Бұл слайдтан біз Қырғыз халқыны мәдениетін, киімін, аспаптары, тамағы, эпосы, аңыздары және т. б. танысамыз. - презентация

1 Бұл слайд тан біз Қырғыз халқыны мәдениотін, киімін, аспаптары, тамағы, эпосы, аңыздары және т. б. танысамыз.

2

3

4 Қырғыз халқы - тілі мен түрі, салат - дәстүрі, өнері мен музыкалық аспаптары жағынан қазақ халқына ең жақын ұлт. Мәдениотіміз бен музыкалық өнеріміз жақын, сонымен қатар музыкалық аспаптарымыз да өте ұқсас. Қырғыз музыкалық өнерінің өзінің ежелгі тарихы, өте бай репертуары бар. Орындаушылары мен композиторлары музыка мұрасын арте замандардан бүгінгі күнге жоткізді. Қазақтың жыршы денег орындаушыларын қырғыздар ыршы деп атайды. Күйші денег мағынаны қомузшы дейді. Қомуз сөзінен алынған. Қырғыздың қомуз (3 ішекті аспап ), қыл қыяқ ( ішекті - ыспалы аспап ), темір қомуз, чоор ( үрмелі аспап ), сурнай, корней, добулбас ( ұрмалы аспап ) сияқты музыкалық аспаптары бар. Қомуз - қырғыз халқының кең таралған музыка аспабы. Қырғыздар бірде - бір мерекалерін, іс - шараларын қомуз аспабынсыз өткізбеген. Қомуз құрылысы жағынан қазақтың домбыра аспабына каледі. Айырмашылығы - екі ішектің орнына сымнан тағылған үш ішегі бар. Әнші - жыршылары осы қомуз аспабының сүйемелдеуімен өзінің ән - жырларын орындаған. Оқулықта берілген домбыра аспабы мен қомуз аспабының суроттері - балаларға шығармашылық тапсырма берегу лайық. Әр аспаптың жотпей тұрған жерлерін толықтыр, домбыра мен қомуз аспабының ерекшеліктерін этап шық денег сияқты тапсырмалар балалардың сауаттылығын кеңейтеді. Қырғыздың халық күйін тыңдату арқылы осы халықтың музыка мәдениотімен стене жақындаса түсеміз. Осы жердь айтып өтотін сайт - қырғыз халқының аспаптық музыкасында ойнау тәсілі жөнінде болмақ. Белгілі бір күйді, болмаса аспаптық музыканты ойнау кезінде міндотті түрде түрлі қимылдар бірге жасалаты. Мысалы : қомуздың сабынан ұстап тұрып теріс ойнау, оң қолмен немэссе сол қолмен түрлі қимылдар орындау, қағыстарындағы ерекше қимылдар, т. б.

5

6 19 ғ - дың 2- жартысына дейін қырғыздар сауатын, негізінен, діни медрэсселерде ашты. 19 ғ - дың 80- жилдарында алғашқы орыс - түзем мектептері ашыла баста ты ж. қырғыз жазуы орыс графика сына көшірілді. Көптеген оқу орындары, ғылыми - зерттеу мекемелері мен мәдениот ошақтары ашылды ж. Қырғыз КСР ҒА құрылды. 20 ғ - ға дейін қырғыз музыкасы фольклорлық деңгейде балды. ұлттық музыка аспаптары : қомуз, сырной, корней, т. б ж. кәсіби музикалық шығармалар ( опера, балот, симфония, т. б.) пайда балды ж. тұңғыш қырғыз операсы Айчурек қойылды ж. ұлттық драма театры құрылды ж. одна опера және балот театры бөлініп шықты ж. Композиторлар одағы құрылды ж. Фрунзеде ( Бішкек ) кинохроника студиясы ашылып, ол 1961 ж. Қырғызфильм киностудиясы деп аталды. Студия ж. біршама табыстарға жотті. Онда түсірген фильмдерге көптеген қазақ артистері шақырылды. [1] [1]

7

8 . Бешбармақ, шұжық, қуырдақ, қымыз сияқты тағамдар қырғыздар үшін де ұлттық тағам болып сана лады. Ет, сүт тағамдары және ұннан жасалатын тағамдар қырғыздардың рационында кеңінен қолданылады. Алайда әр ұлт өкілінің өз дәстүрі, ырымдары және өткізотін түрлі шараларына қарай ерекшеліктері болатыны орынды. Қырғыз халқының да өздерінің мерекалері мен салат - дәстүрлеріне, ырымдарына байланысты дайындалатын тағамдары бар. Бұл шерне, жора, сәбидің өмірге келуі, егін жинау және сол сияқты мейрамдар. Ертеректе әр мерекеге орай арнайы тағамдар дайындалатын болған. Салт - дәстүрлерге байланысты жасалатын тағамдарының бірі : Чоң көжө – көне замандардан бері кале жатқан тағам түрі. Халық арасында оны « жаңа жилдық көже », « көктемгі көже », « үлкен көже » деп те атайды кен. Бұл көжені « нооруз » айының бірінші күні ( қазіргі күнтізбе бойынша наурызда ), мұсылман күнтізбесі бойынша Жаңа жилдың құрмотіне дайындаған. Бұл күні бүкіл ауыл жиналып, далаға от жағады. Балалар осы октан секіріп, ал үлкендер « Барлық жамандық аулақ котсін. Жаңа жил келді, ескі жил котті » деп айтады кен. Осыдан кейін барлығы үлкен дастарханға отырып, чоң көжө ішеді. Мұндай кезде чоң көжө жиналғандардың барлығына жену үшін оны үлкен қазанға пісіреді. Қазанға су құйып, от салаты. Су қайнаған сәтте, оған мәш, тары және жүгері жармаларын салаты. Шамамен минут қайнатып, үстіне күріш, тары, ақ жүгері және басқа да жармалар тасталады. Барлық жармалар піскеннен кейін туралған картоп пен сәбіз қосылады. Ұн мен талқанды жилы суда араластырады. Оларды да қазанға салып, ең соңынан туралған пияз, сарымсақ салаты да, дәміне қарай аскөк, бұрыш қосады. Осының бәрі чоң кожөге ерекше дәм беріп, оны басқа тағамдардан ерекшелейді. Біраз ерекшеліктері болмаса, тура өзіміздің көктемде берілотін наурыз көжеміз сияқты.

9

10 Қырғыздардың киімдері көшпелі өмірге, атпен жүруге бейімделген. Өте ұзын әрі кең каледі, белдері былғары белдікпен буылады. Көбіне киізден, былғарыдан, жануарлардың терісінен тігілотін болған. Әйелдердің ұлттық киімдері : койнок ( көйлек ), белдемчи ( кең ашылатын белдемше ), элечек ( бас киім ), школу ( қалпақ ), тақия, ичиг немэссе маас ( жұмсақ былғарыдан жасалған аяқ киім ). Ерлердің ұлттық киімдері : замши - чалбар ( былғары дамбал ), оның қандагай, жарғақ шим денег түрлері бар, кементай ( киізден жасалған шекпен ), тоң, бас киімдері – теботей, қалпақ, малақай. Манас эпосы қырғыз әдебиотінің классикалық туындысы ротінде түрлі жиын - шараларда дастанды зерттеуші, орындаушы мамандар, манасшылармен жырланады. Екінің бірі манасшы бола алмайды. Манасты жырлау өнері әдотте жыршыға түс көргенде несіп отіледі. Ол түсте Манастың өзі, немэссе дастанның өзге кейіпкері жыршыға манасшы болуды бұйырады кен. Бұйрықты орындамаған жағдайда, түс көрген кісі ауры директ шалдығып немэссе мүгедек болып қалуы мүмкін денег наным бар. Манасшылар дастанды арнайы әуенке салып, музыкалық аспаптардың көмегінсіз әндотіп жырлайды.

11

12 Манас дастаны - қырғыз халқының дәстүрлі эпосы. Ауыз әдебиотінің тамаша үлгісі, бұл дастан ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жырланып, халық есінде сақталуда. Дастанның жазбаша үлгілерінің бірі жарты миллионға жуық жордан тұрады да, көлемі жағынан Гомердің Одиссеясы мен Илиадасын қосқандағы көлемнен жиырма эссе, ал Махабхарата көлемінен екі эссе асып түседі. Жыр - дастан Манастың, оның ұрпақтарының және ісін жалғастырушыларының хикаяларын баяндайды. Эпос үлкен үш бөлімнен тұрады : Манас жиры, Манастың ұлы Сәмотейдің жиры және Манастың немересі Сейтектің жиры. Дастанның өзекті тақырыбын қытай мен қалмақ дұшпандарына қарсы шайқастар сипаттайды. XV ғасыррдан бастап дастанның аты деректерде атака бастағанмен, оның жазбаша нұсқасы 1885 жилға дейін жасалмаған болатын. Әр түрлі көзқарастар негізінде дастанның пайда болу уақытын : VII-X ғасырлар, XI-XII ғасырлар немэссе XV-XVIII ғасырлар аралығы деп мөлшерлейді.

13