Тақырыбы: Түрік қағанатының құрылуы,дамуы,ыдырауы. Мақсаты:Түрік қағанатының құрылуы, дамуы,мемлекеттік дәрежеге көтерілуі, саяси тарихы,билеушілері туралы. - презентация

1 Тақырыбы: Түрік қағанатының құрылуы,дамуы,ыдырауы. Мақсаты:Түрік қағанатының құрылуы, дамуы,мемлекеттік дәрежеге көтерілуі, саяси тарихы,билеушілері туралы мағлұмат беру. Міндет: Тарихи оқиғаларды жүйелеп, жіктеп айтуға үйрету Тарихи оқиғаларды қорытындылауға дағдыландыру Ізденіске, шығармашылыққа,елжандылыққа баулу, отанға денег сүйіспеншілікті арттыру өз ойын жеткізе білу дағдыландыру.

2 Ғұламалар Еңбектері 1Рашид ад-Дин 2 Ибн Хордадбектің 3 Ата-Малик Жувейни 4 М.Қашғари 5 Ж.Баласағұн 6 Ә.Баһадүр І.Үй жұмисын сұрау: Кесте бойынша Жылнамалар жинағы Жолдар мен мемлекеттер кітабы Әлем жаулаушисының тарихы Дивани лұғат ат-түрік Құтадғу білік Түрік шежіресі

3 1. Жаңа тақырып 2. Картамен жұмыс 3. Хронологиялық кистенем жұмыс 4. Видео Күлтегінкөру 5. Бекіту,тапсырма орындау 6.Қорытынды. 7. Бағалау 8. Ұйге тапсырма Жоспар:

4

5

6

7

8

9

10

11 Аумағы Астан асы Билеу шілері Қоғамодық құрлисы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Алтайда н бастап, батиста Каспий теңізіне дейіңгі аралықт ы алып жаты Суяб Бумын Қара- Еске Мұқан Тобо Иштем и Жоғарғы билеуші: Қаған Түрік қағанатының негізгі құрамы түркі тілдес халықтардан тұрды. Олардың ішінде босым көпшілігі теле (терек) тайпалары құрады. Теле-түрік тайпаларының ортақ атауы -Қағанат ішіндегі қарама қайшылықтардан 581 жилы қағанатта өзара соғыс бастарды -Қытайдың шапқыншылығынан. Түрік қағанаты 603 жилы екіге Батыс және Шығыс Түрік қағанаты болып екіге бөлінді Түрік қағанаты ( ж)

12 Саяси тарихы Болған оқиғалар 542 жилы 545 жилы 552 жилы ж.ж ж.ж 555 жилы ж.ж ҮІ ғ 70 ж ҮІ ғ ІІ жарт. -«Түрік» этнонимі қытай жилнамаларында атака баста ты -Түрік қолбасшисына, қытай елшісі келіп, көп ұзамай екі ел арасында қарым-қатынас оранды -Түріктер мемлекттік дәрежеге жетті, Жужан қағандығын талқандап Бумын қаған «елхан» денег атақ аллоды -Бумын қаған қаза болып оның інісі Қара-Еске қаған баллоды, Қара- Ескенің бастауымен түріктер Орхонның жоғарғы жағында -Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңді -Қара-Ескенің інісі Мұқан қағанның тұсында жужандар мүлде бас көтере алмаз тай болып жеңілді. Осы кезден бастап түріктер Ұлы даланың Шығыстағы қожасына айналлоды -Түріктердің шығыстағы ықпалы күшті баллоды -Түріктер Арал теңізіне дейін жеткен -Эфталиттерді жаулап аллоды - Солтүстік Кавказ бен Қара теңіздің Солтүстік жағалауына дейін үстемдік етті -Түрік қағанатының билігі Азияның біраз аймағын қамтыды

13 Шығыс Түрік қағанаты ( ж) Аумағы Билеушіл ері Қоғамодық құрлисы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңт Сібір жерлерін алып жаты Құтылық (Елтеріс) Қапаған Білге Күлтегін Тоныкөк қолбасы Жоғарғы билеуші: Қаған Түркі тілдес тайпалар -Білге қаған мен Күлтегін мемлекетті дәуірлетті. -Қытаймен тиімді шарттарға қол қойды. -Білге қаған өлгеннен кейін қағанат әлсіреп ыдырай баста ты.

14 Саяси тарихы Болған оқиғалар жилдары 646 ж 752 ж 691 ж ж 711 ж 716 ж ж 734 ж жилы -Шығыс түріктері Қытаймен жүргізген соғыстың нәтижесінде Моңғолияда өз мемлекетін қалпына келтірді Тоныкөк Қытайда дүниеге келген Таң империясының 50 мың қолын талқандады, әскербасын тұтқынға аллоды. Құтылық (Елтеріс) дүниеден өтті Солтүстік Қытай, Енисей қырғыздарын бағындырып,түргештерді жеңді.Қапаған Орта Азияның қожасы баллоды. Тоныкөктің тұсында түргештерді өзіне қаратты Білге қаған тұсында Қытай әскерлеріне соққы берді Білге,Күлтегін қағандар Қытаймен соғыста жеңіске жетіп,шекеаралық сатаны жақсы дамы ты. -Білге қаған дүниеден өткеннен кейін мемлект ыдырай баста ты Орхон ұйғырлары мен қарлұқтар талқандады.

15 Аумағы Астанасы Билеушіл ері Қоға моды қ құрл исы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Жетісу Оңт шығисында: Іле, Шу өзендерінен бастап Солт-батисында: Еділ мен Кубан өзенінің төменгі ағисына дейін Оңт-батисында: Тарым, Амудария өзеніне дейінгі аралықты қамтыды Суяб Жазғы ордасы Мыңбұла қ Тардуш (Дато) Шегу ( ) Тон ( ) Будун сөзі-ел, халық денег мағынаны білдіреді. Негізгі этникалық саяси ұйытқисы-«Оң оқ Будун» немесе «оң тайпа» Нушебилер мен дулуларды-Іле, Шу өзендері бөліп тұрды -Ішкі- талас тартыс. --Қытай империяс ының қисымы Батыс Түрік қағанаты ( ж)

16 Жоғарғы билеуші: Қаған Қаған сайлау Ұлықтың қолында берілді. Қаған руынан шыққандар-Ябғу, Шад,Елтебер Ябғу-қаған мұрагері Шад-тайпа көсемі Елтебер-ру басы Сот ісін-бұйрықтар мен тархан дар Тархан-қала әкімі Түменбасы-қолбасшы Бектер-жергілікті жердегі қағанның тірегі Селиф-салық жена уши жергілікті адамдар атқарды Қара бұдындар- қарапайым халық Тат-құлдар

17 Саяси тарихы Болған оқиғалар ж.ж ж.ж 627 жилы 630 ж.бас 634 ж ж.ж 659 ж. 699 ж. 704 ж. -Шегу қаған билік құрды -Тон қаған билік құрды -Тон қаған Византияға көмек беру үшін өзінің қалың қолын аттандырды -Билік үшін күрес бастарды (дулулар мен нушебилер) -Нушеби тайпасының қолдауымен Ешбар Елтеріс қаған билікті өз қолына аллоды -Дулулар мен Нушебилер арасындағы соғыс бастарды -Елдегі өзара артисты көріп отырған Қытай Жетісуға басып кірді Ешбар қаған қолға түсіп соғыста, қаза баллоды -Түргеш тайпалары күшейе баста ты -Қытайлықтармен соғыста түргеш тайпасының қағаны Үшлік жеңіске жетті

18 Сұрақ Дұрыс жауабы Жауабы 1 Түрік империясы құрылған жил 41 Чжоу мен Цин империя лары 2 Түрік империясының негізі қаланды 52Мұқан 3 Түрік империясының құрылды 23Сасанилықтар 4 Мұқан кезінде жилына юань төлеген жил 5 Түріктерге жилына 4000 рим ақшасына тең салық төлеген 35Бумын 1 топқа тапсырма. Сәйкестігін тап.

19 Сұрақ Дұрыс жауабы Жауабы 1 Түрік қағанатының Шығыс және Батысқа бөлінуі 5 1 Қара теңізге дейін 2 Шығыста шекарасы басталады 42Суй 3Батыста шекарасы 13VI ғ.80 ж 4 Алым-салық төлеуден бас тартқан Қытай империясы 24 Хинган тауы 5 Саяси бытыраңқылық бастарды жил 2 топқа тапсырма. Сәйкестігін тап.

20 Сұрақ Дұрыс жауабы Жауабы 1Жазғы ордасы 41Тон 2«Он оқ будин»52Суяб 3 Ауғанстан мен Үндістанның сол-бат. басып аллоды 13 Тархан,бұйры қ 4Шу бойындағы орталығы 24Мыңбұлақ 5Сот істерін жүргізген 35Дулу, нушеби 3 топқа тапсырма. Сәйкестігін тап.

21 І Тапсырма.Есіңе түсір, кестені толтыру.1-топқа. Қашан?Қайда? Кім?Не баллоды? жж Алтайдан Каспий теңізі аралығыТүрік қағанаты құрылды 545 жТүрік қағаны Қытаймен бейбіт байланыс орнатты жжТүріктер Эфталиттерді жаулап аллоды Мұқан қаған Жужандар бас көтерместей болып жеңілді VIғ. 70 ж.түріктер Солтүстік Кавказ,Қара теңіздің солтүстік жағалауына үстемдік етті

22 Қашан?Қайда? Кім?Не баллоды? Шығыс түріктері - Қытаймен жүргізген соғыстың нәтижесінде Моңғолияда өз мемлекетін қалпына келтірді 691 ж Шығыс түріктері Таң империясының 50 мың қолын талқандады, әскербасын тұтқынға аллоды. 716 жБілге қаған Қытай әскерлеріне соққы берді 711 ж Тоныкөктің түргештерді өзіне қаратты 734 жБілге,Күлтегін қағандар Қытаймен соғыста жеңіске жетіп,шекеаралық сауданы жақсы дамы ты. 2-топқа тапсырма.Есі ңе түсір, кестені толтыру.

23 Қашан?Қайда? Кім?Не баллоды? 627 жилы Тон қаған Византияға көмек беру үшін өзінің қалың қолын аттандырды 630 жилы дулулар мен нушебилер -Билік үшін күрес бастарды 634 ж Ешбар Елтеріс қаған -Нушеби тайпасының қолдауымен билікті өз қолына аллоды 659 жҚытай Елдегі өзара артисты пайдаланып Жетісуға басып кірді Ешбар қаған қолға түсіп соғыста, қаза баллоды 704 жҮшлік қағанҚытайлықтармен соғыста түргеш тайпасының қағаны жеңіске жетті 3-топқа тапсырма.Есіңе түсір, кестені толтыру

24 1. Батыс түрік қағанаты Шығыс түрік қағанаты 2. Батыс түрік қағанатыТүрік қағанты 3.Түрік қағанаты Шығыс түрік қағанаты