Мамандық:ФПСиЕ Кафедра:Ұлттық спорт негіздері курс:1 Тақырыбы:Жасуша.Ұлпа Орындалу формасы:Презентация Орындаған:Мұратов Алмат Тимурұлы Тобы:1-6. - презентация

1 Мамандық:ФПСиЕ Кафедра:Ұлттық спорт негіздері курс:1 Тақырыбы:Жасуша.Ұлпа Орындалу формасы:Презентация Орындаған:Мұратов Алмат Тимурұлы Тобы:1-6

2 1Кіріспе 2Негізгі бөлім 3Қорытынды 4Пайдаланған әдебиеттер

3

4 Жасушацитоплазма ядро

5 Slides.kz

6 Цитоплазма – жасушаның негізгі б ө лігі. Оның құрамында гиалоплазма ж ә не органеллалар мен кіріспелер болады. Гиалоплазма гректің шыны деген с ө зінен шыққан, цитоплазманың негізгі б ө лігі. Оның құрылысында тұрақты органеллалар болады. Органеллолар ядро мен цитоплазманың байланысын қамтамасыз етеді, жасушаның қалыпты қызметіне жағдай туғызады. Жасушаның органеллаларына митохондриялар, эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, жасуша орталығы, лизосомдар жатады. Олар жасушада ә р түрлі қызмет атқарады. Эндоплазмалық тор ақуыздың синтезделуіне қатынасады, ал митохондриялар протеиндер мен ферменттерге бай. Олар негізінен жасушаның энергия к ө зі болып саналады. Жасуша орталығы – домалақ дене. Оның ішінде екі қатты дене – центирололар болады. Лизосомдар жасушада фагоцитоз қызметін атқарады. Лизосомдар фагоцитозға қатынасатын лимфоциттерде, моноциттерде, бауыр ж ә не жіңішке ішектің жасушаларында к ө п болады. Гольджи аппаратын 1898 жылы жүйке жасушаларынан тап ө ан итальяндық ғалым Камило Гольджи құрметіне атаған. Ол барлық жасушада кездеседі. Оның жасушадағы қызметі толық анықталмаған.

7 Жасушаның цитоплазмасында органеллалармен бірге ақуыз, май, к ө мірсу, нуклеин қышқылы, ферменттер, бейорганикалық заттар, су, липидтер болады. Цитоплазмада 5%-тен 8 %-ге жуық ақуыз, 1-5% к ө мірсу, 5-9% май болады. Су жасушаның 75-85% салмағын алады. Бейорганикалық заттар – калий, магний тұздары, нуклеин қышқылдары. Ақуыз жасушадағы су мен тұздар, сонымен бірге оның осмотик қысымын, электрлік зарядын қамтамасыз етеді. Нуклеин қышқылы ақуыздың биосинтезіне қатынасады. Биосинтездің негізінде дененің дамуы, ө су механизмі, н ә сілден н ә сілге ө тетін белгілер қалыпты жағдайда сақталады.

8 Ядрошық – жасушаның ең қатты б ө лігі. Оның құрамында рибонуклеин қышқылы (РНҚ), дизоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) ж ә не ақуыздар болады.

9 Жасушалық мембрана – Жасуша цитоплазмасын сыртқы ортадан немесе Жасуша қабықшасынан ( ө сімдіктерде) б ө ліп тұратын Жасуша органоиды. Оның қалыңдығы 7 – 10 нм. Негізінен Жасуша мен оны қоршаған сыртқы орта арасындағы метаболизмге (зат алмасуға) қатысады, сондай-ақ, Жасушаның қозғалуы мен бір-біріне жалғануында үлкен р ө л атқарады. Жасушаның жалпы құрылысы жануарларға да, ө сімдіктерге де т ә н. Бірақ ө сімдік Жасушасының құрылымы мен метаболизмінде жануарлар Жасушасына қарағанда біраз айырмашылық бар. Ө сімдіктер Жасушасының біріншілік плазмолеммасы күрделі полисахарид негізінде (матрикс) орналасқан целлюлозды микрожіпшелерден құралған. Микрожіпшелер ө сімдік Жасушасы қабырғасының тіректік қаңқасын түзеді. К ө п ө сімдіктер беріктік қасиет беретін – екіншілік Жасуша қабықшасын (целлюлозадан) түзеді. Ө сімдік Жасушаның целлюлоза талшықтары күрделі полимерлі зат – лигнинді сіңіріп, қатаяды да Жасуша қабықшасы беріктенеді. Ө сімдік Жасушасының цитоплазмасында арнайы органоид-пластидтер – хлоропласт, хромопласт, лейкопласт бар.

10 Жасуша органоидта ры РибосомаМитохондрияЛизосома Гольджи жиынтығы Жасуша орталығы Эндоплазмалық тор Жасуша органоидтары - жасушалардың тұрақты арнаулы б ө лігі. Жасушаның қызметі тек органоидтардың к ө мегімен ғана орындалады.

11 Митохондриялар (грекше митос жіп ж ә не хондрион түйіршік) жіпше ж ә не түйіршік т ә різді органоид. Ол автотрофты ж ә не гетеротрофты организмдердің цитоплазмас ында кездеседі. Митохондрияларды ең бірінші 1850 жылы P. А. Келликер ж ә ндіктердің Бұлшық еттерінен байкады, оған «сарқосома» деген термин берді (Бұлшық еттегі митохондрияларды осы кезге дейін осылай атап жүр). Альтман (1890 жылы) арнаулы бояулар арқылы митохондриялардың анық к ө рінетінін д ә лелдеп, оларды «биобластылар» деп атады. Бенде 1898 жылы Бұл органоидка митохондриялар деген ат берді. Михаэлис тірі жасушалардың митохондрияларын жасыл янус бояуымен бояп, олардың жасушадағы тотығу процестерімен байланысы бар екенін атап к ө рсетті.органоидавтотрофтыгетеротрофтыцитоплазмас ындаP. А. КелликерМихаэлис

12 Рибосома тірі организмдердің барлығынан дерлік табылған. Ә р жасушада шамамен нан ға дейін Рибосомалар болады. Шамамен диам. 20 нм-дей. Рибосомалар екі класқа б ө лінеді: 70S ж ә не 80S (S-седиментация коэфф., Сведберг бірлігі). 70S Рибосома ядросы жоқ прокариоттар жасушаларында, ал 80S Р-лар эукариоттардың цитоплазмасында болады. Химиялық құрамы жағынан Р-лар РНІ-нан ж ә не ақуыздардан тұратын нуклеопротеид болып саналады. 70SBold text Рибосомасының 60 65%-ы РНҚ ж ә не 35 40%-ы ақуыздан, ал 80S Рибосомасының 50%-ы РНҚ-дан, 50%-ы ақуыздан құралады. Құрылымы жағынан Рибосомалар үлкен ж ә не кіші субб ө ліктерден тұрады.Рибосомалар цитоплазмада топтасып (5- 70-тен) орналасып, полисомалар (полирибосома) түзеді. Рибонуклеопротеидтен құралған ( пен РНҚ) рибосомалар жасуша цитоплазмасында базофилді боялады, олардың құрамында ферменттер де кездеседі. СведбергРНҚРНҚ-данполисомаларРибонуклеопротеидтенРНҚ

13 Лизосома (гр. 'λύσις' – еру ж ә не sōma – дене) – жануарлар мен саңырауқұлақ жасушасының органелласы, жасуша ішінде ас қорыту қызметін атқаратын ж ә не гидролиттік ферменттердің қор ретінде жиналатын орны. Оның диам. 0,2 – 0,7 мкм.гр. Лизосома торшалар органоиды. Олардың құрамына гидролиттік ферменттер тобы қышқыл фосфатаза, нуклеаза, протеазалар, гликозидазалар т. б. (барлығы 20-дан астам) кіреді. Лизосома торшаның ө зінің (аутолиз) ж ә не оның ішіне кірген заттардың ыдырауына қатынасады. Лизосома құрамына кіретін ферменттер торша ж ә не белоктарының жетілуіне (процессинг) қатынасадыторшаларферменттербелоктарының

14 Гольджи жиынтығы ө сімдіктер мен жануарлардың біржарғақшалы органоиды. Оны 1898 жылы италиялық ғалым К.Гольжди жүйке жасушаларынан тапқан. Ол ауыр металдардың ерітінділерімен (осмий немесе күміс) жүйке жасушаларын бояп қарағанда, оның цитоплазмасынан тор болып келетін жиынтықты бірінші болып байқаған. Оны "ішкі тор т ә різді аппарат" деп атады. Кейіннен Гольджидің есіміне байланысты "Гольджи жиынтығы" деп аталып кетті. Ө сімдіктер мен қарапайымдылар жасушаларындағы Гольджи жиынтығының пішіні ә р түрлі болады. К ө п жағдайда орақ немесе таяқша пішінде жеке денешіктер түрінде кездеседі. Оның жарғақтары жасуша цитоплазмасының барлығына таралмайды.Олар ядроға жақын орналасады ж ә не қуыс цистерна түзеді.Қуыс цистернадан біртіндеп жарғақшалық к ө піршіктер- диктисомалар баулықсызданады.Гольджи жиынтығында рибосомалар болмайды,сондықтан да ол ешқашан н ә руыз синтездемейді.Алайда онда к ө мірсулар мен липидтердің синтезі ж ә не жаңару процесі болады.Заттардың жасушаішілік тасымалдануы қосалқы қызмет атқарады.Гольджи жиынтығы ең алдымен синтезделген заттарды жарғақшалық к ө піршіктерге орналастырады.К ө піршіктерге жасушалардан шығарылуы тиісті зат алмасудың зиянды қалдықтарының да түсуі мүмкін.К ө піршіктер басқа ағза б ө ліктеріне қажетті заттарды к ө піршіктерге орналастырады.Мысалы,мұның гормондар мен азықтық ферменттер болуы да мүмкін.Гольджи жиынтығынан баулықтанған к ө піршіктердің экзоцитозы кезінде к ө піршіктегілерді жасушадан шығарып,сыртқы жарғақшаларды қалпына келтіреді.Бұл органоид лизосомалар жарғақшаларын да қалыптастырады. ө сімдіктержануарлардыңбіржарғақшалыорганоидыжарғақтарыжасушацитоплазмасыныңцистернаданк ө піршіктер- диктисомаларн ә руыззат алмасудыңэкзоцитозыжасушадан Slides.kz

15 Жасуша орталығы (клеточный центр) адам мен жануарлардың барлық ж ә не кейбір ө сімдік жасушаларында болатын, жасушалардың митоздық б ө лінуін қамтамасыз ететін органелла. [1] ө сімдікмитоздық б ө лінуін [1] Жасуша орталығы - цилиндр т ә різді бір-біріне тік бұрыш түзіп орналасатын екі денешік. Бұларды центрольдер деп атайды. Центриоль қабырғасы ә рқайсысы үш микротүтікшеден түзілетін 9 топтан тұрады. Ортасындағы осы екі микротүтікшеден түзілген. Бұл органоид жасушаның б ө лінуі кезінде, б ө ліну ұршығын түзеді. Б ө ліну ұршығы хромосомалардың полюстерге ажырауын қамтамасыз етеді.центрольдер Slides.kz

16 Жасуша - тірі ағзалардың құрылымының ең қарапайым б ө лігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете алатын қарапайым тірі жүйе. Клетка ө з алдына жеке организм ретінде (бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақтарда) немесе к ө п клеткалы жануарлар, ө сімдіктер ж ә не саңырауқұлақтардың тіндері мен ұлпаларының құрамында кездеседі. Тек вирустардың тіршілігі клеткасыз формада ө теді.Қорыта келгенде,жасуша теориясы жасушаның барлық тірі ағзалар құрылымының бірлігі екенін,жануарлар мен ө сімдіктер жасушаларының ө зара ұқсас екенін толық д ә лелдейді. Бұл ұқсастық бүкіл тірі ағзалардың шығу тегінің бір екенін айқындай түсті. Жасуша теориясы тіршіліктіматериалистік тұрғыдан түсінуге,ағзалар арасындағы эволюциялық байланысты ашуға негіз болды. Микроскоп.Жасушалардың мембранасына, ядросына ж ә не цитоплазмасының құрамына кіретін молекулалар мен органоидтарды жарық немесе электрондық микроскоп арқылы к ө руге болады.Жарық арқылы к ө рсететін микроскоп зерттейтін заттарды есеге дейін үлкейтіп к ө рсетеді, ал жетілдірілген окулярды қолданып,зерттелетін объектіні экранға түсіргенде оны 100 мың есеге дейін үлкейтуге болады. Биологияның арнаулы саласы-биохимия жасушаның химиялық құрамын молекулалық деңгейде зерттеу үшін центрифуга деп аталатын күрделі құралды пайдаланады.Ол ө те жылдам айналып,жасушаның құрылымдық б ө ліктерін бір-бірінен б ө ліп алады,себебі оның б ө ліктерінің тығыздықтары ә р түрлі болады. Жасушаның аса н ә зік құрылысы мен қызметін зерттек тек цитологтардың,биохимиктердің,физиологтардың, генетиктер мен биофизиктер күш-жігерін ұштастырудың н ә тижесінде ғана мүмкін екені ө зінен- ө зі түсінікті. Жасуша теорясы негізінің қалануы ж ә не жетілдірілген техникалық құралдардың шығуы жасушаның құрылысы мен химиялық құрамын, атқаратын қызметін зерттеуге кең жол ашты.