Сабақтың жоспары: 1.II топ элементінің жалпы сипаттамасы; 2. Периодтық жүйедегі орны; 3. Табиғатта таралуы; 4. Физикалық қасиеттері; 5.Химиялық қасиеттері; 6.Жай заттар; 7.Күрделі заттар; 8.Қосылыстары; 9.Қолданылуы; 10.Қорытынды;
IІ топтың негізгі топшасындағы металдың жалпы сипаттамасы. Ca
Периодтық жүйедегі орны. Кальций IV период, II топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 20, ядросында 20 протон мен 20 нейтроны бар.Ar =40. Электрондарының жалпы саны да 20.Кальцийдің электрондық формуласы 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2, валенттілік электрондары 4s 2 болғандықтан кальций қосылыстарында тұрақты II валентті.
Ca-дің табиғатта таралуы. АпатитАнгидрит
Дәрі-дәрмектердің құрамында кальций кездеседі.
Физикалық қасиеттері. Кальций ақ түсті, жеңіл (р=1,55 г/см3), сілтілік металдардан қаттырақ зат, t°балқу = 851°С, керосиннің астында сақталады. Ат. н. 20; ат. м. 40,08; балқу t 842°С; қайнау t 1495°С тығыздығы 1,55 г/см2. Кальцийді 1808 жылы ағылшын ғалымы Г.Дэви ашқан. Түсі күмістей ақ, жеңіл металл, белгілі изотоптары 14, табиғи изотоптары 6. Негізгі минералдары: кальцит, ангидрит, гипс, флюорит, апатит.
Химиялық қасиеттері. Кальций оттекпен әрекеттесіп, оксид түзеді: 2Сa+O 2 =2CaO Бейметалдармен әрекеттеседі: Сa+Br 2 =CaBr 2 Ca+S=CaS Ca+H 2 =CaH 2 Қышқылдармен әрекеттеседі: Ca+2HCl=CaCl 2 +H 2 Кальций сумен қуатты әрекеттеседі: Ca+2H 2 O=Ca(OH) 2 +H 2
Са + Н 2 = СаН 2 кальций гидриді Са + Сl 2 = СаСl 2 кальций хлориді 2Са + О 2 = 2СаО кальций оксиді 6Са + 2N 2 =2Са 3 N 2 кальций нитриді Ca + 2С =СаС 2 кальций карбиді Жай заттар
Кальций оксиді ақ түсті қиын балқитын зат. Техникада оны "сөндірілмеген әк" деп атайды. Оны әктасты жоғары температурада (1000 C0 шамасында) қыздырып, ыдырату арқылы алады: СаС0 3 =t= СаО + СО кДж Кальций оксиді нағыз негіздік оксид. Кальций сілтілікжер металл болғандықтан, оның оксиді сумен оңай әрекеттесіп кальций гидроксидін, яғни сілтісін түзеді: СаО + Н 2 0 = Са(ОН) кДж
Лабороторияда көмірқышқыл газын анықтау үшін қолданады. Әк суына көмір қышқыл газын жібергенде, ол алдымен ерімейтін карбонат түзіп, лайлана бастайды: Са(ОН) 2 + CO 2 = СаСО 3 + Н 2 О Газды одан әрі жібере берсе, лай көрінбей кетеді, өйткені суда ерімейтін орта тұз ерімтал қышқыл тұзға айналады: СаСО 3 + Н 2 О + СО 2 = Са(НСО 3 ) 2
Жаңбыр және басқа да табиғи сулар ауадағы көмірқышкыл газын ерітіп, көмір қышқылын түзеді: H 2 O + CO 2 H 2 CO 3 Кальций гидрокарбонатының ерітіндісі баяу ыдырайды, ал кыздырғанда, бұл процесс күшейе түседі: Са(НС0 3 ) 2 =t= CaCO 3 + Н C0 2 Табиғатта гипсті CaS0 4 2Н 2 0 өртегенде, өзінің кристалдық суының біразын жоғалтып, алебастрға айналады: CaS0 4 2Н 2 О = CaS0 4 0,5Н ,5Н 2 0
Қолданылуы Флюорит CaF 2 Фторапатит Ca 5 (PO 4 ) 3 F
Ca Көкөністердің құрамына Ca кіреді. Құрамында кальцийі бар тағамдар.
Қорытынды Кальций-белсенді сілтілікжер металы. Ол оттекпен, бейметалдармен, сумен, қышқылдармен әрекеттеседі. Маңызды қосылыстары: сөндірілген әк CaO, сөндірілген немесе әк суы, әк сүті Са(OH) 2, әктас немесе бор, мәрмәр, СаСО 3, ғаныш СаSO 4 ·2H 2 O, фосфорит Ca 3 (PO 4 ) 2 және т.б
Тыңдағандарыңызға көп-көп рақмет !!!!! Келесі сабақта кездескенше!!!