IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы. Міржақып Дұлатұлы ( ) қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалынды көсемсөз шебері. - презентация

1 IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

2 Міржақып Дұлатұлы ( ) қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалынды көсемсөз шибері. Туған жері Торғай уезінің, Сарықопа облысының бірінші ауылы ( қ a з ipri Қостанай облысының Жанкелді ауданына қарасты " Қызбел " ауылы ). Өмірбаяны IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

3 Әкесі Дулат аймағына аты шыққан шибер кісі болған, ер тұрман жасап, етік, мәсі тіккен. Шешесі Дәмеш ойын тойдың базары, әнші кісі болған. Әкесі балаларын жастайынан оқуға береді. Алғашқыда бала Міржақып ауыл молдасынан оқып, хат танниды. Молдадан екі жил оқығаннан кейін, жилдары, ауыл мектебінде орысша оқыталтын Мұқан мұғалімнен дәріс аллоды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

4 Бұл мектеп Міржақыптың білімін толықтырумен қатар, азамат ретінде қалыптасуына да аса вор ықпал жасайтды, Мұқан мұғалім ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин іргетасын қалаған оқу орнының, дәлірек айтқанда, Торғай қаласындағы уездік орыс - қазақ мектебінің түлегі болалтын. Өз шәкірттеріне де ол осы рухта тәлім - тәрбие, терең білім береді. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

5 Міржақып анасынан екі жасында, әкесінен он екі жасында айырылып, ағасы Асқардың қолында тәрбиеленеді. Асқар әкесі Дулатың Міржақыптың оқып, білімді азамат болып, өсуін армандаған тілегіне сайт, інісінің оқуын әрі жалғап, білім алу на ерекше көңіл бөледі. Ауылда туып, ауылда өскен, ауылда оқып, ауылда қызмет етіп, « ауыл мұғалімі » атанған зерделі жас ауыл тұрғындарының ауры тұрмысын, теңдігі жоқ аянышты хәлін көріп, түңіле түршігіп, тебірене толқиды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

6 Бұл кезең патша өкіметінің отаршылдықты қазақ даласында күрт күшейтіп, қалың елке тізесін қаты батырып тұрған шағы болалтын. Бұл жағдай сол кездегі қазақтың көзі ашық, оқыған, зиялы азаматтарына қозғау саллоды. Наразылық труды. Күресудің жолдары қарастырылып жаты. Оның негісгі жолы ретінде оқуға, білім алуға ұмтылыс күшейді. Бірте - бірте халық саяси құбылысқа айналып, ел ішінде отаршыл саясатқа қарсы ұлт - азатық идеялары туындады. Патшалық Ресей де бірінші буржуазиялық - демократиялық дүмпудің қарсаңында болалтын. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

7 Езілген еліне ес болуға, жоғын жоқтап, мұңын мұңдауға сорт байлайды. Халық ісіне бар болмысымен бүтіндей беріліп, « Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі, Пайдалан шаруаңа тараса, алаш !» деп бар даусымен жар саллоды. Өз бетінше талпынып, білім жинап, орыс тілін жетік меңгерген Міржақып орыстың озық ойлы азаматтарының еңбектерімен танысуы арқасында замена тозаңын суырып, дүниені дүр сілкіндірер дауылды күндердің тақап кале жатқанын өсгелерден бұрын сезеді. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

8 Міне, осындай күрделі кезеңде, 1904 жилы Міржақып Омбы қаласына каледі. Осында ұлт зиялыларының ұстазы Ахмет Байтұрсынұлымен кездеседі. Бұдан кейінгі уақытта бі pi ұстаз, б ipi ізбасары ретінде жұптарын жазбайды жилы Міржақып Ахмет Байтұрсынұлымен б ipre Қарқаралыдағы саяси - бұқаралық жұмыстарға қатысады жилы патша өкіметіне қазақ халкының алтынан петиция жазушылардың қатарында болады. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

9 Кең даласында алаңсыз өмір сүріп, мал бағып жатқан бейқам халқын : « Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда беккер жесты » деп жырымен жұлқылап оятып, оларды білімге, ел үшін пайдалы іс әрекетке шақырады. Бүкіл халықтың еркіндікке жетуінің басты шорты түнек болып торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну, дүр сілкініп, надандықтан арылу деп білген ол : « Оян, қазақ !» деп ұрандаудан танған жоқ. Сондықтан да оның үні қалың ұйқыдағы қазағын құлағының түбінен « масса » болып, маза берией ызыңдап оятруды мұрат тұтқан өзінен он екі жас үлкен рухани ағасы Ахмет Байтұрсынұлының үнімен қатар естіліп, қазақ даласын қатар шарлады. Сол егіз үн тарих мінбесінен қатар көрінген екі алыптың қашан соңғы демдері таусылғанша, тағдыр талқысымен екеуі екі жақта жүрсе де, қуғынға түсіп, қамауға алынса да үзілмей, қатар естіліп тұрды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

10 Ол екеуі екі атаман ту сада, бір туған бауры еді, екі баспен ойласа да, қорытар ойы бір еді, екі ауызбен сөйлесе де, шығар сөзі бір еді. Өйткені оларды туыстырған халқының мүддесі, ойландырған халқының қамы, сөйлеткен халқының мұң зары болалтын. Сондықтан да халқы оларды жанашыр жақыным деп білді, олардың жұбын жазбай, « Ахаң, Жахаң » деп бірге атады. Пенделік бар қазақтан бас тартап, халқының бақыты үшін күрескен есіл ерлерді өз халқының жабы атандырып, кешегі күні Қызылдың қызылкөз жендеттері екеуін еріксіз айырып, екі жердь атып өлтіріп, алтын өшіреміз легенде де халқы олардың асыл есімдерін есінен шығарған жоқ, аялап жүрегінде сақтады, ардақ тұтты. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

11 Міржақып Дулатұлы әдебиеттің әр түрлі жанры на қалам тартқан қаламгер. Алғашқы кітабы " Оян, қазақ !" денег атпен Петербург қаласындағы жарық көрген өлең жинағы. Одан кейін 1913 жилы Орьнборда " Азамат ", ал 1915 жилы " Терме " аты өлеңдер кітаптары басылып шығады. Ақын өлеңдерінің басты такырыбы ел тағдыры баллоды. Шығармалық мұрасы IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

12 Алғашқы кітабы " Оян, қазақ !" жұртшылық арасында ауыздан - ауызға, қолдан - қолға тез тарап кетеді. Қайта басы лады. Кітаптың н eri сг i мазмұны халықты оятуға, әділетсіздікпен күресуге шақырған өлеңдер құрады. Сол себепті де кітап тұтқындалып, авторы қуғынға ұшырайды. Өзінің шығармашылық жолын ә денегнен өлеңнен бастаған Міржақып проза жанры на да қалам сілтейді жилы оның осы жанрдағы туындысы " Бақытсыз Жамал " романы Қазан қаласында басылып шықты. Бұл - қазақ әдебиетіндегі таза көркем проза үлгісінде туған тұңғыш роман еді. Кітап 1914 жилы екінші pe т басылды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

13 Бұл жилдары Міржақып бірқатар мақалалар мен фельетон дар жазады жилы Ташкентте екі бөлімнен тұралтын " Есеп кұралы " оқулығын бастырады. " Балқия " пьеса сын жазады. М. Дулатұлының шығармалары қазақ елінің тәуелсіздік алған кезінен бастап кеңінен жариялана баста ты жилы шығармаларының б ip томдық, ал жилдары екі томдық жинақтары жарык көрді. М. Дулатұлы шығармашылығы жөнінде ғылыми зерттеулер жүргізіліп, бірқатар кітаптар мен мақалалар жарияланды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

14 Дулатұлының Абайға арналған алғашқы қысқа ғана мақаласы татардың « Уақыт » газетінде 1908 жилы жарияланған. Ақынның ой - өрісі, білім деңгейі, туған жері, шыққан ортасы айтылып, әдеби мұрасына жалпылама баға беріліп, оның орыс әдебиетімен, әсіресе Лермонтовпен үндестігі ескертілді. Міржақып Дулатұлының Абай шығармашылығын зерттеуі IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

15 1914 жилы « Қазақ » газетінде басылған « Абай » мақаласы ақынның опат болғанына он жил толуына орай арналып жазылған. Мұнда әдебиеттің, оның көрнекті өкілдерінің халық тарихында алалтын орны айрықша бағаланады. Абайдың қадірін білмеу, оны елеп ескермеу ұлттың үлкен кемшілігі ретінде аталлоды, әдебиет елдің жаны деп көрсетіледі. Абайдың ғұмыр жолын қысқаша баяндай, түңғыш кітабының шығу тарихы, оған Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханұлы және ақын балалары мен інілерінің қатысуы, Семейде Нәзипа Құлжанова өткісген әдеби кеш туралы сөз болады. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

16 Абайдың қазақ халқы тарихындағы мәртебелі орнын басқа елдер әдебиетімен сабақтастықта алып қарап, дәл тауып, дұрыс бағалап берген Дулатұлының калешек заманда ұлы ақынның атақ - абыройы, мерей - даңқы өсіп, жаңа буынмен емірене табысалтынын ерекше әулиелікпен көре білген. Дөрекі социологиялық, таптық, атеистік көзқарас, дүниетаным тұрғысына түскен кезде зерттеушілер абайзануда толпы жатқан солақайлыққа, сан - алуан қателікке ұрынғаны белгілі. Ал Кәкітай Ысқақов, Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатұлы Абайдың шығармаларын зануда ұлттық, халықтық, эстетикалық таза талғаммен ешқашан мәнін жоймайтын бағалы байламдар жасайт аллоды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

17 Абай шығармаларындағы сарынь - әуезді, ой - пікірді, идея - нысананы алаш азаматтары терең сезіп, тебірене насихаттай білген. Әдебиеттің барлық жанрында бірдей қалам тартқан қаламгер, қоғамдық - әлеуметтік іске жанны салып араласқан қайраткер Міржақып Дулатұлының өмірлік мақсалтының биік нысанасы, тапжилмас темірқазығы - біркүндік даңқ, өтпелі дәулет, баянсыз шон емс, туған халқының бостандығы, өзін - өзі билеуі, отарлық есгіден құтылуы, ол қуғын - сүргін керіп, түрмелер азабын тартып жүрген азапты күндерінің өзінде де, ақтық демі біткенше бүл жордан тайған жоқ. Қазақ жұртының бүгінгі, болашақ буындарына алаш деп ұран салып, калешек үшін арыстанша алысқан Міржақып Дулатұлымен баурыындай етіп табыстыралтын, айналып келкенде, осы мәңгілік жасайттын асыл қасиеттер. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

18 1993 « Міржақыптың оралуы » режиссері : Қ. Умаров Жанры : Деректі фильм Өндіріс : Қазақтелефильм 1994 « Алаш туралы сөз » Алашорда режиссері : Қ. Умаров Жанры : Деректі фильм Өндіріс : Қазақтелефильм 2009 « Алашорда » Алашордарежиссері : Қ. Умаров Жанры : Деректі фильм Өндіріс : Қазақфильм Шәкен Айманов алтындағы Міржақып Дулатұлы туралы фильмдер IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

19 Назарларыңызға рахмет !!! IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы