Сабақтың міндеттері: Оқушыларды Оғыз мемлекетінің пайда болу тарихымен таныстыру. Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды 1 Х ғасырдың соңы – Х 1 ғасырдың басында. - презентация

1

2 Сабақтың міндеттері: Оқушыларды Оғыз мемлекетінің пайда болу тарихымен таныстыру. Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды 1Х ғасырдың соңы – Х1 ғасырдың басында Қазақстанның оңтүстігі мен Сырдария өзенінің бойында құрылған Оғыз мемлекетінің тарихы, қоғамдық құрылысы, мемлекеттің күшеюіне негіз болған саяси жағдайларына сипаттама бере отырып, шаруашылығы және қолөнерінің дамуымен таныстыру; 2. Оғыз мемлекетінің өзіне тән ерекшеліктері туралы мәліметтерін өзге түрік мемлекеттерімен салыстыра білу, директор мен жұмыс істеу қабілеттерін дамыту; 3. Оқушылардан қазақ жеріндегі өркениетті мемлекеттер туралы мағлұмат алып, өз елінің тарихына денег мақтаныш сезімін қалыптастыру.

3 Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту Сабақтың көрнекілігі: карта, интерактивті тақта, слайд Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, Пәнаралық байланыс: география

4 ІІ. Үй тапсырмасы І. Ұйымдастыр у кезеңі ІІІ.Жаңа материалды түсіндіру ІҮ. Жаңа сабақты бекіту- Ү. Қорытынды. Бағалау. ҮІ. Үйге тапсырма беру

5 ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 1. Қарлұқ қағаннаты қай жердь құрылды? 2.Қағаннаттың тарихи шеңбері? 3. Қағаннат құрамында қандай тайпалар балды? 4. Қағаннаттың құрамы тоғыз тайпадан тұралтынын айтқан кім? 5.Қағаннат билігі неліктен Қарахан мемлекетінің қолын көшті? 6. Қарлұқ қағаннаты кезінен өз атауын сақтап қалған қандай қалаларды білесің? 7. Қарлұқтың шаруашылығы қандай бағыттарда дамы. 8. Қарлұқтар арасында ислам дінін қабылдау қай кезден бастарды? 9.Қағаннаттың астаннасы 10.Қарлұқтардың Қашғарияны жаулап алған жилдары? 11.Қарлұқтардың Батысынан Шығысына жену үшін 30 күн жол жүру керек денегді кім сайты? 12. Үйғырлармен болған күрес наше жилға созылды?

6

7 ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары: 1. Оғыз мемлекетінің құрылуы жер аумағы. 2. Оғыздардың тайпалық құрамы мен қоғамдық құрылысы. 3. Саяси жағдайы. 4. Шаруашылығы 5. Кәсібі мен қолөнері 6.Оғыздардың ескерткіші

8

9

10

11 Шаруашылығы Арпа,бидай,сұлы қолөнер Аяқ-киім,қим- кошек,т.бмкиіз,текемет,кілем Қорамса,ат әбзелдері,торсық,саба,мест.б ұсталық Қару-жарақ

12

13

14 Сыр елінің көне қалалары Сыр елінің көне қалаларының бірі Тамыры тереңде жатқан Жанкент қаласының орта ғасырдағы Оғыз мемлекетінің астаннасы болғандығын тарихшылар мен зерттеушілер дәлелдеді. Сыр өзенінің сол жағалауында, дарияның Арал теңізіне құяр сағасына жақын, қазіргі Қазалы қаласының 25 шақырым жердьгі қираған қаланың қалдығын Жанкент шаһарының урны деп есептейді. Жанкент жайлы ең бірінші жазбаша естеліктер ІХ-Х ғасырлардың үлесіне тиеді, ал ХҮ ғасырда қала туралы директор жоғалады. Тек арада үш жүз жил өткен соң, ХҮІІІ ғасырда ғанна Жанкенттің аты қайта жаңғырады. Алайда, бұл, қираған Жанкент жайлы жазбалар. Жанкент қаласы жөнінде орыс саяхатшысы П.И.Лерх өзінің 1867 жилы жасаған археологиялық экспедициясынан соң құнды мәліметтер қалдырған. Қираған қаланың урнын қазу үстінде араб әріптері табылған. Аңыз бойынша Жанкентті билет тұрған қатыгез Санжар хан Қарабура әулиенің қарғысына ұшырап, 1153 жилы қарауындағы халқымен бірге опат болады.

15

16

17

18

19 Бегім анна өмірде болған тұлға. Ол Қарабура әулиенің қызы, ХІ ғасырда өмір сүрген. Сол кезден қалған ауызша директорге сенсек, Бегім аннаның сұлулығының алдында ешбір жан тұра алмапты. Оның көркіне тамсанған талой жігіт сөз айтып, қалыңдық қылғысы келген. Алайда, ару ешкімге мойын бұрмай үнемі біреуді тосумен болған кен. Бегімнің күткен жігіті Жанкент қаласы билеушісінің балансы Санжар хан еді. Санжар да Қаратаудың баурайында тұралтын ару қыз жайында көп естіген. Күндердің күнінде, үйленер жасқа жеткен Санжар Бегімді ақыры іздеп тауып, онымен көңіл жарастырады. Артынан елде үлкен той болып, ғашықтар отау тіккен кен. Бұл екеуінің махаббалтын көре алмай, сыртынан күндейтіндер де көптеп табылған ол заманда. Соның салдары бұл жандармы үлкен қайғыға душар етті. Бірде Санжар хан серіктерімен аңға шығып, бүркіт салмақ болады. Межелеген жеріне жетіп қалған тұста қыранның басы на кигізетін томағасын үйінде ұмытып кеткенін байқап, уәзірлерінің бірін ауылға қайта жіберген кен. Әлгі уәзірі үйіне келіп, Бегім аннаны көрген кезде тілін жұтып, есінен таңып қалыпты. Үш күн денегде әзер есін жиған ол дереву аңшылықта жүрген ханға аттаннады. Бірақ, шындықты айтпай, тек «ханшайым ұстап қалды» деп жалған сөйлеген. Мұны естіген Санжар дереву алтын вертеп, үйіне шарады. Келе салысымен мән-жажды сұрамай әйеліне тап беріпті. Бегім анна да шындықты айтып, түсіндірмек болған, алойда, хан әйелінің екі қолы мен бұрымын шауып тастап, зынданға тастатқызады. Қаралы хабар Қаратаудағы Қарабураға да тез жетеді. Жанкентке келген ол Санжар ханмен кездесіп: «Егер менің қызым кінәсіз бокса, қазір оның қолы мен бұрымы қайтадан урнына келеді» депті. Санжар да дереву зынданда жатқан Бегім аннаны алдыртқан. Есіктен кіріп келген жарынь көргенде хан өз көзіне өзі сене алмай тұрып қалады. Сөйтсе, Бегімнің екі қолы да бүтін, жараның урны да жоқ. Әйелінің бейкүнә кеніне көзі жеткен Санжар қанша жалынып кешірім сұраса да Бегім анна илікпей, күйеуіне бұрылып та қарамайды. Сол азамат аққуға айналған ол көкке самғап кетіпті. Теңіздің үстінде біраз самғаған аққу жағалауға ұрынып, көз жұмған кен. Қызының көз жұмғанынан әулиенің жүрегі қайғыға толпы, еліне қайтыпты. Ал, Жанкент Құдайдың қарғысына ұшыраса керек, алой-дүлей дауыл соғып, қала Арал суынан жермен-джексон болыпты. Ал, шаһардың урнын ордалы жиландар мкенденег дейді осы аңызда. Тіпті кеш егэ дейін осы маңайдағы елдімкендерде әлгі жиландардың бой көрсеткен кездері болған. Таң қаларлығы сол, осынау мұнараға ер аазаматтардың баруы өте қиын дейді білетіндер. Жолай көліктері бұзылады немесе ауырып қалады, әйтеуір жақындауы қиын. Бәлкім, бұл Бегім аннаның ер аазаматтарға денег реніші полар...

20

21 Қазіргі Қызылорда облысы Арал ауданы Жаңақұрылыс ауылынан оңтүстікке қарай 35 км жердь. Мұнара шикі кірпіштен тұрғызылған, екі қатар күйдірілген кірпішпен (23 х 26 х 6) қапталған. Биіктігі 10,5 м. Жоғары қарай сәл қусырыла келген сегізқырлы призма пішінді, төбесі пирамида болып біткен. Орта деңгейге (шамамен 5,5 - 6 м) дейін мұнара бағаннасы тұтас, одна жоғары бөлме бар; бұған шығыс жағындағы аркады ойық арқылы кіруге болады. Қарабура әулиенің көмегімен Бегім Ана белгісін салдырып: "Мұнан былой еркекті көрмеймін" деп, қалған жұмбық ғұмырын сол мұнараның ішінде өткізген. Ата-бабасының қасиеті дарып, кейін Бегім Ана әулие атаннады. Таң қаларлығы сол, осынау мұнараға ер аазаматтардың баруы өте қиын дейді білетіндер. Жолай көліктері бұзылады немесе ауырып қалады, әйтеуір жақындауы қиын. Бәлкім, бұл Бегім аннаның ер аазаматтарға денег реніші полар...Қызылорда облысы Арал ауданы Жаңақұрылыс ауылынанМұнарапризмапирамида Бегім Ана белгісін

22 ІҮ. Өзіндік жұмыс. Өзіндік жұмыста таблицаны толтыру. Оғыз мемлек етінің Астанна сы Өмір сүрген мерзімі оғыз мемлекеті нің құрылуы әлеуметтік - этникалық құрамы Қазақстанның қазіргі қай өңірінде орналасқаны Кімдер Оғыздар жайлы директор қалдырды ?

23 Қорқыт Ата мазары Қорқыт Ата мазары – тарихи сәулет өнері ескерткіші. Шамамен 9 – 10 ғасырларда қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Қорқыт станциясынан 3 км жердь Қорқыт әулиеге тұрғызылған жилдан опырыла бастап, 1952 жилы Сырдария өзені шайып кеткен. Қазір урны белгісіз. Мазар 19 ғасырдың соңында Ә.Диваев, И.А. Кастанье, П.И. Лерх зерттеулеріне негіз болған. БізгеТүркістан альбомы жинағында жарияланған фотосуреттер арқылы жеткен. Диваев пен Кастаньенің жазуы бойынша, құрылымы шикі кірпіштен қаланған дөңгелек пішінді 6 – 8 қырлы күмбезді құрылыс. Ішкі көрінісі биік, қабырғалары кереге өрнегімен нақышталған. Исламға дейінгі түрік сәулет құрылысы үлгісімен салынған. Мазардың бұрынғы урнына қазіргі заманғы мемориалдық ескерткіш орнатылған; қазіргі Қорқыт Ата ескерткіші.Қызылорда облысыҚармақшы ауданыҚорқытТүркістан альбомытүрік

24 Қорқыт Ата ескерткіші – сәулет өнерінің айрықша үлгісі. Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Жосалы кентінен 18 км жердь, Қорқыт станциясының түбінде (1980). Авторлары – Б.Ә. Ыбыраев, С.И. Исатаев. Қорқыт Ата ескерткіші темір бетона жасалған биіктігі 8 метр, 4 тік стеладан тұрады. Әрбір стела әр тарапқа қаратып тұрғызылған құлпытастарға ұқсайды. Жоғары жағы кеңейе келіп, шөміш пішінінде түйісетін стелалар қобыз бейнесін де меңзейді. Түйісер түбіндегі орталық тесігінде 40 металл түтік бар. Олар жел соққан кезде қобыз сарынымен үндес дыбыс шығарады. Аңыздарда айтылғандай, Қорқыт ата мазарында соққан желге үн қосалтын қобыз қойылған. Қорқыт Ата ескерткішінің ішкі жағы мәңгілік өмір сырын ізденег Қорқыт атаның киелі желмаясының шартарапқа жол тартқан ізін ишаралойтын Түйе табань өрнегімен безендірілген. Әрбір стеланың үшкілдене біткен төбесі күмбезге ұқсатылып, ерекше сәулеткерлік композиция шешім тапқан жилы ескерткішті қалпына келтіру, жөндеу жұмыстары жүргізілді. Амфитеатр, қонақ үйі, т.б. нысандардан тұралтын тұтас архитектуралық ансамбль жасалып, мемориалдық кешенге айналды жилы кешен жанынан мұражай ашылды. Оның қорында 700-ге жуық экспонат сақталуда. Мұражай экспозициясында Қорқыт өмір сүрген дәуірдің тарихы мен мәдениеті жайлы мәліметтер беретін материалдар қамтылған. Бұл ескерткіш кешен күллі түркі халықтарына ортақ қасиетті зиярат орындарының бірі болып санналад ы.Қызылорда облысыҚармақшы ауданы ЖосалыБ.Ә. ЫбыраевС.И. ИсатаевқобызҚорқыт ата мазарындаТүйе табанькүмбезге Амфитеатрмұражай

25

26 . Сабақтың бекіту: 1 Оғыз мемлекеті қай ғасырда құрылды? 2. Оғыз мемлекетінің орталығы 3. Янгикент қаласының екінші атауы 4. Махмуд Қашғаридің дерегі бойынша, оғыздар қанша тайпалардан тұрды? 5.Тайпалық одақтар қалой аталды? 6. Ел қандай ұғымды білдіреді? 7. Оғыздардың жоғарғы билік иесін қалой атады? 8.Жабғудың урнын кімдер басты? 9. Әскербасын қалой атаған? 10. Оғыздарда халық жиналысы жилына наше рет балды? 11.Оғыздардың шаруашылығы қандай балды? 12.Оғыздардың баспаннасы 13.Малдың терісінен қандай бұйымдар фасады? 14. Киім-кошек қосымша нелерден тігілді? 15. Жабғудың кеңесшілерін қалой атады? 16. Шахмәлік көтерілісте кімдердің қолдарынан қаза тапты? 17.Оғыз мемлекеті қай ғасырда әлсіреп, бір жала күйреді? 18. Оғыздарда халық жиналысы жилына наше рет балды? 19.Оғыздардың шаруашылығы қандай балды? 20. «Күл-еркіндер» бұлар кімдер?

27