Орындаған: Әділ Нұрай Тобы: В-ФӨТҚА Қабылдаған: Құралбаева А.Н. ПРЕЗЕНТАЦИЯ Тақырыбы: Нүкте және қатты дене кинематикасы Оңтүстік Қазақстан Медицина. - презентация

1 Орындаған: Әділ Нұрай Тобы: В-ФӨТҚА Қабылдаған: Құралбаева А.Н. ПРЕЗЕНТАЦИЯ Тақырыбы: Нүкте және қатты дене кинематикасы Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы

2 Жоспар: I.Кіріспе II.Негізгі бөлім 1.Кинематика 2.Нүкте кинематикасы 3.Қатты дене кинематикасы Қорытынды Пайдаланған әдебиет

3 Кинематика – теориялық механика пәнінің кинематика бөлімінде, дене қозғалысы оны қозғалысқа келтіретін күштерді ескермей қарастырылады да және дене қозғалысының геометриялық параметрлері (траектория, жылдамдық, үдеу) анықталады. Нүкте кинематикасы – екі мәселе қарастырады: Кинематика Нүкте кинематикасы Қатты дене кинематикасы

4 1. Нүктенің қозғалыс теңдеуі – қозғалыстағы нүктенің берілген санақ жүйесіне қарағандағы орны уақытқа тәуелді теңдеулер арқылы беріледі. Осы теңдеулер арқылы қозғалыстағы нүктенің барлық кинематикалық сипаттамаларын (траекториясын, жылдамдығын, үдеуін) табу; 2. Қозғалыс траекториясы – қозғалып бара жатқан нүктенің кеңістіктегі геометриялық орындарын қосатын үздіксіз сызық.

5 1. Кинематикада нүкте қозғалысы үш түрде: векторлық, координаттық, және табиғи тәсілдермен беріледі. Векторлық тәсіл: M O Координаттық тәсіл: Нүктенің координаттары беріледі. M O Радиус-вектордың бағыты, мәні беріледі.

6 Табиғи тәсіл: Нүктенің қозғалыс теңдеуі мен траекториясы беріледі. M O

7 2. Қозғалыстың траекториясын анықтау үшін координаттық тәсілдің теңдеулерінен уақытты жою керек: Барлық үш тәсіл де бір-біріне эквивалентті және бір-бірімен байланысты. Векторлық пен координаттық: Соңғы екі теңдеу қозғалыстың траекториясын сипаттайды.

8 Мысал: O Соңғы екі теңдеу радиусы R болатын цилиндр, биіктігі с-ға тең, z өсіне параллель болады. Сонда нүктенің траекториясы радиусы R-ға тең шеңбер

9 Нүкте жылдамдығы – нүктенің бірлік уақытта орын ауыстыру тездігін (шапшаңдығын) анықтайтын физикалық шама. Нүктенің жылдамдығын анықтаудың үш түрі: Векторлық тәсіл: Нүктенің екі түрлі уақыттағы t және t 1 = t + t жағдайын салыстырамыз: M O M1M1 - t уақыттағы орта жылдамдық, MM 1 хорда бойымен бағытталған t 0 дағы шек:

10 - t уақытындағы жылдамдық векторы, ол траекторияға жанама бағытталған. Радиуса-вектор мен координаттардың байланысы: Координаттық тәсіл: Векторлық тәсілді жылдамдықты анықтау үшін қолданамыз:

11 M O Жылдамдық векторының компоненттері (құраушылары): Осьтердегі проекциялары: Жылдамдық модулі Бағыттаушы косинустары

12 Табиғи тәсіл: Жылдамдық векторы: Жанамаға проекциясы:

13 Нүкте үдеуі – Үдеу нүкте жылдамдығының бірлік уақытта сан мәні мен бағытының өзгеруін сипаттайтын векторлық шама. Нүкте үдеуін анықтаудың үш тәсілі : Векторлық тәсіл: - орта үдеу векторы траекторияның ойық жағына бағытталады. M O M1M1 Шекке көшсек: - үдеу векторы жанама жазықтықта жатады - және траекторияның ойық жағына бағытталады.

14 Координаттық тәсіл: M O Үдеу векторының компоненттері (құраушылары): Координат осьтеріне проекциялары: Үдеу модулі Үдеудің бағыттаушы косинустары

15 Табиғи тәсіл: Жанамаға перпендикуляр n бірлік векторын енгіземіз, ол қисықтықтың центріне бағытталған. Удеу модулі Үдеудің және n өстеріне проекциялары:

16 Бірқалыпты айнымалы қозғалыс – егер барлық уақытта да, Яғни жанама үдеу өзгермейді. - бірқалыпты айнымалы қозғалыстың жылдамдығы - бірқалыпты айнымалы қозғалыстың теңдеуі

17 Қатты дене кинематикасы – қозғалыстың бес түрі: 1. Ілгерілемелі (ползун, насостың поршені, паравоздың дөңгелектері(спарник), түзу жолмен жүру, лифтің кабинасы, купенің есігі). 2. Айналмалы (маховик, кривошип, кәдімгі есік). 3. Жазықпараллеь немесе жазық (шатун, локомотивтің дөңгелегі). 4. Сфералық (гироскоп). 5. Қозғалыстың жалпы жағдайы немесе еркін ұшу (оқ, тас, аспан денесі) Ілгерілемелі қозғалыс – Қатты дененің онымен өзгерместей болып бекітілген түзуі өзінің бастапқы қалпына параллель қалып отыратын қозғалысы.

18 Ілгерілемелі қозғалыстағы дене нүктелерінің траекториялары, жылдамдықтары және үдеулері туралы теорема – Ілгерілемелі қозғалыста дене нүктелерінің траекториялары, жылдамдықтары мен үдеулерінің әрбір уақыт кезінде мәндері мен бағыттары бірдей, яғни дене нүктелері конгурентті қозғалыста болады. A нүктесінің жылдамдығы B нүктесінің(геометриялық, яғни векторы) жылдамдығына тең. A нүктесінің үдеуі B нүктесінің(геометриялық, яғни векторы) үдеуіне тең.

19 Сонымен, ілгерілемелі қозғалыстың барлық кинематикалық сипаттамаларын( траектория, жылдамдық және үдеу) оның жалғыз ғана нүктесінің қозғалысы арқылы анықтауға болады. Қатты дененің айналмалы қозғалысы – Егер қозғалыстағы дененің кем дегенде екі нүктесі қозғалмайтын болса, онда мұндай дене тұрақты өстен айналмалы қозғалыста болады.

20 P Q ω - Айналмалы қозғалыстың теңдеуі Бұрыштық жылдамдық – бұрылу бұрышының уақытқа тәуелді бірінші туындысы. бұрыштық жылдамдық Бұрыштық жылдамдықты доғалық бағытпен көрсетеді. ω

21 P Q ω ε Бұрыштық үдеу – бұрылу бұрышының уақытқа тәуелді екінші туындысы. -бұрыштық үдеу Бұрыштық үдеу доғалық бағытпен көрсетіледі. Бірқалыпты айналу – бұрыштық жылдамдық тұрақты. Бірқалыпты айнымалы айналу – бұрыштық үдеу тұрақты.

22 φ=2π N.

23 Айналмалы қозғалыстағы дене нүктесінің жылдамдығы - R – дөңгелек радиусы, айналу өсі мен нүктенің арасындағы арақашықтық. Доғаның ұзындығы: Жылдамдық векторы, нүкте траекториясына жанаманың бойымен, айналудың бағытымен бағытталады. Жылдамдық радиусқа тура пропорционал болады. R O + - s φ ω

24 Айналмалы қозғалыстың үдеуі – нүктенің траекториясы белгілі болса, онда: Жанама үдеу айналмалы үдеу, радиусқа перпендикуляр, бұрыштық жылдамдықпен бағыттас Тік нормаль үдеу (центрге тартқыш) Центрге тартқыш үдеу, радиустың бойымен айналу өсіне қарай бағытталады. + R ε

25 ω ε ω ε Толық үдеу, ол екі вектордың қосындысына тең: Толық үдеу мен радиустың арасындағы бұрыш радиусқа байланысты емес: Айналмалы қозғалыстағы жылдамдық пен үдеудің векторы. Бұрыштық жылдамдық пен бұрыштық үдеудің векторы айналу өсінің бойымен доғалықтың бағыты сағат тіліне қарсы бағытталса жоғары бағытталады.

26 Айналмалы қозғалыстағы жылдамдықтың векторы – бұрыштық жылдамдық пен радиус вектордың векторлық көбейтіндісіне тең: 1 2 Осы теңдеу – Эйлер теңдеуі деп аталады.

27 Айналмалы қозғалыстың жанама үдеу векторы – бұрыштық үдеу векторы мен радиус-векторының векторлық көбейтіндісіне тең, Осы векторлық көбейтіндінің модулі: Олай болса: Үдеу векторының бағыты оң қол ережесі бойынша анықталады.

28 Айналмалы қозғалыстың центрден тепкіш( нормаль немесе тік) үдеуі – бұрыштық жылдамдық пен жылдамдық векторының векторлық көбейтіндісіне тең: ε R Бұл вектордың модулі: Олай болса: ω R Векторлық көбейтіндіні былай жазуға болады:

29 Қатты дененің параллель жазық қозғалысы - – дене нүктелері қозғалмайтын жазықтыққа параллель жүргізілген өз жазықтықтарында қозғалыста болады. Қатты дененің жазық параллель қозғалысын – жазық фигураның қозғалысы деп алуға болады. M1M1 M2M2 O

30 A B B1B1 A2A2 A1A1 A B x xAxA y yAyA xCxC yCyC Қатты дененің жазық қозғалысын екі қозғалысқа: ілгерілемелі және айналмалы қозғалыстарға бөлуге болады. Жазық фигураның өз жазықтығындағы қозғалысын оның полюс деп алынған кез келген бір нүктесінің фигурамен бірге тасымал ілгерілемелі қозғалысы мен осы полюс айналасындағы салыстырмалы айналмалы қозғалыс жиынтығы екенің көруге болады.

31 Жазық фигура қозғалысының теңдеуі: Бұрыштық жылдамдық пен бұрыштық үдеу полюске байланысты емес, жазық фигураның жазықтығына перпендикуляр бағытталады. z Жазық фигураның кез келген В нүктесінің жылдамдығы полюс деп алынған А нүктесінің жылдамдығы мен осы В нүктесінің полюс төңірегіндегі салыстырмалы айналмалы қозғалысындағы сызықтық жылдамдығының геометриялық қосындысына тең. A B x1x1

32 1 Тұжырым: – Жазық фигураның кез келген екі нүктесінің жылдамдықтарының осы нүктелерді қосатын түзуге проекциялары өзара тең. 2 Тұжырым – Жазық фигураның жылдамдықтарының ұшын қосатын түзуді де түсу нүктелері сияқты пропорционал бөледі.

33 Лездік жылдамдық центрі (ЛЖЦ) – Әрбір жеке уақыт кезеңінде өз жазықтығында қозғалатын жазық фигураның жылдамдығы нөлге тең бір ғана нүкте болады. A P Бір нүктенің жылдамдығы мен сол нүктеге қатысты бұрыштық жылдамдық белгілі болсын: Онда сол Р нүктесіне байланысты жылдамдықтарды қосу теоремасын қолдансақ: Бізге: екені белгілі, онда:

34 Егер ЛЖЦ белгілі болса: Яғни ЛЖЦ (Р нүктесі) А нүктесіне перпендткулярдың бойында АР қашықтығында жатады:

35 Кез келген уақытта дене ЛЖЦ қатысты тек қана айнала алады. B P C ЛЖЦ қолданып жазық фигураның жылдамдықтарын анықтаймыз. Бірнеше мысал келтірейік:

36 1 Бер: v A, белгілі, енді A, B, C жылдамдығын табу. Табу керек: v B, v C Бұрыштық жылдамдықты анықтаймыз: Бұрыштық жылдамдық А нүктесіндегі жылдамдық бағытымен бағытталады v A. В,С нүктелерін ЛЖЦ қосамыз v B и v C н векторлары бұрыштық жылдамдық бағытталған жаққа бағытталады. B C A P

37 2 v A, ω берілген, A, B, C нүктелеріндегі жылдамдықты анықтау керек v B, v C. 1) ЛЖЦ v A жылдамдығына перпендикулярдың бойында жатады 2) ЛЖЦ дейінгі қашықтықты табамыз: 3) В,С нүктелерін ЛЖЦ қосамыз да сол нүктелердегі жылдамдықтарды анықтаймыз B C A P

38 3 v A, v B, беріліп А,В,С нүктелерінің орны берілгенточек A, B, C. С нүктесіндегі жылдамдықты табу: v C 1)ЛЖЦ А, В нүктесіндегі жылдамдықтардаға перпенрдикулярдың қиылысуында жатады: v A,v B, 2) Бұрыштық жылдамдықты табамыз: 3) С нүктесін ЛЖЦ мен қосамыз да сол нүктедегі жылдамдықты табамыз: B C A P

39 Үдеулерді қосу туралы теорема – Жазық фигураның кез келген нүктесінің үдеуі полюстің үдеуі мен сол полюсті нүктенің айналу үдеуіне тең. А, В нүктелері келесі өрнекпен беріледі: Осы өрнекті дифференциалдасақ: Екінші өрнекті екіге бөліп дифференциалдаймыз : Онда айналмалы және центрден тепкіш екі үдеу аламыз. Олай болса жазық фигураның үдеуі:

40 Қатты дененің күрделі қозғалысы – нүкте екі немесе бірнеше қозғалысқа қатысады.. Мысалы: жылжып тұрған эскалатордағы адам жүріп келе жатса, кеменің Палубасындағы қозғалыс. Күрделі қозғалыстың қозғалысын қарастырғанда O 1, жылжымайтын система координат, Oxyz, қозғалмалы система координат. Қатты дененің күрделі қозғалысы Абсолютті қозғалыс ( a ) – жылжымайтын системадағы нүкте қозғалысы. Салыстырмалы қозғалыс ( r ) – жылжымалы системадағы нүкте қозғалысы. Тасымал қозғалыс ( e ) – жылжымалы системадағы нүктенің жылжымайтын системадағы салыстырмалы қозғалысы.

41 Абсолютті қозғалыстағы нүкте жылдамдығы (үдеуі) - v a ( a a ). Салыстырмалы қозғалыстағы нүкте жылдамдығы (үдеуі) - v r ( a r ). Тасымал қозғалыстағы нүкте жылдамдығы (үдеуі) - v e ( a e )..

42 Жылдамдықтарды қосу туралы теорема – абсолютті жылдамдық салыстырмалы жылдамдық пен тасымал жылдамдықтың қосындысына тең: Үдеулерді қосу туралы теорема( Кориолис теоремасы) – абсолютті үдеу салыстырмалы үдеу, тасымал үдеу мен кориолис үдеулердің қосындысына тең. Кориолисово ускорение (a c ):

43 Кориолис үдеудің шамасымен бағытын анықтау: Кориолис үдеудің модулі: Кориолис үдеуі нөлге екі жағдайда тең болады: 1.Егер тасымал қозғалыста бұрыштық үдеу нөлге тең болса(тасымал қозғалыс - ілгерілемелі). 2.Бұрыштық жылдамдық векторы салыстырмалы қозғалыс векторына параллель (векторлар арасындағы бұрыштың синусы в 0 тең). Кориолис үдеуінің бағыты: Жуковский ережесі: a)Салыстырмалы жылдамдық векторын бұрыштық жылдамдық векторына пеперпендикуляр жазықтыққа проекциялаймыз. б )Салыстырмалы вектордың проекциясын бұрыштық жылдамдықтың бағытына перпендикуляр бұрамыз..