Радиоактивтілік.,, - с ә уле шы ғ ару. Элементар б ө лшектерді тіркеу мен ба қ ылау ә дістері.

Саба қ ты ң ма қ саты: Атом құрылысы жөніндегі білімді тереңдету; Радиоактивтілік туралы түсінікті қалыптастыру; α-, β-, γ-сәулелерінің табиғатымен таныстыру. Элементар бөлшектерді тіркеу мен бақылау әдістерімен танысу.

26 а қ пан 1896 жыл француз физигі Анри Беккерель

1898 жыл, ерлі-зайыптылар Мария ж ә не Пьер Кюрилер Ө здігінен с ә уле шы ғ ару құ былысын радиоактивтілік деп атады. Торийді ң ө здігінен с ә уле шы ғ аратынын д ә лелдеді. Жа ң а радиоактивті 2 элементті – полоний мен радийді ашты.

1903 жыл Эрнест Резерфорд

α-с ә улесі – б ұ л α- б ө лшектеріні ң а ғ ыны, я ғ ни гелий ядросы болып табылады.

β-с ә улесі – б ұ л электрондар а ғ ыны болып табылады, вакуумдегі жылдамды ғ ы жары қ жылдамды ғ ына жа қ ын келеді.

γ-с ә улесі – б ұ л электромагниттік с ә уле кванттарыны ң а ғ ыны

Тіркеу ә дістері: 1) Гейгер сана ғ ышы 2) Вильсон камерасы 3) К ө піршікті камера 4) Қ алы ң қ абатты фотоэмульсия ә дісі

Элементар бөлшектерді тіркеу және бақылау әдістері Гейгер санағышы Вильсона камерасы Көпіршікті камера Қалың қабатты фотоэмульсия

Гейгер сана ғ ышы Сана ғ ыш ж ұ мысы ионизация со ққ ысына негізделген жылы жасап шы ғ арыл ғ ан

Гейгерді ң газразрядты сана ғ ышы + - R Күшейткішке Шыны трубка Анод Катод Газразрядты санағышта цилиндр түріндегі катод пен цилиндр осі арқылы өтетін жіңішке талшық түрінде анод бар. Анод пен катод аралығындағы кеңісік арнайы газ қоспасы(аргон немесе неон) арқылы толтырылады. Катод пен анод арасында 1500 В-тық кернеу туындайды. Санағыш жұмысы иондардың соққысына негізделген.

Сана ғ ышты ң қ олданылуы Гейгер сана ғ ышы негізінен фотондар мен y- кванттарын тіркеу ү шін қ олданылады. Сана ғ ыш о ғ ан кеп т ү скен электрондарды т ү гелге жуы қ тіркейді. К ү рделі б ө лшектерді тіркеу қ иын.

Гейгер сана ғ ышы (брелок) -гамма- с ә улесін, бета, жылдам-нейтронды қ а ғ ындар мен рентген с ә улесін аны қ тайды (75 мР/са ғ ).

Вильсона камерасы Вильсон камерасы – судың немесе спирттің қанығуға жақын буымен толтырылған герметикалық жабық ыдыс жылдар аралы ғ ында жасап шы ғ арыл ғ ан

Вильсон- а ғ ылшын физигі, Лондонды қ королдік қ о ғ амны ң м ү шесі жылы зарядтал ғ ан б ө лшектерді тіркеуге ж ә не фотосуретке т ү сіруге м ү мкіндік беретін құ рыл ғ ы жасап шы ғ арды. (Нобель сыйлы ғ ын 1927 жылы алды).

Вильсон камерасы Шыны пластина поршень вентиль Вильсон камерасын микрод ү ние «терезесі» ретінде атау ғ а болады.

Егер б ө лшектер камера ғ а кеп т ү ссе, онда жолында су тамшылары пайда болады. Б ұ л тамшылар ұ шып ө ткен б ө лшекті ң к ө рінетін ізін (трек) қ алдырады. Егер камераны магнит ө рісіне орналастыратын болса қ, онда тректі ң қ исаюына қ арай б ө лшекті ң зарядыны ң та ң басы мен энергиясын аны қ тау ғ а болады. Ал б ө лшекті ң ұ зынды қ бірлігі мен тамшы санына қ арай б ө лшекті ң жылдамды ғ ын, тректі ң қ алы ң ды ғ ына қ арай б ө лшекті ң зарядыны ң шамасы мен массасын аны қ тау ғ а болады.

Қ алы ң қ абатты фотоэмульсия ә дісі 1928 жылы физиктер А.П. Жданов пен Л.В. Мысовский жасап шы ғ ар ғ ан.

Фотоэмульсияда к ө птеген м ө лшердегі бромды к ү місті ң микроскопиялы қ кристалдары бар. Зарядтал ғ ан шапша ң б ө лшек кристалды тесіп ө тіп, бромны ң жеке атомдарынан электрондарды ж ұ лып ә кетеді. Осындай кристалдарды ң тізбекшесі жасырын кескін ту ғ ызады. Өң дегеннен кейін б ұ л кристалдарда ғ ы металл к ү міс қ айта қ алпына келеді де, к ү міс д ә нні ң тізбекшісі б ө лшектерді ң трегін т ү зеді. Тректі ң ұ зынды ғ ы мен жуанды ғ ына қ арап, б ө лшекті ң энергиясы мен массасын ба ғ алау ғ а болады. Б ұ л ә дісті ң арты қ шылы ғ ы оны к ө мегімен б ө лшектерді ң уа қ ыт қ а байланысты жойылып кетпейтін ізін (трек) алу ғ а болады.

Фотографиялы қ эмульсия Зарядтал ғ ан б ө лшектер қ оз ғ алысты ң к ө рінбейтін ізін тудырады. Тректі ң ұ зынды ғ ы мен қ алы ң ды ғ ына қ арай б ө лшекті ң массасы мен энергиясын аны қ тау ғ а болады. Фотоэмульсия ү лкен ты ғ ызды ққ а ие, Сонды қ тан тректер қ ыс қ а болып келеді.

К ө піршікті камера 1952 жылы Д.Глейзер (А Қ Ш) жасап шы ғ ар ғ ан

Бастап қ ы к ү йде камерада ғ ы с ұ йы қ ты ң температурасы атмосфералы қ қ ысымда ғ ы қ айнау температурасынан жо ғ ары бол ғ анына қ арамастан оны, қ айнап кетуден са қ тайтын жо ғ ары қ ысымда т ұ рады. Қ ысымды кенет т ө мендеткенде с ұ йы қ зат қ ыздырыл ғ ан к ү йде келеді де, біраз уа қ ыт орны қ сыз к ү йге т ү седі. Д ә л осы уа қ ытта ұ шып ө тетін зарядтал ғ ан б ө лшектер ар қ асында бу к ө піршіктерінен т ұ ратын тіректер пайда болады. С ұ йы қ ретінде негізінен с ұ йы қ сутегі мен пропан пайдаланылады. К ө піршікті камераны ң ж ұ мысты қ циклы -0,1 секунд қ а жуы қ. Вильсон камерасымен салыстыр ғ анда к ө піршікті камера ү лкен энергиялы б ө лшектерді тіркей алады. поршень К ө піршікті камера

Тапсырма: кестені толтыры ң дар Ә діс атауы Кім жасап шы ғ ар ғ ан Қ ай жылы Ж ұ мыс істеу принципі Арты қ шы- лы ғ ы Жетімсіздігі