Етістік ВОУД-қа дайындық мұғалім Айгуль Сабитовна Заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы етістік деп аталады. Етістік сөйлемде көбінесе баяндауыш. - презентация

1 Етістік ВОУД-қа дайындық мұғалім Айгуль Сабитовна Заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы етістік деп аталады. Етістік сөйлемде көбінесе баяндауыш болады, не істеді? Не қылды? не істелінді? қайтті? деген сұрақтарға жауап береді. Етістік істің белгілі бір уақытта (шақта) болатынын білдіреді. Мысалы: мен бардым, мен барғанмын, мен барып едім (өткен шақ), мен барамын, мен барармын, мен бармақпын (келер шақ), мен оқып отырмын, ол көріп тұр (осы шақ).

2 Етістік тұрлері Тұлғасына қарай: Негізгі және туынды. Мысалдар: негізгі: оқы, жаз, бар, кел, бер. туынды: тұзда, гүлде, ойна. Мағынасына қарай: Негізгі және көмекші. Мысалдар: негізгі: ал, қал, көр, сөйле, әкел. көмекші: бол, әкет, тұр, шық. Объектіге қатынасына қарай: Салт және сабақты. Мысалдар: Салт: бар, кел, отыр, жүр, тұр. Сабақты: жаз, ал, бер, айт, аш, жап.

3 Етістік түрлері Іс-әрекеттің орындалуына қарай: Болымды және болымсыз. Мысалдар: болымды: бар, кел, оқы, жаз. болымсыз: барма, барған жоқ, келген емес. Құрамына қарай: Дара және күрделі. Мысалдар: Дара: жаз, оқы, ойна, гүлде. Күрделі: барып кел, кіріп шық, келіп кет, алып бар, алып қайт.

4 Етістіктің шақтары Өткен шақ Осы шақ Келер шақ Ауыспалы Нақ осы шақ осы шақ

5 Осы шақКелер шақ Нақ осы шақ АуспалыБолжалды Дара Күрделі осы келер

6 Етістік негізгі көмекші Көмекші етістік арнайыауыспалы мағынадағы көмекші қызмет атқаратын көмекші етістікке тән модаль сөздер е (еді, екен, емес) де (деп, деген, десе) е (етті) жазда (жаздады) жатыр отыр жүр тұр ал, бер жібер көр, қал кел, бөл керек сияқты тәрізді секілді

7 Дара нақ осы шақ тұр отыр жүр жатыр Жекеше түрі І жақ - мың, мін. Мен отырмын, мен жүрмін ІІ жақ - сың, сің. Сен отырсың, сен жүрсің ІІ жақ – сыз, сіз. Сіз отырсыз, сіз жүрсіз ІІІ жақ – ол отыр, ол жұр, ол тұр, ол жатыр. Жіктік жалғау

8 Көпше түрі І жақ – мыз, міз. Біз отырмыз, біз жүрміз ІІ жақ - сыңдар, сіңдер. Сендер отырсыңдар, сендер жүрсіңдер ІІ жақ – сыздар, сіздер. Сіздер отырсыздар, сіздер жүрсіздер ІІІ жақ – олар отыр, олар жұр, олар тұр, олар жатыр.

9 Күрделі нақ осы шақ -п -ып (іп) -а -е Жекеше түрі І жақ – мын, мін. Мен жазып отырмын, мен оқып жүрмін ІІ жақ - сың, сің. Сен жазып отырсың, сен оқып жүрсің ІІ жақ – сыз, сіз. Сіз жазып отырсыз, сіз оқып жүрсіз ІІІ жақ – Ол жазып отыр, ол оқып жүр

10 Көпше түрі І жақ – М ыз, міз. Біз жазып отырмыз, біз оқып жүрміз ІІ жақ - сыңдар, сіңдер. Сендер жазып отырсыңдар, сендер оқып жүрсіңдер ІІ жақ – сыздар, сіздер. Сіздер жазып отырсыздар, сіздер оқып жүрсіздер ІІІ жақ – олар оқып жүр, олар келіп тұр.

11 Ауыспалы келер шақ - а - е - й Жекеше түрі. І жақ – мын, мін. Мен жазамын. ІІ жақ – сың, сің, сыз, сіз. Сен жазасың. Сіз жазасыз. ІІІ жақ – ды, ді. Ол жазады. Жіктік жалғау

12 Көпше түрі І жақ – мыз, міз. Біз барамыз, біз келеміз, біз ойнаймыз. ІІ жақ - сыңдар, сіңдер. Сендер барасыңдар, сендер келесіңдер, сендер ойнайсыңдар ІІ жақ – сыздар, сіздер. Сіздер барасыздар, сіздер келесіздер, сіздер ойнайсыздар ІІІ жақ – ды,ді. Олар барады. Олар келеді. Олар ойнайды

13 Нақтылы өткен шақ -ды -ді -ты -ті Жекеше түрі. І жақ – м. Мен кеттім, мен айттым, мен жаздым, мен келдім ІІ жақ – ң, ңыз, ңіз. Сен айттың, сіз кеттіңіз. ІІІ жақ – Ол айты, ол келді, ол кетті. Жіктік жалғау

14 Көпше түрі І жақ – қ, к. Біз кеттік, біз айттық. ІІ жақ – ңдар, ңдер, ңыздар, ңіздер. Сендер айттыңдар, сендер кеттіндер, сіздер айттыңыздар, сіздер келдініздер. ІІІ жақ – Олар айтты, олар кетті.

15 Етістіктің райлары Ащық рай Бұйрық рай Қалау рай Осы шақЖекеше Ерікті қалау рай Келер шақ І жақ түбір + айын, ейін Түбір + ғы/гі/қы/кі+ж.ж.+ етістік Өткен шақ ІІ жақ түбір І жақ - м ІІ жақ түбір + ыңыз, іңіз ІІ жақ - ң ІІІ жақ түбір + сын, сін ІІ жақ – ңыз Көпше ІІІ жақ - сы І жақ түбір + айық, ейік Тілекті қалау рай ІІ жақ түбір + ыңдар, іңдер түбір + ғай/гей/қай/кей+ж. ІІ жақ түбір + ыңыздар, іңіздер түбір + ғай/гей/қай/гей+еді ІІІ жақ түбір + сын, сін түбір+са/се+ж.+ игі еді/екен Мысалы: Мен барсам игі еді. Шартты рай Түбір+са/се+ж.