* Азия жалпа ққұ ла қ ты жар қ анаты (лат. Barbastella leucomelas) – қ ол қ анаттылар отрядыны ң жалтырт ұ мсы қ ты жар қ анаттар т ұқ ымдасына жататын с ү т қ оректі [1]. Қ аза қ станда Азия жалпа ққұ ла қ ты жар қ анаты ә зірге 3 жерден: Іле Алатауыны ң шы ғ ыс Барто ғ ай мекеніндегі ж ә не Қ орам қ ыста ғ ыны ң ма ң ында ғ ы үң гірден, Жаркент қ аласында ғ ы ескі ғ имараттарды ң шатырларынан ұ стал ғ ан. Ө зенбойында ғ ы жартасты жерлерді мекендейді. Дене т ұ р қ ы мм, қ анат с ү йегіні ң ұ зынды ғ ы 42 мм. Ар қ асы а қ шыл, бауыры а қ т ү сті. Т ұ мсы ғ ы келте, т ү біне қ арай бірігіп кеткен құ ла қ қ ал қ аны жалпа қ ә рі ұ зын келеді, қ анат жар ғ а ғ ы қ ара қ о ң ыр болады. Жылдам ә рі м ә нерлі ұ шады. Т ү рлі т ү н ж ә ндіктерімен қ оректенеді. Жылына бір рет к ө бейіп, 1-2 жар қ анат туады. Азия жалпа ққұ ла қ ты жар қ анаты тіршілігіні ң к ө п қ ырлары ғ ылым ғ а ә лі бейм ә лім. Ө те сирек кездесетін т ү р бол ғ анды қ тан, Қ аза қ станны ң Қ ызыл кітабына енгізілген (1996).лат. қ ол қ анаттыларс ү т қ оректі [1] Қ аза қ стандаАзияІле Алатауыны ңБарто ғ ай мекеніндегі Қ орам қ ыста ғ ыны ңЖаркент қ аласында ғ ы Ө зенж ә ндіктеріменжар қ анат Қ аза қ станны ң Қ ызыл кітабына

* Алтай арқары (лат. Ovis ammon ammon) – жұптұяқтылар отряды, қуысмүйізділер тұқымдасының бір түрі. 19 ғ-дың басында батыс және оңт. Алтай тауларында кең таралған. 19 ғ- дың 70-жылдарында бұл тауларда ол жойылып кетті. Қазақстанда қазіргі кезде А. а.Күршім жотасында, Қалмашық өзенінің жоғарғы ағынындағы биік тау беткейлерінде және Бұқтырма су қоймасының солт.-шығыс жағындағы тауларда тіршілік етеді. Негізінен теңіз деңгейінен 800 – 3000 м биіктіктегі тау шалғындарында мекендейді. Жазда таудың альпі және субальпі белдеулерін мекендесе, күз түсе тау етектеріне қарай қоныс аударады. Қошқарының шоқтығының биікт. 125 см-ге, мүйізінің ұзындығы 129 см-ге дейін жетеді. Алтай арқары дәнді дақылдармен, шөптесін өсімдіктермен қоректенеді. 3 жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қазан – қарашада күйлеп, сәуір – мамыр айларында төлдейді. Әдетте жалқы қозықа туады. Алтайарқары – өте бағалы аң. Саны азайып, таралу аймағы қысқарып бара жатқандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» еңгізілген.лат.Алтай тауларындаҚазақстандаКүршім жотасындаҚалмашық өзенініңБұқтырма су қоймасыныңҚошқарыныңАлтай аңҚызыл кітабына»

* Тянь-Шань арқары (лат. Ovis ammon karelini) – қуысмүйізділер тұқымдасына жататын аша тұяқты аң. Денесі ірі, құлжасының басы үлкен және орала біткен қошқар мүйіздері бар, саулықтарының денесі жинақы, мүйіздері жіңішке, қысқа, сәл артқа қарай иілген. Тянь-Шань, Шу-Іле, Жетісу (Жоңғар) Алатауында таралған. Таулы жерлерде теңіз деңгейінен 2000 – 4000 м биіктікте мекендейді. Көбіне жотаның ашық беткейлеріне жайылады, маусымдық қоныс аударады. Қыс айларында қары аз тау етегіне қарай жылжыса, жазда таудың биік жоталарына көтеріледі. Тянь- шань арқары 2,5 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қазан – қараша айларында күйекке түсіп, сәуір – мамырда жалқы (кейде егіз) қозы табады. Әр түрлі шөптесін өсімдіктермен қоректенеді. Қорегін іздеуге негізінен түнде, қыс айларында күндіз де де шығады. Арқарлардың негізгі жауы – қасқырлар. Кезінде өте көп ауланған, саны жылдан жылға азайып барады. 20 ғ-дың 70 – 90- жылдары 650, Шу-Іле Алатауында – 280, Жетісу (Жоңғар) Алатауында – 300-дей, Теріскей Алатауында – 300-дей, Алтынемел ұлттық табиғи саябағында – 100 шақты басы болған. Қазір бұлардың 1,6 – 1,8 мыңдайы ғана қалды. Ақсу-Жабағылы қорығында, Алтынемел ұлттық табиғи саябағында, Алматы, Андасай, Көксу және Тоқты қорықшаларында қорғалады. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. [1]лат.қуысмүйізділерАлтынемелАлматыАндасайКөксуТоқты [1]

* Ергежейлі боз қосаяқ (лат. Salpingotus pallidus) - кеміргіштер отрядының қосаяқтар тұқымдасына жатады. Қазақстанда ғана, оның ішінде Қызылорда облысындағы Арал өңірінде (Қарақұм, Үлкен және Кіші Борсық құмдары) және Алматы облысындағы оңтүстік Балқашқұмдарында (Сарыесік Атырау) кездеседі. Дене тұрқы 52 – 61 мм, салм. 8,9 – 12,5 г. Өзі тектес басқа қосаяқтардан ерекшелігі – арқасы боз түсті болады. Ғылымға 1984 жылдан бастап белгілі. Саны аз, таралу аймағы шағын. Ін қазып, сонда тұрақты тіршілік етеді. Інінің ұзындығы 215 см-ге жетеді. Ергежейлі боз қосаяқ – түн жануары. Ол өсімдіктердің дәнімен, жемісімен және түрлі қоңыздармен,шегірткелермен қоректенеді. Қыркүйекте қысқы ұйқыға жатады. Бұл кезде денесіне жинаған майдың үлесі жалпы салмағының 28%-ын құрайды. Қысқы ұйқыдан сәуірде оянып, мамыр – шілде айларында 2 рет көбейе алады, әрқайсысында орта есеппен 4 – 5 қосаяқтан туады. Бұлар келесі көктемде жыныстық жағынан толық жетіледі. Ергежейлі қосаяқтың тіршілігі әлі толық зерттелмеген. Бозтүсті ергежейлі қосаяқ сирек кездесетін эндемик түр болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.лат.кеміргіштерқосаяқтарҚазақстандаҚызылорда облысындағыАралҚарақұмҮлкенКіші Борсық құмдарыАлматы облысындағыБалқашІнқоңыздарменшегірткелерменэндемикҚызыл кітабына