Есімдер тобына жататын сөз табының бірі – есімдіктер. Есімдіктер заттың атын,санын,сынын,я олардың аттарын білдірмейді, бірақ солардың (зат есім,сын есім,сан. - презентация

1

2 Есімдер тобина жаталтын сөз табының бірі – есімдіктер. Есімдіктер заттың алтын,санин,сыны,я олардың аттарын білдірмейді, бірақ солардың (зат есім,сын есім,сан есімдердің) орнына жұмсалады. Есімдіктер белгілі бір түсінікті я ойды жалпылама түрде меңзеу арқылы білдіреді. Есімдіктердің нақтылы мағыналары өздерінің бұрын айтылған сөйлемге немсе жалпы сөйлеу аңғарына қарай айқындалады.

3 Есімдіктердің мағыналары қаншама жалпы болғанымен, олар қандай сөздердің орнына қолданылуына қарай, сол сөздердің негізгі мағыналарына сәйкес (заттық,сындық, сандық т.б.) зат немсе заттық белгімен байланысты ұғымдарға ұштасып жатады.

4 Есімдіктер шығу төркіні жағынан екі топқа бөлінеді: Оның бір тобина арте замена реле жатқан байырғы түбір есімдіктер енеді де, екінші тобина тіліміздің даму, жетілу процестерімен байланысты, кейінгі замандарда пайда болған, демок, сонғы кездерде туып қалыптасқан есімдіктер жатады.

5 Қазақ тілінде есімдіктер сан жағынан көп емс, не бәрі cөз. Бірақ олардың атқаралтын қызметі хорасан зорь. Мағыналарына қарай есімдіктер минадай топтарға бөлінеді: 1)Жіктеу есімдіктер; 2)Сілтеу есімдіктер; 3)Сұрау есімдіктер; 4)Өздік есімдіктер; 5)Белгісіздік есімдіктер; 6)Буынсыздық есімдіктер; 7)Жалпылау есімдіктер.

6 Жіктеу есімдіктеріне мен, сен, сіз, ол, біз (біздер), сендер, сіздер, олар денег сөздер жатады. Жіктеу есімдіктері сан жағынан аз болғанымен, қызметі жағынан есімдіктердің ішіндгі аса жиі қолданылалтын чтобы. Жіктеу есімдіктері сөйлемде бастауыш та, толықтауыш та, баяндауыш та, анықтауыш та болып жұмсала береді.

7 Сілтеу есімдіктеріне бұл, осы, сол, аннау, минау, сонау, осынау, анна, мина, сона, әні, міне денег сөздер жатады. Бұл есімдіктер негізінен алғанда, сілтеу, көрсету, нұсқау сияқты ишараттарды білдіріп, қай? қайсы? денег сұрауларға жауап беретін аттрибутивтік сөздер. Дегенмен, сілтеу есімдіктерінің барлығының мағыналары бірдей, бір дәрежеде бола бермейді.

8 Сұрау есімдіктері миналар: кім? не? наше? қай? қандай? қанша? қалай? қашан? Бұлардан басқа да бірнаше сұрау есімдіктері бар, бірақ олар – белгілі жолдармен жоғарыда көрсетілген негізгі сұрау есімдіктерінен жасалған есімдіктер. Септеліп те, тәуелденіп те, жіктеліп те қолданылалтын болғандықтан, сұрау есімдігі сөйлемнің барлық мүшелері ретінде де қызмет атқарады.

9 Қазақ тілінде өздік есімдікке жалғыз ғанна өз сөзі жатады. Бұл есімдік көбінесе өзім, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз денег сияқты оңаша және ортақ тәуелдеулі түрде қолданылады. Өздік есімдік зат есімнен бұрын айтылғанда, ілік жалғаулары түсіріліп қолданылып, үнемі анықтауыштық қызмет атқарады.

10 Белгісіздік есімдіктер деп мағыналары жағынан затрат мен құбылыстарды нақтылы түрде білдірмей, белгісіз мәнде айтылалтын сөздерді айтамыз. Белгісіздік есімдіктердің жасалуына бір, әр, әлде денег үш сөз ұйытқы болып қызмет атқарады.

11 Болымсыздық есімдіктер негізінде ешььь денег сөзбен кейбір есімдіктердің бірігуі арқылы жасалады. Мысалы: ешььь, ешььькім, ешьььбір, ешьььтеме, дәнеңе, ешьььқашан, ешьььқандай. Болымсыздық сөйлемде болымсыздық мағына білдіретін емс, жоқ денег сөздермен және етістіктің болымсыз түрімен байланысты қолданылады.

12 Жалпылау есімдіктеріне бәрі, барлық, баржа, бар, күллі, бүкіл, түгел денег сөздер ғанна жатады. Жалпылау есімдіктері деп мағына жағынан кем денегде екі я она көп затрат мен құбылыстарды жинақтай актау үшн қоланылыалтын сөздерді айтамыз. Жалпылау есімдіктері, негізінен алғанда, сөйлемде анықтауыш болып қызмет атқарады. Бірақ оның өзі де жалпылау есімдіктерінің бәріне бірдей қызмет емс. Өйткені оларретіне қарай, толықтауыш мүше болып та жұмсалады, бірақ ешььь уақытта да пысықтауыштық қызмет атқармайды.