Құқықтық мемлекет Азаматтық қоғам

Жоспар 1 Құқ ты қ мемлекет пен Азаматты қ қ о ғ амны ң м ә ні 2 Құқ ы қ ты қ мемлекет Құқ ы қ ты қ мемлекеттерді ң пайда болуы 3

1 Құқтық мемлекет пен Азаматтық қоғамның мәні Б ұ л екі ұғ ым к ө пті ң аузына со ңғ ы жылдары ғ ана ілікті. Б ұ рын 20- жылдары, кейінірек алпысыншы жылдарды ң басында біршама қ ол ғ а алынып, кейін ұ мыт бол ғ ан- тын. Оны ң есесіне жалпы халы қ ты қ мемлекет ж ә не қ о ғ амды қ ө зін- ө зі бас қ ару тіркестері қ олданыла баста ғ ан. Қ азір азаматты қ қ о ғ ам мен құқ ы қ ты қ мемлекет қ айтадан құ жаттар ғ а еніп, ғ алымдар ден қ оя бастады. Ал шынды ғ ында б ұ л екі ұғ ымны ң м ә н-мазм ұ ны неде, ара- қ атынасы қ андай, шы ғ ысты қ ойда қ андай к ө рініс тап қ ан? Осы с ұ ра қ тар ғ а жауап іздеп к ө релік. Азаматты қ қ о ғ ам тарихи жа ғ ынан мемлекеттен б ұ рын пайда бол ғ ан. Азаматты қ қ о ғ ам-адамдарды ң ө мір с ү руіне, тіршілік етуіне қ ажетті ө зара қ арым- қ атынасыны ң шарты. Ө йткені адам тіршілік ету ү шін бір-бірімен қ атынас жасап, ө зара қ ауымдасып е ң бек етеді. С ө йтіп адамдар жа ң а материалды қ игіліктер жасайды, сол игілікті б ө лісу, айырбастау, бірлесіп пайдалану ү шін, бір с ө збен айт қ анда, тіршілік то қ ырап қ алмау ү шін т ү рлі ә рекеттер жасайды, отбасы құ рылып, бала с ү йеді, топтар ғ а, ұ йымдар ғ а бірігіп ө з м ү дделерін қ ор ғ айды. Адамдарды ң қ ауымдасуы ө зіні ң белгілі бер даму кезе ң інде ө з қ ауымдастарыны ң жеке бастары мен отбасы м ү шелеріні ң, бірлестіктері мен ұ жымдарыны ң м ү ддесін қ ор ғ ау, тынышты ғ ын қ амтамасыз ету ү шін саяси к ү шті қ ажет етеді. М ұ ндай к ү ш ретінде ө мірге мемлекет келеді.

Құқықтық мемлекет Құқ ы қ ты қ мемлекет конституциялы қ бас қ ару т ә ртібі, дамы ғ ан құқ ы қ ты қ ж ү йе мен тиімді сот билігі бар мемлекет нысаны.конституциялы қ құқ ы қ ты қсот билігі Құқ ы қ ты қ мемлекет – ө зіні ң негізгі институттары ретінде билік б ө лінісін, сот т ә уелсіздігін, бас қ ару за ң дылы ғ ын, мемлекеттік билік тарапынан азаматтарды ң құқ ы б ү зылуына жол бермеуді ж ә не о ғ ан қ о ғ амды қ мекеме тарапынан тигізілген залалды ң құ нын ө теп алуды қ арастыратын мемлекет. Құқ ы қ ты қ мемлекет идеясыны ң сан ғ асырлы қ тарихы бар. Ол сонау ежелгі д ә уірден бастау алады. Құқ ы қ ты қ мемлекетті ң философиялы қ негізін И. Кант жасады. Қ азіргі ғ аламды қ ә лемде құқ ы қ ты қ мемлекет т ұ жырымдамасы мемлекет, қ о ғ ам ж ә не азаматты ң ара қ атынасын қ алыптастыруды ң ә мбебап идеалы болып отыр. Құқ ы қ ты қ мемлекет идеясыны ң м ә ні - оны ң бірізді демократиялылы ғ ы, билік к ө зі ретіндегі халы қ егемендігін бекіту, мемлекетті ң қ о ғ ам ғ а ба ғ ынуы. Құқ ы қ ты қ мемлекет идеясында ғ ы бастысы - мемлекетті ң ж ә не оны ң органдарыны ң зорлы қ - зомбылы ғ ынан, басынуынан азаматтарды қ ор ғ ау кепілі болатын мемлекетті ң құқ ы қ пен байланыстылы ғ ы. Құқ ы қ ты қ мемлекет е ң алдымен, барлы қ мемлекеттік органдар, лауазымды т ұ л ғ алар, қ о ғ амды қ бірлестіктер ж ә не азаматтар ба ғ ынуы тиіс ө зіндегі құқ ы қ ты қ ережелермен ө зін- ө зі шектейтіндігімен ерекшеленеді, ал онда ғ ы басты принцип - құқ ы қ ү стемдігі. Құқ ы қ ү стемдігі деген е ң алдымен за ң ү стемдігін білдіреді. Басты, ма ң ызды, негізгі қ о ғ амды қ қ атынастар за ң мен реттеледі. Қ о ғ ам ө мірінде за ң ү стемдігі ар қ ылы, барлы қ саяси институттарда жо ғ ар ғ ы құқ ы қ бастаулары, құқ ы қ рухы енгізіледі. Осылайша, азаматтарды ң құқ ы қ тарыны ң шынайылы ғ ы ә рі мыз ғ ымасты ғ ы, оларды ң сенімді құқ ы қ ты қ м ә ртебесі, за ң ды қ қ ор ғ алуы қ амтамасыз етіледі. Құқ ы қ ты қ мемлекет - е ң алдымен, құқ ы қ ты қ мемлекет идеялары іске ас¬ қ ан конституциялы қ мемлекет. Конституциялы қ құ рылымны ң негізгі қ а ғ идаттары, қ о ғ ам дамуыны ң ма ң ызды ба ғ ыттары, оны ң басты идеялары конституциялы қ де ң гейде бекітіледі. Конституция құқ ы қ ты қ ж ү йені ң орталы ғ ы болып табылады. Соны ң негізінде құқ ы қ ты қ мемлекеттегі за ң дылы қ тетіктері қ алыптасады.И. Кант

Құқ ы қ ты қ мемелекетті ң пайда болуы Құқ ы қ ты қ мемлекеттерді ң пайда болуы мемлекеттік – құқ ы қ ты қ процестерді ң ұ за қ эволюциясыны ң за ң ды салдары, реакциялы қ институттарды ң орн ына озат, прогрессивті ж ә не тйімді институттарды ң ө зіндік ерекше «селекциясы» мен м ұқ ият іріктелгендігіні ң н ә тижесі болып табылады. Б ұғ ан мемлекеттік бас қ аруды ң құқ ы қ ты қ нысаныны ң ә міршілдігі - ә кімшілік ж ә не полецейлік- б ұ йры қ ты қ нысандарынан басымды ғ ын ж ә не пайдалы ғ ын теориялы қ ұғ ыну негізі болады. Құқ ы қ ты қ мемлекетті ң теориялы қ бастаулары т ү бірімен ө ткен ша ққ а айналады деуге болады. К ө не заманны ң озы қ ойшылдары (Платон, Аристотель ж ә не бас қ алар) 090ы0ты4 позитивті ролін ескермейінше, мемлекетті ң құ рылымы мы қ ты, т ұ ра қ ты ж ә не сенімді болуы м ү мкін емес деген пілірлер айтып кеткен. Құқ ы қ ты ң ролі мемлекетті ң бас қ арушыларды ң озбырлы ғ ына тепе-те ң дік ретінде қ аралады: за ң ә лдекімні ң билігінде болмауы керек ө йткені барлы қ оргындарды ң, лауазымды т ұ л ғ аларды ң жіне азаматтарды ң ә ректерін ба ғ ыттап отыру ғ а арнал ғ ан.[ 2 ]. Ал ғ аш қ ыларда бытыран қ ы ж ә не кедей жекеленген болжамдар т ү рінде пайда бол ғ ан, кейіннен осы идеяларды ң негізінде құқ ы қ ты қ мемлекетті ң т ұ тас т ұ жырымда масы қ алыптасты. Оны ң негізін салушылар ретінде Дж. Локкты, И. Кантты, В. Гумбольдты, Г. Еллинекті, К. Шмитті ж ә не бас қ аларды атау ғ а болады. Жекеленген м ә селелер бойынша б ұ л ойшылдарды ң бір біріне ерекшелігі бол ғ анымен, басты м ә селеде – құқ ы қ ты қ н ұ с қ ауларды ң мемлекет ө зі с ө зсіз орындап отыруы қ ажет екендігінде жіне қ о ғ амды қ ө мірге қ атысушыларды ң барлы ғ ынан осыны талап етуінде – оларды ң ойы бір жерден щы ғ ып отырды.

Азаматтық қоғам Азаматты қ қ о ғ ам – саяси ө кіметке т ә уелсіз ж ұ мыс істейтін ж ә не о ғ ан ы қ пал жасау ғ а қ абілетті ә леуметтік қ атынастар мен институттар жиынты ғ ы; дербес жеке адамдар мен ә леуметтік субъектілер қ о ғ амдасты ғ ы. Қ андай да болмасын қ о ғ амды қ м ә ні бар идеяларды қ абылдау қ ашанда с ұ хбатты, я ғ ни с ұ хбаттасушы жа қ тарды ң т ү рлі к ө з қ арастарын ж ә не ма ң ызды тепе-те ң дігін білдіреді. Ешкім ешкімге ө з т ү сінігін мойындатуды да, ешкім ешкімді д ә лме-д ә л қ айталауды да ма қ сат етпейді. Идеялар белгілі қ о ғ амны ң, ә леуметтік дамуды ң талаптарына с ә йкес келетіндіктен қ абыл алынады. Сондай идеяларды ң қ атарына азаматты қ қ о ғ ам идеясы жатады. Азаматты қ қ о ғ ам туралы ә р т ү рлі к ө з қ арастар, ә р т ү рлі ба ғ дарлар бар. Қ азірде азаматты қ қ о ғ амны ң жалпы ғ а бірдей орта қ аны қ тамасы жо қ. Дегенмен ә лемдік ә леуметтік- философиялы қ ғ ылымда б ұ л феноменді зерттеуді ң екі т ү рлі бабы бар. Біріншісі азаматты қ қ о ғ амды ә леуметтік ә мбебап категория ретінде қ арастырады. Б ұ л ұғ ым ғ а олар мемлекетке, ө кімет құ рылымдарына қ арама- қ арсы қ ойыл ғ ан қ о ғ амды қ қ арым- қ атынастарды ң б ү кіл жиынты ғ ын сый ғ ызады. Екіншілері азаматты қ қ о ғ ам ұғ ымыны ң ма ғ ынасына шынайы батысты қ феноменді жат қ ызады да, оны буржуазиялы қ (нары қ ты қ - демократиялы қ ) қ арым- қ атынастарды ң қ алыптасуымен байланыстырады. Азаматты қ қ о ғ ам деп адамны ң жеке т ұ л ғ асыны ң ж ә не бейресми, мемлекеттік емес қ о ғ амды қ ұ йымдарды ң дамуына қ олайлы жа ғ дай ту ғ ызатын ә леуметтік т ә ртіп т ү рін айтады. Атал ғ ан мемлекеттік емес ұ йымдарды ң іс- ә рекеті ар қ ылы ғ ана жеке адам социумны ң, ә леуметті ң даму жолына ә серін тигізе алады. Сонды қ тан да азаматты қ қ о ғ амды коммуникацияны ң, қ арым- қ атынасты ң ө зіндік ерекше формасы деп қ арастырса да бол ғ андай, фазаматты қ қ о ғ ам ар қ ылы мемлекет пен азамат арасында ғ ы с ұ хбат ж ү зеге асады. Азаматты қ қ о ғ ам ө кімет, билік құ рылымдарынан тыс қ ары жат қ ан ә леуметтік байланысты танытады. Азаматты қ қ о ғ ам аса дамы ғ ан экономикалы қ, м ә дени, саяси, құқ ы қ ты қ қ арым- қ атынастар болуын талап етеді. Егер біз мемлекетті билік институты, ба қ ылау ж ә не жазалау к ө зі ретінде қ арастыратын болса қ, онда азаматты қ қ о ғ амды о ғ ан қ арама- қ арсы құ рылым ретінде абсолютті еркіндік анархия деп т ү сіну д ұ рыс емес. Азаматты қ қ о ғ ам - ол жеке т ұ л ғ аны ң негiзгi құқ ы қ тыры мен еркiндiктерi за ң ж ү зiнде қ амтамасыз етiлетiн ж ә не саяси қ ор ғ алатын, мемлекеттен тыс қ атынастар саласы ү йлесiмдi дaмы ғ aн қ o ғ aм. Оны iшкiмемлекеттiк қ aтынacтapды ң дамуына ы қ пал жасайтын адамдар топтарыны ң ұ йымдас қ ан ә peкeтi ретiнде де aны қ тay ғ a болады. Қ o ғ aм м ү дделерiне ба ғ ыттал ғ ан азаматты қ бастама азаматты қ қ o ғ aмны ң ма ң ызды белгiсi болып табылады. Дамы ғ ан демократиялы қ мемлекеттер, сонымен қ атар ө ркендеген азаматты қ қ o ғ aмaдap да болып табылады. Сонымен бiрге азаматты қ қ o ғ aмны ң дамуына ба ғ ыттал ғ ан т ү рлi ә леуметтiк топтарды ң немесе жеке азаматтарды ң бастамалары (азаматты қ бастамалар аталынатын) мемлекет ар қ ылы қ абылданады ж ә не оны жетiлдiре т ү ceai.ж ұ мысинституттарсоциумны ңанархия