Халық шаруашылық маңызы.Өсірілетін аудандары,өнімділігі,сорттары Республикадағы майлы дақылдардың ең бастысы-күнбағыс. Оның дәнінде процент май. - презентация

1

2

3 Халық шаруашылық маңызы.Өсірілетін аудандары,өнімділігі,сорттары Республикадағы смайлы дақылдардың ең бастысы-күнбағыс. Оның дәнінде процент май және 16-16,5 процент протеин болады. Күнбағыс майи негізінен тағам үшін,яғни маргарин, майонез, балық және көкеніс консервілерін, нан және кондитер өнімдерін шығаруға қолданылады.Сонымен қатар оның майи сабын қайнату және зәйтүн өндірісінде пайдаланылады. Дәннің қауызы жақсы отын. Күнбағыстың табағының күлте жапырақшаларынан дәрі дайындайды. Күнбағыстың күнжарасында 8-10 процент май, 1,1 мал азықтық өлшем болады,сондықтан ол малға бағалы концентраты жом. Күнбағыс- бағалы балды өсімдік және отамалы дақыл болғандықтан ауыл шаруашылық өсімдіктері үшін жақсы алғы дақыл.

4 Егіншілікте пар танаптарында ықтырма дақыл летінде себіледі.Күнбағыс Семей,Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында дән және сүрлем үшін, ал республиканың басқа облыстарында тек сүрлем үшін өсіріледі. Қазақстанда 1990 жил күнбағыстың егіс көлемі 137 мың гектар, оның ішінде суармалы жерлерде 3,0 мың гектарға жетті. Орташа есппен алғанда сол жилы республика бойынша күнбағыстың өнімділігі әр гектар дан 10,3 центнерден айналды, ал оның жалпы түсімі 140,93 мың тонна балды.Қазақстан бойынша 1991 жилы күнбағыстың 5 сорты және 1 баданы аудандастырылып өсірілді.Олар мыналар- Армавирец,Восход, Заря, Салют, Скороспелый-87 және Юбилейный-75 баданы.

5 Сыртқы ортаның факторларына қойылатын талаптар Алғашқы даму кезеңінде күнбағыс жилуды онша керек етпейді.Оның себілген дәні топырақтың тұқым сіңіру тереңдігіндегі жилылық 3 градусқ жеткенде өне бастарды.Бірақ себілген тұқым тез және біркелкі көктеп шығуы үшін қолайлы температура градус шамасында болып табылады. Топырақта жатып бөртіп, бірақ өнбеген тұқымы-13 градуста, ал жер бетіне көктеп шыққан жас өркені-5-6 суыққа үсімейді. Күнбағыстың гүлдену кезеңіндегі қолайлы температура болып саналады.Күшті дамыған және топырақтың терең қабатына бойлап өсетін таймыр жүйесі болғандықтан күнбағыс құрғақшылыққа да төзімді келеді. Дамуының алғашқы кезеңінде ауа және топырақ құрғақшылығын жақсы көтереді.

6 Ылғалды ең көп қажет ететін мезгілі-күнбағыстың табағы пайда болу- гүлдену кезеңі. Осы мезгілде өсімдік кезеңі бойында сіңілетін барлық суының 44 процентін пайдаланады. Аталған уақытта ылғал жеткіліксіз бокса, табақтың ортасындағы дәндер толыспай, жеңіл болып қалады. Күнбағыстың бір ерекшелігі-ол көктеп шықаннан бастап табақ құрғанға дейін топырақтың 80 см тереңдігіне дейінгі ылғалды пайдаланады.Бірақ одна артық тереңдегі ылғалды пайдалану оған қиындыққа соғады. Сондықтан жаздың екінші жартысында жауған жаңбыр күнбағыс үшін өте пайдалы. Құрғақшылыққа төзімді болғанымен күнбағыстың транспирациялық коэффициенті ке тең,сондықтан одна мол өнім алу үшін топырақтың ылғалдылығы оның танаптық су сиымдылығының 70 процентінен кем болмауы керек.Күнбағыс егуге қара және қызыл-қоңыр топырақтар қолайлы. Механикалық құрамы ауры саздақ және жеңіл құмдақ топырақтар күнбағыс өсіруге жарамайды.

7 Өсірудің интенсивтік технологиясы және жинау. Алғы дақыл.Ауыспалы егісте күнбағысты күздік және жаздық дәнді дақылдардан, жүгеріден, дәнді бұршақты дақылдардан кейін орналастырғанда жақсы өнім алуға болады. Әр түрлі аурулары,зиянкестері және арам шөптері, әсіресе сұңғыла көп тарап күнбағысқа зиян келтірмеу үшін, оны бір егілген жеріне 7- 8 жилсыз қайталап себяге болмайды. Тыңайту.Күнбағыс 1 тонна дән құрау үшін топырақтан 60 кг азот, 26 кг фосфор және 186 кг калий пайдаланады.Осы сіңірілген элементтердің орнын толтыру үшін топырақты тыңайту керек. Ол үшін күнбағыстың осы элементтерді қай уақытта қалай пайдалану ерекшеліктерін білген жөн.

8 Күнбағыстың фосфорды ең көп қажет ететін кезі көктеп шыққаннан бастап, гүлдегенге дейін, ал одна кейін ол бұл элементті шамбалы мөлшерде пайдаланады. Ал алғашқы өсу-даму кезеңінде азотқа онша зәру болмағанымен кейін,мбас алып табақ құрғаннан гүлдегенге дейін оны көп мөлшерде керек етеді, бірақ бұдан соң оның азоты сіңіруі тағы да төмендейді. Калийді бүкіл өсу кезеңі бойынша пайдаланады, денег мен оны табақ құрудан толық пісіп жетілгенге дейін көбірек сіңіреді.Егер топырақта азот көп, фосфор жеткіліксіз бокса, күнбағыстың өсу кезеңі ұзарып, дәніндегі майдың мөлшері азаяды. Күнбағыстың жақсы өсіп дамуына топырақтың өзіндегі калий қоры жеткілікті, сондықтан оған калийлі минералдық тыңайтқыш берудің қажеті жоқ.

9 Күзде сүдігер жырту алдында әр гектарға тонна көң және әсерлі затрат есебімен кг фосфор шашып, топыраққа сіңіреді. Себу кезінде тұқыммен бірге әр гектарға әсерлі затрат есебімен кг түйіршікті суперфосфат сіңірген жақсы нәтиже береді. Азот минералдық тыңайтқышымен күнбағысты әр гектарға әсерлі затрат есебімен кг мөлшерде үстеп қоректендіру қажет.

10 Топырақ өңдеу.Басқа дақылдар сияқты күнбағысқа да танапты дайындау алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін топырақты негізді өңдеуден басталады.Күзде топырақ өңдеу тәсілі күнбағыстың алғы дақылына, танаптағы арам шөптердің түрлеріне және басқа жағдайларға байланысты.Дәнді дақылдар мен жүгері алғы егістерінен кейін танапта бір жилдық арам шөптер босым бокса, топырақты ЛДГ-10, ЛДГ-15 сыдыра жыртқыштарымен 6-8 см-ден 8-10 см-ге дейін 2-3 лет өңдейді, содна кейін ПН-4-35, ПН-8-35 және басқа түренді плугтардың бірімен см тереңдікте сүдігерге жыртады.Танапта көп жилдық арам шөптер босым болғанда оған гербицид пен қоса әртүрлі тереңдікте қабаттап өңдеу жүйесін қолданады.

11 Алғы дақылды жинап алғаннан кейін аңызды ЛДГ-10, ЛДГ-15, сыдыра жыртқыштарымен 6-8 см тереңдікте өңдейді, ал арам шөптер көктеп шыққаннан кейін танапты жазық сыдыра жартқыштарымен см тереңдікке өңдеуді қайталайды.Арам шөптерді толық жою үшін әр гектарға 1,5-2 кг 2,4-Д гербицидін бүркеді.Осыдан күн өткен соң жерді см тереңдікте түренді плугтардың бірімен жыртады. Топырақ жел эрозиясына ұшырайтын аудандарда жерді жазық табань сыдыра жыртқыштармен аудармай өңдейді. Ерте көктемде жер дегдісімен топырақтың күзде негізгі өңделген әдісіне қарай БЗСС-1,0 тырмаларымен ылғал жабылады.Егін себер алдында бүркілетін гербицидтердің топырақтың беткі қабатына дұрыс бөлінуіне және егін себя жұмысы запалы болуына жағдай жасау үшін танапты ВП-8 құралымен тегістейді.Содна кейін әр гектарға 1,5 кг трефлан, 2- 3 кг прометрин немесе 3,5 түйіршікті эптам гербицидтерінің бірін енгізіп,топырақтың 8-10 см жоғарғы қабатымен араластырады.Осы гербицидтер арам шөптерді прцентке дейін құртады.Тұқым себер алдында топырақтыт 6-8 см тереңдікте культивациялайды.

12 Тұқымды себяге әзірлеу және себя. Жоғары запалы,іріктелген тұқымдар сепкенде ғана күнбағыстан мол өнім алуға болады.Әр түрлі ауруларға шалдықпау және зиянкестермен зақымданбау үшін тұқымның әрбір тонна сын 2-3 кг ТМТД препаратымен дәрілейді. Тұқым себя мерзімін белгілей білудің зорь маңызы бар. Қолайлы мерзімде себілген танапта арам шөптер жойылып, егінді күтіп-баптауға шығыназ жұмсалады,күнбағыстың өнімі гектары на, 1,3-3,2 центнер аркады. Күнбағыстың себядің ең қолайлы мерзімі тұқым сіңіру тереңдігіндегі топырақтың ылынған кезі.Тұқым себя мөлшері жергілікті жердің ауа района, топырақтағы ылғал қорына,себя әдісіне және басқа жағдайларға байланысты өзгеріп отрады.

13 Егісті күтіп-баптау. Егісті күтіп-баптау жұмысы тұқым себямен бір мезгілде жүргізілетін топырақты нығыздаудан басталады.