Чǎваш ятне тнче уçлǎхне çклен паттǎр. Пур халǎх та тлнмелле Пур халǎх та тлнмелле Хǎпартан çǎлтǎрсем патне, Хǎпартан çǎлтǎрсем патне, Хǎвна çуратнǎ çр-шыва. - презентация

1 Чǎваш ятне тнче уçлǎхне çклен паттǎр

2 Пур халǎх та тлнмелле Пур халǎх та тлнмелле Хǎпартан çǎлтǎрсем патне, Хǎпартан çǎлтǎрсем патне, Хǎвна çуратнǎ çр-шыва Хǎвна çуратнǎ çр-шыва Чапа кǎлартǎн мрне. Чапа кǎлартǎн мрне. Я.Ухсай Я.Ухсай

3 А.Г.Николаев – пирн паллǎ ентеш.Вǎл ик хут Совет Союзн герой, авиаци генерал – майор, техника наукисен кандитач. А.Г.Николаев – пирн паллǎ ентеш.Вǎл ик хут Совет Союзн герой, авиаци генерал – майор, техника наукисен кандитач. Ик хут тнче уçлǎхнче пулса чǎваш ятне çǎлтǎрсем таран çклер Ик хут тнче уçлǎхнче пулса чǎваш ятне çǎлтǎрсем таран çклер

4 А.Г.Николаев 1929-мш çулхи сентябрн 5 – мшнче Снтрврри районнчи Шуршл ялнче хресчен çемйинче çуралн. Ачалх кунсене тван Шуршл ялнче ирттерн. Çамрклах ашшср трса юлн, çурма тлх ÿсн, пурнç на ачашласа ÿстермен. Çын пулас тесен çле те трш, мтленн телей çленинчен те вреннинчен килет, çавна лайх тавçрса ÿсн Андриян. А.Г.Николаев 1929-мш çулхи сентябрн 5 – мшнче Снтрврри районнчи Шуршл ялнче хресчен çемйинче çуралн. Ачалх кунсене тван Шуршл ялнче ирттерн. Çамрклах ашшср трса юлн, çурма тлх ÿсн, пурнç на ачашласа ÿстермен. Çын пулас тесен çле те трш, мтленн телей çленинчен те вреннинчен килет, çавна лайх тавçрса ÿсн Андриян. Андриян мн ачаранах çут çанталка юратн, çынна çын вырнне хурса хисеплен, пр тытнн çе юратса та тплн, таса кмлран туса тн. Андриян мн ачаранах çут çанталка юратн, çынна çын вырнне хурса хисеплен, пр тытнн çе юратса та тплн, таса кмлран туса тн.

5

6 Ашш Григорий Николаевич вилн хыççн чи йывр вхтра çемйине пхасси Анна Алексеевна çине ÿкн. Виç ывл та храча пхса Ашш Григорий Николаевич вилн хыççн чи йывр вхтра çемйине пхасси Анна Алексеевна çине ÿкн. Виç ывл та храча пхса ÿстерме çмл пулман. Анна Алексеевна пуçне усса тман, вл кунн- çрн çлен, тршн, кирл чух хйне тивекен çкр чллине те ачисене уйра-уйра пан. Ачисем пурте Тван çр-шыва мн ачаран чун пек юратма вренн. Çавн пек ÿстерн всене амш. ÿстерме çмл пулман. Анна Алексеевна пуçне усса тман, вл кунн- çрн çлен, тршн, кирл чух хйне тивекен çкр чллине те ачисене уйра-уйра пан. Ачисем пурте Тван çр-шыва мн ачаран чун пек юратма вренн. Çавн пек ÿстерн всене амш.

7 А.Николаев 1947-мш çулта техник- врманç дипломне илн хыççн Карелие тухса кайн. Унта вл мастер помощникнче çлен, каярахпа врманçнче хй мастера тухн. Андрияна лпк кмлне кура, пикенсе çлеме пултарншн, çынна хисеплеме плншн чунтан юратн. Кунта вл производство командир пулма та, халхпа мнле çлемеллине те хнхса çитн. А.Николаев 1947-мш çулта техник- врманç дипломне илн хыççн Карелие тухса кайн. Унта вл мастер помощникнче çлен, каярахпа врманçнче хй мастера тухн. Андрияна лпк кмлне кура, пикенсе çлеме пултарншн, çынна хисеплеме плншн чунтан юратн. Кунта вл производство командир пулма та, халхпа мнле çлемеллине те хнхса çитн.

8 1950-мш çулта А.Г.Николаева çара илн. Салтакра вǎл рядовой, самолет стрелок, çар летчиксен училищинчен вренсе тухн хыççн летчик – истребитель пулнǎ. Тÿпе ǎна çÿлтен- çÿле вçме илртн, ун тата хǎвǎртрах, инçерех вçес килн. Авиацире вунǎ çул службǎра тǎрса шǎпах çавǎнта пиçхсе çитн. Унта вǎл авиаци техникине ǎста вренсе çитн мш çулта А.Г.Николаева çара илн. Салтакра вǎл рядовой, самолет стрелок, çар летчиксен училищинчен вренсе тухн хыççн летчик – истребитель пулнǎ. Тÿпе ǎна çÿлтен- çÿле вçме илртн, ун тата хǎвǎртрах, инçерех вçес килн. Авиацире вунǎ çул службǎра тǎрса шǎпах çавǎнта пиçхсе çитн. Унта вǎл авиаци техникине ǎста вренсе çитн.

9 1951 çулта Фрунзери çар авиаци летчикĕсен училищинче вĕренме пуçланă çулта училище хыççăн Мускав çывăхĕнчи авиаци пайĕсенче хĕсметре тăнă çулта совет космонавчĕсен ушкăнне чĕнсе илнĕ. «Восток» ятлă карапсем çинче вĕçев ĕçĕсене вĕреннĕ çулхи çурла уйăхĕнче Г. С. Титов «Восток-2» космос карапĕ çинче вĕçнĕ чухне унăн дублёрĕ пулнă 1951 çулта Фрунзери çар авиаци летчикĕсен училищинче вĕренме пуçланă çулта училище хыççăн Мускав çывăхĕнчи авиаци пайĕсенче хĕсметре тăнă çулта совет космонавчĕсен ушкăнне чĕнсе илнĕ. «Восток» ятлă карапсем çинче вĕçев ĕçĕсене вĕреннĕ çулхи çурла уйăхĕнче Г. С. Титов «Восток-2» космос карапĕ çинче вĕçнĕ чухне унăн дублёрĕ пулнă

10 Космонавтсен прремш ушкн В.М.Комаров, Ю. А. Гагарин, В.В. Терешкова, А. Г.Николаев, К. П. Феоктистов, П. И. Беляев, А. А. Леонов, Г. С. Титов, В. Ф. Быковский, Б. Б. Егоров, П. Р. Попович

11

12 Тренировкǎра

13 1962 çулхи августн 11-мшнче А.Николаев прремш хут космоса вçсе хпарн. Унччен космосра Ю.Гагаринпа Г.Титов пулса курн. Андриян Григорьевич Павел Поповичпа вçн. Всем хыççн космонавтсем ушкнпа вçме пуçлан. Тнчере прремш хут вл космосра клеслоран уйрлса ирклн вçн, «Восток – 3» тата «Восток – 4» карапсем хушшинче радио çыхнвне йркелен, прремш хут космосран телерепортаж ктартн çулхи августн 11-мшнче А.Николаев прремш хут космоса вçсе хпарн. Унччен космосра Ю.Гагаринпа Г.Титов пулса курн. Андриян Григорьевич Павел Поповичпа вçн. Всем хыççн космонавтсем ушкнпа вçме пуçлан. Тнчере прремш хут вл космосра клеслоран уйрлса ирклн вçн, «Восток – 3» тата «Восток – 4» карапсем хушшинче радио çыхнвне йркелен, прремш хут космосран телерепортаж ктартн.

14 1968-мш çулта Андриян Григорьевич И.Е.Жуковский ячпе хисепленекен Сывлш Çар инженерсен Академийнчен вренсе тухать, çав хушǎрах ковмонавтсем хатрлекен Центрта пыск çсем туса трать. Ǎ на космонавтсен ушканн командирне лартаçç, каярахпа СССР космонавчсене хатрлекен Центр начальникн прремш заместител тваçç мш çулта Андриян Григорьевич И.Е.Жуковский ячпе хисепленекен Сывлш Çар инженерсен Академийнчен вренсе тухать, çав хушǎрах ковмонавтсем хатрлекен Центрта пыск çсем туса трать. Ǎ на космонавтсен ушканн командирне лартаçç, каярахпа СССР космонавчсене хатрлекен Центр начальникн прремш заместител тваçç.

15 1962 çулхи августн 19- мшнче Шупашкарта митинг пулн. Хулари пр урама А.Г.Николаев ятне пама йышнн. Митинга хутшннисем космонавта Тван республикна килсе кайма йыхрав ян çулхи августн 19- мшнче Шупашкарта митинг пулн. Хулари пр урама А.Г.Николаев ятне пама йышнн. Митинга хутшннисем космонавта Тван республикна килсе кайма йыхрав ян. Часах çав савнçл вхт çитн çулхи сентябрн 2-мшнче птм халх уяв пулса тн. Шупашкарта А.Николаевпа чапл тл пулу иртн. Сынсем на твллн ал çупса йышнн, кашни смахне тимлн итлен. Митинг хыççн савнçл демонстраци пулн. Часах çав савнçл вхт çитн çулхи сентябрн 2-мшнче птм халх уяв пулса тн. Шупашкарта А.Николаевпа чапл тл пулу иртн. Сынсем на твллн ал çупса йышнн, кашни смахне тимлн итлен. Митинг хыççн савнçл демонстраци пулн.

16 Лайǎх Малтанхи смахм - лайх! Мн калас тата паян? Пултаратн, Николаев! Аптрамастн, Андриян! Мухтанатпр, савнатпр: Мухтанатпр, савнатпр: Эс виççмш вçен! Эс виççмш вçен! Çршыву ÿстерч паттр, Çршыву ÿстерч паттр, Тур тÿсмл, çчен. Тур тÿсмл, çчен. Эп паян çапла куратп: Виç тус – пр чун, пр тан – Мускавра эсир пыратр, Юрий, Герман, Андриян! Петр Хусанкай, Петр Хусанкай, Чваш халх поэч Чваш халх поэч

17 Кану вǎхǎтнче

18 Юлташсем Николаев çирп те лǎпкǎ, сǎмаха тытакан, çе тплн пурнǎçлакан çын пулнине палǎртнǎ. Прремш космонавт Ю.Гагарин ǎна пит хисеплен. Гагарина пысǎкрах должноçе куçарсан вǎл космонавтсен отрячн командир пулма А.Г.Николаева снн. Вǎл çапла çырнǎ: Юлташсем Николаев çирп те лǎпкǎ, сǎмаха тытакан, çе тплн пурнǎçлакан çын пулнине палǎртнǎ. Прремш космонавт Ю.Гагарин ǎна пит хисеплен. Гагарина пысǎкрах должноçе куçарсан вǎл космонавтсен отрячн командир пулма А.Г.Николаева снн. Вǎл çапла çырнǎ: « …чи опытлǎ космонавт, космосри вçев енпе те рекорд тунǎ. Ракетǎпа космос техникине пит лайǎх плет. Дисциплинǎллǎ, хастар та вǎр-вар, тǎрǎшуллǎ, сывлǎхпе çирп тата çн çитнÿсем тǎвас кǎмǎллǎ». Командовани çакǎнпа килшн. Вара Николаев космонавтсене хатрлес çе пуçǎннǎ. « …чи опытлǎ космонавт, космосри вçев енпе те рекорд тунǎ. Ракетǎпа космос техникине пит лайǎх плет. Дисциплинǎллǎ, хастар та вǎр-вар, тǎрǎшуллǎ, сывлǎхпе çирп тата çн çитнÿсем тǎвас кǎмǎллǎ». Командовани çакǎнпа килшн. Вара Николаев космонавтсене хатрлес çе пуçǎннǎ.

19 1963-мш çулта 1963-мш çулта А. Николаев авланать, Валентина Терешковǎна качча илет. Тнчере прремш космос çемйи йркеленет. А. Николаев авланать, Валентина Терешковǎна качча илет. Тнчере прремш космос çемйи йркеленет.

20

21 1970 çулхи июнн 1 – мшнче Байконур космодромран «Союз- 9» космос карап вçсе хǎпарнǎ. Унǎн пилоч– А.Г.Николаев, бортинженер – В.И.Севастьянов. Ку вǎл вǎхǎт енпе чи вǎрǎм, 18 кунлǎ, вçев пулнǎ. Çак вçев космосра нумай вǎхǎт хушши пурǎнма май пуррине çирплетсе панǎ çулхи июнн 1 – мшнче Байконур космодромран «Союз- 9» космос карап вçсе хǎпарнǎ. Унǎн пилоч– А.Г.Николаев, бортинженер – В.И.Севастьянов. Ку вǎл вǎхǎт енпе чи вǎрǎм, 18 кунлǎ, вçев пулнǎ. Çак вçев космосра нумай вǎхǎт хушши пурǎнма май пуррине çирплетсе панǎ.

22 А.Николаевпа Севастьянов наукпа техникшн пыск плтершл снавсем тун. Çын организм мн- мн чтма пултарасса тпченипе прлех çр çинчи геологипе географи енчен кирл вырнсене, халх хуçалхшн ус кÿрекен çрпе шыв трхсене тата ыттине те снан, тпчен, вçеве йркелесе пын. А.Николаевпа Севастьянов наукпа техникшн пыск плтершл снавсем тун. Çын организм мн- мн чтма пултарасса тпченипе прлех çр çинчи геологипе географи енчен кирл вырнсене, халх хуçалхшн ус кÿрекен çрпе шыв трхсене тата ыттине те снан, тпчен, вçеве йркелесе пын.

23 Чǎваш ачи çунатне сарч Мухтавлǎ халǎх вǎйпе. Çут уйǎха вǎл алǎ пач, Чапне çклер тнчипех. Хумханч савǎнса мǎн Атǎл, Каш-каш кашлар см вǎрман. Яту сан çǎлтǎр пек çуталтǎр,- Кун пеккине чǎваш курман. Çр чǎмǎрне пǎхать вǎл хал Тнчен таса уçлǎхнчен. Çнтерÿпе вçет вǎй-халлǎн Мнпур патшалǎх умнче. Чǎваш ачи! Çут тнче çийн Яту саланч мре. Юратнǎ çр, тǎван Раççейм Сана чыслать-çке Кремлре. Г.Ефимов Г.Ефимов

24 1974 çултанпа - космонавтсене хатĕрлекен 1974 çултанпа - космонавтсене хатĕрлекен Ю. А. Гагарин ячĕллĕ Тĕпĕн пуçлăхĕн пĕрремĕш çумĕ. Ю. А. Гагарин ячĕллĕ Тĕпĕн пуçлăхĕн пĕрремĕш çумĕ. РСФСР Аслă Канашлăвěн чěнěвěсен депутачě – 1993 çулсенче РСФСР халăх депутачě. РСФСР Аслă Канашлăвěн чěнěвěсен депутачě – 1993 çулсенче РСФСР халăх депутачě.

25 А.Г.Николаевǎн çар званийсем Лейтенант ( ) Аслǎ лейтенант ( ) Капитан ( ) Майор ( ) Подполковник ( ) Полковник ( ) Авиацин генерал-майор ( ) 1992 çултан – запасри генерал-майор

26 Наградǎсем Совет Союзěн икě хут Паттăрě. Ленин икě орденěпе, Ěçлě Хěрлě Ялав, Хěрлě Çăлтăр орденěсемпе, медальсемпе чысланă. К. Э. Циолковский ячěллě ылтǎн медаль «Космос», де Лаво тата Ю. А. Гагарин ячěллě ылтăн медальсем Болгари республикин Социализм Ěç Паттăрě. ДРВ Ěç Паттăрě. МНР Паттăрě. Георгий Димитров, Кириллпа Мефодий (Болгари) орденсем I степеньлě бриллиантлǎ Ялав (Венгри) орден Сухэ-Батор (Монголи) орден II класлă Çăлтăр(Индонези) орден, Ожерелье Нила (Египет) орден

27 2004 çулхи утă уйăхĕн 3-мĕшĕнче вилнĕ. Ǎ на тăван Шуршăл ялĕнче пытарнă çулхи утă уйăхĕн 3-мĕшĕнче вилнĕ. Ǎ на тăван Шуршăл ялĕнче пытарнă. Космос паттрне чысласа нумай писательсемпе поэтсем чи ш кмлл произведенисем çырса кларн Космос паттрне чысласа нумай писательсемпе поэтсем чи ш кмлл произведенисем çырса кларн

28 Уйǎх çинчи пр кратера Андриян Николаев ятне панǎ. Éмрсем иртç. Анчах та космоса пуçласа çул хывакансене этемлх нихǎçан та манм. Всен йышнче пирн ентеше те – чǎваша, ик хут Совет Союзен Геройне Андриян Николаева. Уйǎх çинчи пр кратера Андриян Николаев ятне панǎ. Éмрсем иртç. Анчах та космоса пуçласа çул хывакансене этемлх нихǎçан та манм. Всен йышнче пирн ентеше те – чǎваша, ик хут Совет Союзен Геройне Андриян Николаева.

29 Космос паттр – наци паттр Ансат-и космонавт пулма? Ак, центрифуга – чǎн-чн тамк, Е çÿ лелле твать те тайлк, Е аяла чул пек чмать. Кр барокамера шне – Кр барокамера шне – Сана хссе лартать те сывлш, Сана хссе лартать те сывлш, Ай, тур-турах, анне çм, пулш! Ай, тур-турах, анне çм, пулш! Анчах ç умра лармасть анне. Анчах ç умра лармасть анне. Ç ав сурдокамера текен Читлхнче эс ларса тух та Ǎ с-пу ç л пул – калатр тухтр: « Эс чип-чипер ç ынах иккен » Ансат-и космонавт пулма? Ансат-и космонавт пулма? Тпче, врен татти-сыпписр, Тпче, врен татти-сыпписр, Спортпа туслаш. Шм-шак хевтиср Спортпа туслаш. Шм-шак хевтиср Каяймн çлтрсем курма. Каяймн çлтрсем курма. Ç ак кткс трсл ÿ кна Çÿ ле всмешкн ирк пар, Пу ç ри с-хакл та чун тар Клар ç у ç лха сана.

30 Ǎ мǎрткайǎк Космодром…Тÿпе хавасл, сут, Минутсем шваçç ерипе. Ак вçленч ш калаçу та – Вхт çитр уйрлма çрпе. Вхт çитр те, Тван çршывм Вхт çитр те, Тван çршывм Пач чапл, пархатарл старт: Пач чапл, пархатарл старт: Вç-ха, тер, мрткайк - ывлм, Вç-ха, тер, мрткайк - ывлм, Вç- ха, хватна мана ктарт. Вç- ха, хватна мана ктарт. Кайр вл вара, çунатл паттр, Вçср уçлха – Пуласлха! Ун çине хавхаланса пахатпр, Ун çине планетмр пхать. Харсрскер, вçсе хпарнçемн Харсрскер, вçсе хпарнçемн Çлтрсен асамлх патне, Çлтрсен асамлх патне, Вл çклер иркл этемн, Вл çклер иркл этемн, Éç çыннин мнкмлл ятне. Éç çыннин мнкмлл ятне.

31 Сив уçлǎх, çǎлтǎрсен хлхем Йǎпатсан та кǎмǎллǎн кǎна, Чун кртсе вǎй панǎ Çр илем Халь темрен те хаклǎрах ǎна. Снччр ырǎ пурнǎç, сунччǎр вилм, Снччр ырǎ пурнǎç, сунччǎр вилм, Пурпр: чечеклентр çав тнчех, Пурпр: чечеклентр çав тнчех, Пурпр: ачашлатǎр Атǎл çий, Пурпр: ачашлатǎр Атǎл çий, Пурнǎç, вилм уншǎн – Çр çинчех. Пурнǎç, вилм уншǎн – Çр çинчех. Éмрсем! Эсир çакна курманчч, Сирншн çак паттарлǎх – çнни. Ку вǎл – пирн вǎхǎтǎн саманч. Ку вǎл – пирн вǎхǎтǎн çынни. Юрий Айдаш Юрий Айдаш

32

33 Музейǎн мемориал комплекс: Музейǎн мемориал комплекс: а) стела-ракета; а) стела-ракета; б) А.Г. Николаевǎн бронза бюсч; б) А.Г. Николаевǎн бронза бюсч; в) А.Г. Николаев ячпе хисепленекен сад- парк; в) А.Г. Николаев ячпе хисепленекен сад- парк; г) космонавтика музейн çурч; г) космонавтика музейн çурч; д) А. Николаев çуралса усн çурт - музей; д) А. Николаев çуралса усн çурт - музей; е) А.Г.Николаева пытарнǎ часовня е) А.Г.Николаева пытарнǎ часовня

34

35

36

37

38

39

40

41 Яш-крем ил тслхне санран, Яш-крем ил тслхне санран, Сан пек пулма кашни твать тупа. Сан пек пулма кашни твать тупа. Пин-пин çртен паян, пин-пин çынран Пин-пин çртен паян, пин-пин çынран Килеçç саламсем сан ятупа Килеçç саламсем сан ятупа Уйǎп Мишши Уйǎп Мишши