшеріні ң т ұ ра қ тылы ғ ы қ амтамасыз ететін. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

9 * Жыл сайын к ө л алабында ғ ы 15,0 км3 су қ орыны ң 11,9 км3-і (80%) Іле ө з-мен келсе, қ ал ғ ан 3,0 км3 су к ө лді ң батыс б ө лігінен шы ғ ыс б ө лігіне ы ғ ысатын жылдарда ғ ы Бал қ аш к-не құ ятын ө зендер суыны ң жалпы а ғ ыны 14,9 км3-ден 11,8 км3-ге кеміді, я ғ ни, к ө л жылына шамамен 3,0 км3 су жо ғ алтып отырды. К ө л алабынан алынатын су м ө лш. жылына 7,08,0 км3-ке дейін ө сті (1-сурет), оны ң 6,5 км3 суы егін суару ғ а, Қ апша ғ ай ж ә не бас қ а да б ө гендерді толтыру ғ а ж ұ мсалды. Булану ғ а кететін шы ғ ыны жылына 2,0 км3-ге жетті. Осы себептерден 1970 жылдан су де ң гейі к ү рт т ө мендеді жылды ң ая ғ ында к ө л де ң гейіні ң абс. биікт. 340,54 м болды IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

10 * К ө л де ң гейіні ң құ лдырау жылд. жылына 15,6 см-ге жетті, б ұ л к ө рсеткіш жылдарда ғ ы т ө мендеу жылдамды ғ ынан (9,2 см/жыл) біршама жо ғ ары. Іле ө з. атырауында ғ ы батпа қ ты-сулы алаптарды ң 2/3 б ө лігі қ ыс қ арды. Қ апша ғ ай СЭС-і іске қ осыл ғ ан со ң, тас қ ын су шы ғ ыны м3/с-тен м3/с-ке дейін т ө мендеді. Электр стансасы қ ажетіне байланысты су а ғ ыны жылдам ө згеретін (01000 м3/с) болды. СЭС-тен т ө мен қ арай ө зен тасындылары (суда ғ ы қ атты заттар) то қ тап, олар толы ғ ымен Қ апша ғ ай б ө генінде ш ө гетін болды жылды ң ая ғ ында Бал қ аш к-не құ ятын Іле ө з- ні ң тарма қ тарынан Ш ұ бар құ нан, Иір, Базарбай ж ә не Қ ал ғ ан Іле ғ ана қ алды. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

11 * Су шы ғ ыныны ң 90%-і тек Иір тарма ғ ымен қ осыл ғ ан Қ о ғ алы тарма ғ ына жина қ талып, бір арна ғ а айналды. Кезінде суы арнасына симай жататын Жиделі тарма ғ ы ш ө гіндіге тола бастады. К ө лді ң о ң т. жа ғ алауында ғ ы балы қ тарды ң уылдыры қ шашу айма ғ ы т ү гелдей жойылып, атырауда ғ ы 15 к ө л ж ү йелерінен тек 45-і ғ ана қ алды. Осыны ң салдарынан жыл сайын ауланатын балы қ м ө лш мы ң т-дан мы ң т- ғ а дейін т ө мендеп, балы қ сапасы да нашарлады. Мыс., б ұ рын негізінен сазан ауланатын болса, кейін ауланатын балы қ ты ң 90%-ін табан, жайын, к ө ксерке, т.б. құ рады (1997). Ал, аты ә йгілі к ө кбас, Бал қ аш қ арабалы ғ ы 1970 жылдан бері кездеспейтін болды IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

12 * 1980 жылдан бастап к ө лдегі балы қ тар суда ғ ы пестицидтер м ө лшеріні ң к ө беюінен жаппай фибриалды саркома ( қ атерлі ісік жаралары) кеселімен ауыра бастады. К ө л суыны ң минералд. к ү рт ө сті. Бал қ аш металлургия к ә сіпорындарыны ң ө ндіріс қ алды қ тарыны ң ә серінен суда ауыр металдар (мыс, мырыш, қ ор ғ асын, кадмий, т.б.) мен к ү кірт оксидтеріні ң м ө лшері к ө бейді. Бал қ аш алабынан атмосфера ғ а т ү сетін ә р т ү рлі газдарды ң к ө лемі жылына 250 мы ң т- ғ а жетті. Б ұ л газдар к ө л бетінен булан ғ ан ыл ғ алмен қ осылып, жерге қ айтадан қ ыш қ ыл жа ң быр болып жауады. Жауын-шашынны ң минералд. 3 еседен астам ө сті. IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы

13 Назарлары ң ыз ғ а рахмет!!! IKAZ.KZ - ашы қ м ә ліметтер порталы