ҚҰҚЫҚ НОРМАСЫ 1. Құқық нормасының түсінігі 2. Құқық нормасының құрылымы 3. Құқық нормасының түрлері

ҚР Нормативтік құқықтық актілер туралы заңынан. 1-бабының 3-тармағы Құқық нормасы (құқықтық норма) - Нормативтік құқықтық актіде тұжырымдалған, көп мәрте қолдануға арналған және нормативтік реттелген ахуал шеңберінде барлық тұлғаларға қолданылатын жалпыға міндетті мінез-құлық ережесі

Құқықтық норманың құндылығы құқықтық нормалар қоғамды реттеп басқарудың құралы, сол арқылы адамдардың, заңды тұлғалардың қарым-қатынастарына дұрыс бағыт беріп отырады; құқықтық нормалар қоғамның дамуына пайдалы қатынастарды қолдап, қолайсыздарын қысқартып, экономикалық, әлеуметтік жағдайдың жақсаруына мүмкіншілік жасап отырады; құқықтық нормалар қоғамда әділеттікті, теңдікті, бостандықты т.б. демократиялық қағидаларды қалыптастырады; құқықтық нормалар халықаралық, мемлекетаралық байланысты, қатынасты жақсартудың құралы;

Құқықтық норманың ерекшелігін оның белгілері анықтайды. 1. Норма мемлекеттік органның қабылдаған бекіткен актісі, оның заңды күші бар. Мұндай нормалар қағамдағы тәртіптің үлесіне айналады. Өткені, ол нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс орындайды. 2. Нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары толық көрсетіледі. 3. Норма ерікті түрде орындалмаса, еріксіз орындатылуы. 4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет қамтамасыз етеді. 5.Құқықтық норма адамдардың, қоғамның тәртібінің кепілдігі болуы.

Құқық нормаларының белгілері Жалпыға міндеттілігі- Жалпыға міндеттілігі- Формальды анықтылығы Формальды анықтылығы Мемлекетпен байланысы Мемлекетпен байланысы Ұсынушылық- Ұсынушылық- міндеттемелік сипат- міндеттемелік сипат- Ол адамдардың мүмкін және міндетті әрекеттеріне қатысты мемлекеттің биліктік ережелерін білдіреді; Ол адамдардың мүмкін және міндетті әрекеттеріне қатысты мемлекеттің биліктік ережелерін білдіреді; Ол жазбаша түрде ресми құжаттарда көрініс табады; Ол жазбаша түрде ресми құжаттарда көрініс табады; Оны мемлекеттік органдар орнықтырады және мемлекеттік әсер ету шараларымен қамтамасыз етіледі; Оны мемлекеттік органдар орнықтырады және мемлекеттік әсер ету шараларымен қамтамасыз етіледі; Ол бір субъектілерге құқықтар берсе, келесі субъектілерге міндеттер жүктейді, себебі құқық міндетсіз, ал міндетті құқықсыз жүзеге асыру мүмкін емес. Ол бір субъектілерге құқықтар берсе, келесі субъектілерге міндеттер жүктейді, себебі құқық міндетсіз, ал міндетті құқықсыз жүзеге асыру мүмкін емес.

Құқықтық норманың құрылымы Қисынды мағынамен оның ішкі мазмұнының элементтерін айқындап көрсету Қисынды мағынамен оның ішкі мазмұнының элементтерін айқындап көрсету

ҚҰҚ Ы Қ ТЫ Қ НОРМАНЫ Ң ІШКІ ҚҰ РЫЛЫМЫ Құқықтық норма құрылымы ГИПОТЕЗАДИСПОЗИЦИЯСАНКЦИЯ

Құқықтық норманың гипотезасы құқықтық норманы қолдану (немесе қолданбау) үшін қажетті өмірдегі мән-жайлардың бар екенін көрсететін құқықтық норманың бөлшегі. құқықтық норманы қолдану (немесе қолданбау) үшін қажетті өмірдегі мән-жайлардың бар екенін көрсететін құқықтық норманың бөлшегі.

Гипотезаның үш түрі болады: - егерде норманың іс-әрекеті бір жағдайдың болуы немесе болмауымен байланысты болса, мұндай гипотезаны жай деп атайды; - егерде құқықтық норманы қолдану үшін екі, одан да көп мән-жайлар қажет болса, ондай гипотезаны күрделі дейді. - егер құқықтық норманың қолданылуы бірнеше мән-жайдың біреуіне байланысты болса, оны балама (альтернативті) гипотеза деп атайды.

Құқықтық норманың диспозициясы Құқықтық қатынасқа қатысушылардың мінез- құлқы қандай болу керек екенін анықтайтын құқықтық норманың бөлшегі.

Диспозицияның үш түрі болады: - жай немесе жалпылама диспозиция – нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері айқын көрсетілмейді; - жай немесе жалпылама диспозиция – нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері айқын көрсетілмейді; - айқын түрі - диспозицияның мазмұны нормада анық көрсетіледі. - айқын түрі - диспозицияның мазмұны нормада анық көрсетіледі. - сілтеме түрі – диспозицияның мазмұны туралы басқа нормаға сілтеу жасалады. - сілтеме түрі – диспозицияның мазмұны туралы басқа нормаға сілтеу жасалады.

Құқ ы қ ты қ норманы ң санкциясы Диспозиция б ұ зыл ғ ан жа ғ дайда қ олданылатын жа ғ ымсыз шараны к ө рсететін құқ ы қ ты қ норманы ң б ө лшегі.Диспозиция б ұ зыл ғ ан жа ғ дайда қ олданылатын жа ғ ымсыз шараны к ө рсететін құқ ы қ ты қ норманы ң б ө лшегі.

Санкцияның үш түрі болады: абсолютті айқын санкция; абсолютті айқын санкция; салыстырмалы айқын; салыстырмалы айқын; альтернативтік санкция. альтернативтік санкция.

Құқықтық норма түрлері 1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, құрылыс, мәдениет, экономика, әлеуметтік, білім, ғылым т.б. бағыттағы нормалар. 2. Құқықтың саласына қарай : конституциялық, әкімшілік, азаматтық, қылмыстық, т.б. саладағы нормалар. 3. Атқаратын жұмысына қарай: реттеуші және қорғаушы нормалар. 4. Мазмұнына қарай: міндеттеуші, тиым салушы, ерік беруші нормалар. 6. Субъектілеріне қарай : жалпылама нормалар, арнаулы нормалар. 7. Көтермелейтін құқық нормалар 8. Норма-анықтамалар. 8. Норма-анықтамалар. 9. Норма-принциптер бекітетін. 9. Норма-принциптер бекітетін.