Психологиялық дайындық Көңіл күйің неге ұқсас? Мақсаты: Білімділігі : Оқушыларға табиғи сұрыптау туралы мағлұмат беру,түрлерімен таныстыру Дамытушылығы. - презентация

1

2 Психологиялық дайындық Көңіл күйің неге ұқсас?

3 Мақсаты: Білімділігі : Оқушыларға табиғи сұрыптау туралы мағлұмат беру,түрлерімен таныстыру Дамытушылығы : Оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру,өз ойын жинақтап жеткізу Тәрбиелігі :Оқушылардың көзкарасын қоршаған ортаға қалыптастыру.

4 І ІІ. Үй тапсырмасы. Өткен сабақ бойынша барлық топқа шолу сұрақтарын беру. 1. Эволюция деп нені айтамыз? 2. Табиғат жүйесі кімнің еңбегі? 3. Қосарлы атауды ұсынған кім? 4. Жануарларды екі топқа бөлген кім? 5. Қанша биогеографиялық аймақ бар? 6.Табиғи сұрыпталу жолымен түрлердің панда болуықай жилы жарыққа шықты? жилы жарық көрген Дарвин еңбегі? 8. Чарлз Дарвин қай жилы дүниеге келген? 9.Гомологиялық мүшелер дегеніміз не? 10. Эмбрилогия қандай ғылым? 11.Түр дегеніміз не? 12.Түр критерийлерін ата 13.Өзгергіштіктің түрлері 14. Генофонд деп нені атайды? 15.Генетикалық критерий дегеніміз не?

5

6 Чарльз Роберт Дарвин (англ. Charles Robert Darwin; ) – ағылшынның ұлы жаратылыстанушы ғалымы және саяхатшы. «Әлсіздер ғана өледі, күштілер тіршілік үшін күресте жеңімпаз болып шығады».

7 Чарлз Дарвин түрлердің панда болуы туралы еңбегінде табиғи сұрыпталудың шығармашылық рөлі туралы былой деп жажды: Табиғи сұрыпталу күн сайын және сағат сайын бүкіл әлем бойынша кішігірім, болмашы өзгерістерді іздеп тауып, жамандарын тастап, жақсыларын сақтап, жинақтап, құлаққа естілмей және көзге көрінбей жұмыс істейді

8 Тіршілік үшін күрес (шегіртке) 1.Түр ішілік 2.Түр аралық 3.Абиоздық Табиғи сұрыпталу (қолдан сұрыптау, ақбөкен) Тұқым қуалайтын өзгергіштік (жартас кептері) ДНҚ, ген ата – ана белгіде Эволюцияның қозғаушы күштері

9 1858 жилы, Линнейлік қоғамның отырысында Ч.Дарвин А.Уоллеспен бірігіп жасаған баяндамасында эволюциялық теорияны ұсынып: Оның негізгі механизмі – табиғи сұрыпталу деп көрсетті

10 Дарвиннің еңбектері: 1845 жилы Бигль кемсімен жасалған саяхат 1859 жилы Табиғи сұрыпталу жолымен түрлердің панда болуы

11 Барлық тірі организмдер артық мөлшерде ұрпақ қалдыруға қабілетті келеді. Мысалы, торғайдың бір жұбының ұрпақ саны 10 жил ішінде 2000 млрдқа жесть, бақбақ өсімдігі 10 жилда жер бетін 20 см қалыңдықпен жапқан полар еді. Бірақ табиғатта осынша көп мөлшерде ұрпақ дамып жетілмейді.

12 Себебі: Жетіспеуі ҚоректіңСудыңЖарықтың

13 Организмдердің шексіз көбеюге бейімділігі мен кеңістік және тршілік ресурстарының арасындағы қарама – қайшылық тіршілік үшін күресті туғызады

14

15 ЖАҢА ҰҒЫМДАР: Дарвинизм, өзгергіштік, тұқым қуалаушылық, қолдан сұрыптау, модификациялық, мутациялық өзгергіштік Қолдан сұрыптау Табиғи сұрыпталу 1. Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін ғана панда болады. 1. Тіршілік панда болғаннан бері үздіксіз жүреді. 2. Қолдан сұрыптау адамның араласуымен болады. 2. Көзге көрінбейді, жүруі білінбейді. 3. Малдардың адамға пандалы жақтарын жақсарту үшін белгілі жоспар бойынша сұрыптайды. 3. Сұрыпталу кезінде организме пандалысы қалып, зияндысы жойылады. 4. Өсімдіктерді де пандалы белгілерін қажетіне жара ту үшін сұрыптайды. 4. Табиғи сұрыпталуға адамның ешқандай қатысы жоқ. 5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары – панда болған белгілері организме зиян. Олар табиғатта дәрменсіз. 5. Ортаға жақсы бейімделгендері қалады, бейімделе алмағандары тіршілігін жояды. 6. Жаңа іріктемелер (өсімдіктерде) мен қолтұқымдар (жануарларда) шығарылады. 6. Қоршаған орта мен популяцияда тепе – теңдік сақталады. 7. Жаңа түрлер панда болады.

16 Табиғи сұрыпталу дегеніміз - өзінен соң ұрпақ қалдыра алтын, белгілі бір орта жағдайына жақсы бейімделген дараландың тірі қалуы. Тіршілік үшін күрес дегеніміз – бір түр ішіндегі, бір түр мен екінші түр арасындағы және түрлер мен қоршаған орта арасындағы ұрпақтарының өсімталдылығын қамтамасыз ететін дараландың қарым – қатынасының күрделі жиынтығы.

17 Тіршілік үшін күрестің түрлері Түрішіліқ Түраралық Сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы күрес

18 Тіршілік үшін күресте әрдайым нақты бір орта жағдайларының өзіне пандалы ерекшеліктері бар организмдер ғана тіршілігін сақтап қалады. Табиғатта өздігінен таңдамалы түрде бәрі даралан тіршілігін джойса, екінші біреулері көбейіп, әрі қарай демиды. Бұл құбылысты Дарвин Табиғи сұрыпталу деп атады

19 Табиғи сұрыпталу Эволюцияның негізгі шешуші факторы Тіршілік үшін күрестің нәтижесі Бірнеше ғасырды қамтыпүздіксіз жүріп жататын әрекет Нәтижесінде тіршілік ортасына сәйкес бейімделген жаңа түрлер түзіледі

20 1 Түрішілік күрес 2 Түраралық күрес 3 Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес

21

22

23 1.Қолдан сұрыптаудың Ч. Дарвин анықтаған түрлері? Жауабы: әдістемелік және санасыз. 2. ХIХ – ғасырдан Англияда кең қолданған қолдан сұрыптау әдісі? Жауабы: ХІХ ғасырда қолданылған әдістемелі сұрыптау. 3. Оңтүстік Америка, Австрия халықтары қолданатын сұрыптау түрі. Жауабы: санасыз сұрыптау. 4. Қолдан сұрыптауда жаңа іріктемелер, қолтұқымдар, штамдар алынады. Бұл нені білдіреді? Жауабы: Бұл қолдан сұрыптаудың бір ерекшелігі. Сұрақтарға жауап беріңдер. Көпір тапсырмасы

24 1. Тірі организмдерге тән қасиеті не? Жауабы: Барлық тірі организдерге тән қасиет – тұқым қуалайтын өзгергіштік сондықтан организмнің кез келген жұбы артына ұрпақ қалдырады. 2. Организмдер арасында өз тіршілігін сақтап қалу үшін қандай процесс жүреді? Жауабы: тіршілігін сақтап қалу үшін табиғатта үздіксіз тіршілік үшін күрес жүреді. 3. Табиғи сұрыпталу дегеніміз не? Жауабы: белгілі бір отрада организмдердің тіршілігін сақтап бейімделуі. 4. Ч. Дарвин тіршілік үшін күрестің қанша түрін анықтады? Жауабы: 1. түраралық күрес 2. түрішілік күрес 3. сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы күрес 5. Жыртқыш пен жемтігінің өзара қатынасы нені білдіреді? Жауабы: түраралық күресті білдіреді. Теориясы:Білу Тапсырманы орындаңдар.

25 Бекіре балығы 50 жил тіршілік етеді жил сайын әрбіреуі 3-6 млн уылдырық шарады немсе үй шыбыны 5 күнде 20 мың жұмыртқа салаты. Осындай қарқынды дамумен көбеймеу себебі неліктен? Жауабы: Мұндай қарқынды даму, тек қолайлы жағдай болғанда ғана өніп - өсіп, тіршілігін сақтап қалады. Түрлер неғұрлым көп қырылса, соғұрлым қарқынды демиды. Бұл табиғи сұрыпталу нәтижесі. Теориясы:Түсіну Ойланып жауап бер!

26 Теориясы:Талдау Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыптауды салыстыр? Қолдан сұрыптау Табиғи сұрыпталу 1.Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін панда болды. 2.Адамның араласуымен болады. 3. Пайдалы жақтарын жақсарту. үшін жоспар бойынша жасалаты. 4.Өсімдіктерді де пандалы белгілері үшін сұрыптайды. 5.Жағымсыз жақтары,панда болған белгілері организме зиянды,табиғатта дәрменсіз. 6.Жаңа іріктемелер мен қолтұқым- дар шығарылады. 1.Тіршілік панда болғаннан бері үздіксіз жүреді. 2.Көзге көрінбейді,жүруі білінбейді. 3. Организмге пандалысы қалып, зияндысы жойылады. 4.Сұрыпталуда адамның қатысы жоқ 5.Ортаға бейімделгені қалады, бейімделмегені жойылады. 6.Қоршаған орта мен популяцияда тепе-теңдік сақталады. 7.Жаңа түрлер панда болады. Салыстыру

27 ТІРШІЛІК ҮШІН КҮРЕС ТҮРЛЕРІ 1.ҚОЯН ҚАСҚЫР (Жемтігін аулау, қорек үшін) 2.ЖАТАҒАН БИДАЙЫҚ КҮРІШ (Қорек үшін) ШЫРША (Шыршалы ормандағы қорек, жарық үшін күрес) БҰҒЫ (Қорек үшін, күйлеу бәсекелестігі) ШЕГІРТКЕ ОРТА ЖАҒДАЙЫ (әртүрлі табиғат жағдайлары үсік жүру, қар жаку, қоректің молдығы) ӨСІМДІК ТОПЫРАҚ (топырақтың тұзданып сорлануы) Сызба құрастыр. Теориясы:Жинақтау Мына сызбаны мысалдармен аяқта.

28 Практикасы: Қолдану Мына бәсекелестік мысалдарын тап. 1. Өрмелегіш лианалан 2. Арамсояу мен қалақай Паразиттік 3. Қасқыр мен түлкі 4. Ағаш пен раффлезия 5. Арыстан мен жолбарыс 6. Мәдени өсімдік пен арамшөп Жыртқыштық 7. Шаншар мен өсімдік биті Сәйкесін тап.

29 Сен қалай ойлайсың? Бәсекелестік күрес найден болады, сен қалай ойлайсың? Жауабы: тіршілігін сақтап қалу үшін организмдер арасында тіршілік үшін күрес жүреді. Тіршілік үшін күрес - қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым –қатынастың жиынтығы. Практикасы: Баға беру

30 Тест 1. Ч. Дарвин тіршілік үшін күрестің қанша түрін анықтады? а) 1, ә) 2, б) 3, в)4. 2. Дүние жүзіндегі ең үлкен гүл қайда, қай жилы табылды? а) 1916 ж Азия; ә)1918 ж Еуропа; б)1919 ж Америка; в) 1917 ж Германия 3. Ч.Дарвин өсімдік пен жануардың жабайы түрлерінде ненің босым болатынын дәлелдеді? а) айқын емс өзгергіштік ә) айқын өзергіштік б) табиғи сұрыпталу в)түр аралық күрес Теориясы: Білу Жауабы: 1 б, 2ә, 3 а

31 Сәйкесін тап Тіршілік үшін күрес Бір түр мен екінші түр арасындағы күрес. Түраралық күрес Белгілі бір ортаға организмдердің тіршілігін сақтап бейімделуі. Табиғи сұрыптау Қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым – қатына-қ жиынтығы. Практикасы: Қолдану

32 Тоериясы: «Түсіну» Себебін тап. Неғұрлым түрлер көп қырылса, соғұрлым қарқынды демиды. Осының себебі? Жауабы:Себебі қарқынды даму түрді сақтап қалудың құралы. Барлық организмдер ұрпақ қалдыруға тырысады. Сондықтан қарқынды түрде көбеюге бастарды.

33 Тапсырманы орында. Түраралық күрестің айырмашылығы нете? Жыртқыштық Паразиттік жағдайдағы бәсекелестік Қарсыласын жемтікке айналдырып, көбею кезеңіне жетіп ұрпақ береді. Иесінің қорегін пандаланып өз тіршілігін бірге жалғастырады. Теориясы: Талдау

34 Теориясы: «Жинақтау» Тірек-сызбаны құрастыр. Сұрыптау Табиғи Қолдан Тіршілік үшін күрес Түраралық Түрішілік Сыртқы ортаның қолайсыз жағдай- ларымен күрес Жартқыштық Паразиттік бәсекелестік

35 Ұғымдар мен суреттердің қатынастарын табыңдар Түрішілік күрес, түраралық күрес, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес. А) Б) В) Г) Д) Е) Ж)

36 1. Өсімдіктерде және жануарларда болатын тіршілік үшін күрестің барлық түрлеріне мысал келтіріп колу. 2. Табиғи сұрыпталу мен қолдан сұрыптаудың негізгі айырмашылықтарын білу. Мен көрдім ұзын қайың құлағанын Бас ұрып қара жерге сұлағанын Жапырағы сарғайып, өлімсіреп Байғұстың кім тыңдайды жилағанын? Мен көрдім ойнап жүрген қызыл киік, Кеудесіне мылтықтың оғы тиіп, Қалжырап, қансыраған, қабақ түскен Кімге батар ол байғұс тартқа күйік? Мен көрдім сынық қанат көбелекті О да білер өмірді іздемекті, Күн шуаққа жилынар қалт – құлт етіп, Одан ғибрат алан жан бір бөлекті.

37 Рефлексия Аяқталмаған сөйлем Мен қатысты көзқарасты өзгерттім Мен туралы көп білдім Мен таң қалдым Мен сезімде болдым Мен салыстырдым Мен үшін уайымдадым

38

39

40

41